گزارش
ترکیه و سوریه؛ تنش‌زدایی نزدیک است؟
ملاحظات داخلی و خارجی، آنکارا را به چرخش در سیاست‌‌هایش در قبال دمشق مجبور خواهد کرد، اما دوستی دوباره دو طرف چندان ساده نیست
بسیاری از کشورهای عربی عادی‌سازی روابط با سوریه را در پیش گرفته‌اند و به نظر می‌رسد به زودی، بحران چندین ساله در این کشور به پایان برسد. با این حال، ترکیه همچنان یکی از بزرگ‌ترین حامیان نیروهای مخالف دولت بشار اسد است.
به گزارش العربی‌الجدید، آنکارا در حالی این سیاست را حفظ کرده که احتمالا چالش‌های داخلی و خارجی، ترکیه را در نهایت به سمت آشتی با سوریه پیش می‌برد.
ترکیه اساسا مخالف از سرگیری روابط رسمی با دولت بشار اسد نیست اما در این روند، باید نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی خود در شمال سوریه و همچنین ملاحظات آمریکا و روسیه را هم لحاظ کند.
ملاحظات داخلی
در خانه، در میان بحران اقتصادی که مردم ترکیه با آن روبه‌رو هستند، مسئله پناهجویان سوریه‌ای، فشاری مضاعف بر دولت وارد کرده است. در مراحل اولیه جنگ داخلی سوریه، رویکرد حزب عدالت و توسعه برای سرنگون کردن اسد و میزبانی از پناهجویان سوریه‌ای در میان مردم ترکیه هوادار داشت اما در 6 سال گذشته، فرسودگی اقتصاد و مردم این کشور باعث شده تا رفتارهای تبعیض‌آمیز علیه 3.7میلیون آواره سوریه‌ای در خاک ترکیه شدت بگیرد.
وخامت شرایط اقتصادی در ترکیه و سقوط 83درصدی ارزش لیر ترکیه در سال گذشته، زندگی را بر شهروندان ترکیه بسیار سخت کرده است. بسیاری در این کشور، آسان‌ترین راه برای توجیه شرایط را در پیش گرفته‌اند و به ناحق پناهجویان را تنها دلیل شرایط بد اقتصادی کشورشان می‌دانند. احزاب سیاسی مخالف دولت هم برای تقویت جایگاه خود در میان مردم، این روایت‌ها را تقویت می‌کنند.
حزب جمهوریخواه خلق به‌عنوان بزرگ‌ترین حزب مخالف دولت، به امید موفقیت در انتخابات سال آینده، حمله به سیاست‌های رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور کشور درباره سوریه را تشدید کرده و به‌صورت ویژه، بر مسئله پناهجویان تأکید می‌کند. پیروزی این حزب در انتخابات سال آینده می‌تواند سیاست‌های ترکیه در قبال سوریه را کاملا دگرگون کند.
جاشوا لندیس، رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهاما، گفته است: «حزب جمهوریخواه خلق از سیاست‌های اردوغان درباره ترکیه انتقاد کرده است. آنها مدعی‌اند این سیاست‌ها فاجعه‌بار بوده، میلیاردها دلار به ترکیه هزینه تحمیل کرده که هیچ دستاوردی نداشته است. آنها می‌گویند اگر پیروز شوند، نیروهای نظامی ترکیه را از سوریه فرا می‌خوانند و مذاکرات با اسد را شروع خواهند کرد.»
دولت زیرنظر حزب جمهوریخواه خلق، قطعا تلاش‌ها برای بازگرداندن پناهجویان سوری به «مناطق امن» را تشدید خواهد کرد. این مناطق در سال 2019به‌عنوان منطقه حائل مرزی از سوی ترکیه در مرز با سوریه ایجاد شد.
ملاحظات منطقه‌ای
فشار منطقه‌ای، مسئله دیگری است که بر تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های ترکیه درباره سوریه اثر می‌گذارد. همزمان با عادی‌سازی روابط بسیاری از کشورها با دمشق، فشار بر آنکارا برای پیروی از این رفتار زیاد می‌شود. با این حال، مسائل ژئوپلیتیک و امنیتی حساسی هستند که باید به آنها توجه شود.
ترکیه سیاست خارجی عملگرایانه‌تری را در پیش گرفته و می‌خواهد روابط خود با بازیگران منطقه‌ای از جمله امارات، عربستان، مصر و رژیم صهیونیستی را اصلاح کند. اماراتی‌ها، اعلام کرده‌اند که می‌خواهند میلیاردها دلار در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند؛ کاری که برای بهبود هر اقتصادی حیاتی و ضروری است. شایعات مشابهی درباره گرم شدن روابط سعودی‌ها و ترکیه هم شنیده می‌شود و صحبت از قراردادهای اقتصادی و دفاعی است. با این حال، چنین قراردادهایی ملاحظاتی دارند که باید رعایت شود؛ در مجموع، گرم‌تر شدن روابط ترکیه با کشورهای عرب، به این معناست که آنکارا باید سیاست‌های کلان ابوظبی را هم بپذیرد که یکی از آنها، قبول مشروعیت دولت بشار اسد از سوی ترکیه است.
