فصل شیرین چیدن توت از درخت‌های کنار خیابان
آویزان نشوید اما توت بچینید!
شهرزاد آزرم
«فکر نکنید فقط ایرانی‌ها از درخت توت آویزون می‌شن، من فرانسه هم دیدم ایرانی‌ها از درخت توت آویزونن...» این روزها که فصل توت است و هوای تهران بوی تازگی و توت می‌دهد، خوردن این میوه از درختان کنار خیابان یکی از سوژه‌های توییت‌های طنز و انتقادی در فضای مجازی است. اما توییتی که در ابتدا آمد، جدای از محتوای طنز، ناخواسته یک نکته تاریخی هم دارد؛ توت‌هایی که در کشور فرانسه هستند از ن‍ژاد توت‌های ایرانی‌اند! ما هم گفتیم حالا که فصل دلربای میوه توت است و بساط توت‌خوری داغ، گذری بزنیم به تهران قدیم و به قول این توییتری‌ها «آویزان شدن از درخت توت» را ریشه‌یابی کنیم.
اصلا توت را کاشتند برای عابران
توت از کهن‌ترین درختان در تهران است. هنوز هم در شهر ری می‌توانید درخت توتی را ببینید که بیش از 300 سال عمر دارد. در تهران هم کنار خیابان‌های محله‌های قدیمی کلی درخت توت قدیمی هست که میوه‌های آبدارشان حسابی دلبری می‌کنند و رهگذران را قلقلک می‌دهند تا دقیقه‌ای بایستند و توت بچینند. اصلا بی‌واسطه کندن میوه از درخت و خوردنش کلی کیف دارد، حالا اگر توت باشد، بیشتر. شاید برای راحتی خوردن این میوه و طعم شیرین و بوی خوبش باشد که همزمان حس تازگی را هم درون آدم بیدار می‌کند. همین‌ها باعث می‌شود که مردمِ زیادی، هوس خوردن توت به سرشان بزند و این بشود دستمایه جمله‌سازی و طنز نویسی کسانی که موافق یا مخالف این کار هستند. اما انتقادها از این کار و به نوعی «بی‌کلاس» دانستن آن باعث شده هر سال کمتر از گذشته کسانی بی‌خیال این خرده‌گیری‌ها بشوند و بروند توت‌خوری. البته برخی هم نگران شاخه درختان هستند و علت این خرده‌گیری را نگرانی برای درخت‌ها عنوان می‌کنند. اما برگردیم به تاریخچه درخت توت در ایران... «ناصر تکمیل همایون» تاریخ نگار و تهران‌شناس درباره درختان تهران در سده‌ها و دهه‌های گذشته گفته : «طبیعت تهران با سه درخت چنار، انار و توت پیوندی تاریخی دارد. توت از جمله درختان محبوب در این شهر به شمار می‌آمد. حتی در دوره‌های پیش از قاجار و صفویه، در بسیاری از مسیرهای کاروان‌روی تهران، مردم درخت توت می‌کاشتند و نذر می‌کردند. اگر امروز می‌بینیم که در منطقه کن و سولقان، توتستان‌هایی فراوان وجود دارد، به این دلیل است که سر راه یکی از مسیرهای قدیمی ری به طبرستان و دیلمان قرار داشت و کاروان‌های زیادی از اینجا می‌گذشتند.»
از توت کن تهران تا توت کن فرانسه
از بحث چیدن توت بگذریم و برسیم به نکته ابتدایی مطلب و اینکه توت‌های فرانسه ریشه‌ای ایرانی دارند. می‌گویند درخت توت، در گذشته‌های دور از چین به ایران آمد و آنقدر با آب و هوای اقلیم ایران به ویژه مناطق آفتابی و خشکی مانند تهران سازگاری داشت که توت‌هایش از چین هم بهتر شد. بعد هم فرانسوی‌ها دل‌شان غنج رفت برای این توت و بردند و کاشتند و در مناطق جنوبی آنجا که هوای گرمی دارد، رشد کرد. آنها برای تولید پارچه‌های ابریشم طبیعی درخت توت کاشتند؛ چون برگ این درخت خوراک کرم ابریشم است. حالا شاید ایرانی‌هایی طبق عادت در فرانسه از این درخت‌ها توت چیده باشند ، دستمایه جوک برای عده‌ای شده‌باشند.
درخت توت تهران
حق مسلم ماست
«جعفر شهری» هم در کتاب تهران قدیم خود، مشابه همین نکته را می‌نویسد و می‌گوید که در گذشته کسانی که دست‌شان به دهن‌شان می‌رسید درخت توت نذر می‌کردند و در مسیرهای زیارتی می‌کاشتند برای زائران. به این ترتیب کسانی که پیاده بودند و وسع مالی چندانی نداشتند می‌توانستند با خوردن توت کمی از گرسنگی و تشنگی خودشان را رفع کنند. همه اینها یعنی از قدیم درخت توت برای عموم مردم و در معبرهای پررفت و آمد کاشته می‌شد و دلیلش هم این بود که عابران تشنه و گرسنه وقتی به درخت می‌رسند از میوه آن بخورند و نفسی تازه کنند. پس نفس چیدن توت از درخت یا در اصطلاح اغراق‌آمیز آویزان شدن از درخت از همین‌جا می‌آید و هیچ ایرادی ندارد. البته کسی منکر این نیست که باید در چیدن میوه مواظب سلامت درخت بود.
در همینه زمینه :