قدح قناعت، نوش‌جان

سارا کریمان

پیش از آنکه پست مدرنیسم قد علم کند و هر خطیبه‌ای گوش عالم را کر کند، مصنوع دست انسان که از قضا هم به کارش می‌آمد و هم بسیار هنرآلود بود به مثابه رسانه عمل می‌کرد و دریای بی‌کرانی از پیام‌های موجز در خود داشت.
در پی جویی احوالات فرهنگی و اجتماعی هر دوره، مطالعه آثار هنری یکی از قابل اتکاترین منابع برای مراجعه و مکاشفه است. از قرون اولیه اسلامی، کتیبه‌نگاری روی ظروف هویت خود را پیدا کرد. کتیبه‌هایی که اغلب به خط کوفی نگاشته می‌شدند؛ طراحی و تکرار حروف و عبارات از حالتی از اختصار و خلاقیت برخوردارند که می‌توان نگرش‌های معاصر در نقاشی خط را رجوع به این آثار قلمداد کرد. به هر تقدیر آنچه از کارگاه کوزه‌گر به خانه شاه و رعیت می‌رسید، به کلام و سخنی مزین می‌گشت. در موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران که به‌طور تخصصی به ظروف سفالی و شیشه‌ای از ۵۰۰۰ سال پیش تا قاجار اختصاص یافته نمونه‌های بی‌نظیری از آثاری که اسرار و شگفتی‌های بسیار برای تحلیل و بازگویی دارند، نگهداری می‌شود. سفالینه‌ای با کتیبه «کل هنیا مریا حلالا طیبا من طس قدن» که به فارسی خوانده می‌شود:«بخور نوش‌جان حلال و پاک است از کاسه قناعت» یکی از آن یادگاران اعجاب‌انگیز و سامان یافته در مکتب هنر ایرانی و اسلامی است. هنرمند درسی از اخلاق را لطیف و شاعرانه در قدحی که هر روز به‌کار می‌آمده ثبت کرده است. در روزهای رمضان که خوردن و آشامیدن صورتی معنوی و عبادی می‌یابد، نگریستن و تعمق در ظرفی که چنین جانانه دعوت می‌کند به بازنگری در آنچه می‌نوشیم و می‌خوریم و انجام می‌دهیم، خالی از لطف نیست. این ظرف متعلق به سده ۵ هجری قمری و محل کشف آن به نیشابور نسبت داده شده است و حالا در تالار صدف موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران نگهداری می‌شود.