ناکامی در فتح شبه‌قاره

محمدرضا مرادی- تحلیلگر سیاسی

فرانسه، چهارمین کشور اروپایی است که «کمپانی هند شرقی» خود را پس از پرتغال، انگلیس و هلند و به تقلید از آنها و در تداوم راه آنها به پا کرد. آرزوی فتح سرزمینی در هند و تجارت سودمند با شرق، فرانسوی‌ها را نیز به فکر راه‌اندازی «کمپانی هندشرقی فرانسه» انداخت. این کمپانی در سال1664 میلادی، توسط «ژان باپتیست کالبر»، وزیر مالیه «لوئی چهاردهم»، تأسیس شد.
شاه و خانواده سلطنتی و شهرداری‌ها، با سرمایه 15میلیون لیره در تأمین سهام اولیه آن نقش داشتند. فرانسوی‌ها در سال1669، دو بندر در سرزمین شبه‌قاره هند را اشغال کردند؛ ولی با تهاجم هلندی‌ها عقب نشستند. فرانسوی‌ها با سماجت و خشونت کار خود را پیش بردند و سرانجام در سال1674، 10سال پس از تأسیس کمپانی، نخستین پایگاه خود را در سواحل هند در بندر «پاندیچری» برپا کردند و چندی بعد در سال1690، دفاتر و شعب کمپانی هندشرقی در چاندرانگر، سورت، بالاسور و قاسم بازار هند راه‌اندازی شد. فرانسوی‌ها حوزه تجاری خود را تا ایران در غرب و چین در شرق گسترش دادند و در این مناطق نیز دفاتری راه‌اندازی کردند.
در سال1719 کمپانی هندشرقی فرانسه با کمپانی‌های مستعمراتی فرانسه در قاره آمریکا و آفریقا ادغام شد و تجار فرانسوی در سال1722 با حجم بیشتری وارد بندر پاندیچری هند شدند و مبارزه گسترده‌ای را با انگلیسی‌ها آغاز کردند. به واقع منازعات استعماری فرانسه و انگلیس که از سال‌های متمادی در قاره اروپا و آمریکا بین این دو کشور آغاز شده بود، به سرزمین‌های شرقی نیز کشیده شد.
آنچه در مسیر این تقابل رخ داد شکست فرانسوی‌ها از انگلیسی‌ها بود. آنها تاب رقابت با رقیب دیرینه و قدرتمند خود را نداشتند و مجبور شدند سرزمین ثروتمند شبه‌قاره هند را به بریتانیا واگذار کنند؛ همانطور که این کمپانی در حوزه‌های دیگر نیز چندان موفق نبود‌. در سال1730 کمپانی، تجارت برده خود را در آفریقا از دست داد و سال بعد تجارتش در «لوئیزیانا» از دست رفت. در سال1736، تجارت قهوه با آمریکایی‌ها از دست کمپانی خارج شد. فعالیت کمپانی هندشرقی فرانسه، درنهایت توسط فرمان سلطنتی 1769، معلق شد و سرانجام با انقلاب فرانسه از بین رفت.
در قرن نوزدهم بود که فرانسوی‌ها مجددا به آسیا بازگشتند و آن زمان که همانند بریتانیا در جست‌وجوی راهی برای نفوذ به داخل چین بودند، شروع به گسترش نفوذ و دخالت در ویتنام کردند و بخش‌های مهمی از سرزمین هندوچین را از سال1840 میلادی به بعد به اشغال خود درآوردند.