آینده روابط ترکیه و سوریه
گرچه آینده روابط 2 کشور تا حد زیادی به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده ترکیه بستگی دارد اما مسیر بهبود روابط آنکارا-دمشق فارغ از ملاحظات داخلی و خارجی، مسیری سنگلاخ خواهد بود. 2 کشور، عملا در 11سال اخیر در حال جنگ بوده‌اند و این یعنی تعامل دیپلماتیک قابل‌توجهی لازم است تا 2طرف روابط دوستانه‌ای را در قالب توافقنامه آدانا که در انتهای دهه1990 از جنگ بین 2کشور جلوگیری کرده، از سر بگیرند. تلاش‌های دیپلماتیک، به‌خصوص وقتی که اردوغان در قدرت بماند، باید بیشتر شود چون او از سال 2011صحبت‌های بسیار سنگین و تندی را علیه شخص اسد و دولتش به زبان آورده است. با این حال، اسد از هر درجه از صلح با آنکارا استقبال خواهد کرد؛ بدون توجه به اینکه حزب عدالت توسعه در قدرت باشد و یا حزب جمهوریخواه خلق.
سرهت چوبوک چواوغلو، محقق ارشد مسائل ژئوپولتیک در دانشگاه جان هاپکینز گفته است: «کلید ثبات بلندمدت سوریه در دستان ترکیه است، نه فقط از منظر سیاسی که از منظر اقتصادی و شرایطی انسانی.» با این حال، وضعیت در ادلب که همچنان تحت کنترل گروه‌های مسلح مورد حمایت ترکیه است و عملکرد یگان‌های مدافع خلق (کردها) که تحت حمایت آمریکا هستند، 2مسئله بسیار مهم و پرتنش در روابط دمشق و آنکارا باقی خواهند ماند. برای دولت اسد، کنترل هر سانتی‌متر از سرزمین سوریه، برای تکمیل پیروزی خود مهم و حیاتی است. اما بازپس‌گیری ادلب، آن هم با زور، بحران پناهجویان در ترکیه را تشدید خواهد کرد. 4 میلیون سوریه‌ای در ادلب زندگی می‌کنند که تشدید درگیری‌ها، باعث خواهد شد به میلیون‌ها پناهجوی سوریه‌ای دیگر در ترکیه بپیوندند.
از انضمام ادلب توسط ترکیه گرفته تا آزادسازی آن توسط سوریه، گزینه‌های مختلفی از سوی کارشناسان مطرح است اما با توجه به شرایط امروز منطقه، نمی‌توان قاطعانه درباره چیزی صحبت کرد. حضور نظامی ترکیه در سوریه در آینده، به مذاکرات و روابط آنکارا-دمشق در آینده بستگی دارد.
مسئله دیگر، تعارض منافع آمریکا و روسیه در همین منطقه است. مسکو قویا علاقه‌مند است تا آنکارا و دمشق با هم آشتی کنند؛ درحالی‌که واشنگتن تا زمانی که اسد در قدرت باشد و یا امتیازات موردنظر غربی‌ها را به آنها ندهد، با این تغییر موضع مخالف است.
چوبوک چواوغلو در این‌باره گفته است: «به نظر نمی‌رسد که آمریکا مشخصا علاقه‌مند باشد تا در شرایط فعلی، شاهد آشتی ترکیه با اسد باشد؛ چون این کار به این معناست که اسد و در واقع مسکو، کنترل خود بر شمال و شمال شرق را گسترش می‌دهند و نه‌تنها گروه‌های مورد حمایت آمریکا ریشه‌کن می‌شوند که ریسک درگیری با نیروهای ویژه آمریکا در منطقه هم افزایش پیدا می‌کند. به‌صورت کلی، آشتی میان آنکارا و دمشق، در راستای منافع ترکیه است اما به این بستگی دارد که دیگر بازیگران در منطقه چطور این تغییر موضع آنکارا را تفسیر می‌کنند و به آن واکنش نشان می‌دهند.»
از نظر آنکارا، برای رسیدن به صلح با دمشق، یگان‌های کردها باید خلع‌سلاح، منحل و به ارتش سوریه تزریق شوند. در غیراین صورت، آنکارا حداقلی از حضور نظامی خود را در خاک سوریه حفظ خواهد کرد؛ کاری که نه‌تنها دمشق که احتمالا تمام پایتخت‌های کشورهای عربی (احتمالا به جز دوحه) را خشمگین خواهد کرد.
در نهایت، نوع رابطه واشنگتن با نیروهای کرد مستقر در شمال شرق سوریه، تعیین‌کننده خواهد بود. اگر آمریکا همچنان به حمایت از این نیروها ادامه دهد، آنکارا به تنهایی نمی‌تواند نگرانی‌های امنیتی خود را از این منظر برطرف کند. با توجه به نفوذ روسیه در معادلات سوریه، می‌توان گفت که هرگونه توافق در این سطح باید در سطحی کلان، در پی معامله و توافق مسکو و واشنگتن حاصل شود. اما در شرایطی که غرب و روسیه، به‌خاطر تهاجم مسکو به اوکراین کاملا در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند، فقط خوش‌بین‌ترین تحلیلگران می‌توانند امیدوار باشند که آمریکا و روسیه در آینده ای نزدیک، بر سر سوریه با هم توافق کنند.
