اهمیت راهبردی سفر رئیس جمهور به مسکو

سیامک باقری - کارشناس  مسائل سیاسی

وقتی از اهمیت راهبردی سخن به میان می‌آید، حداقل به 3پرسش اساسی توجه می‌شود؛ موضوع مورد نظر چه جایگاهی در منافع ملی و راهبردها دارد؟ در چه فرایند و شرایطی اتخاذ شده است؟ و چه آثار و نتایجی در پی دارد؟ بنابراین فارغ از اینکه نفس دعوت یک دولت از رئیس دولتی برای سفر به آن کشور، ماهیت راهبردی دارد، پاسخ به این پرسش‌ها روشن می‌کند که سفر رئیس‌جمهوری ایران به روسیه راهبردی است یا نه. 
1. روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جایگاه ویژه‌ای در منافع و اهداف ملی جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد و به همین جهت از مرداد سال 1368 تاکنون نیز شاهد سفر رؤسای جمهوری ایران در هر دوره‌ای به این کشور درراستای تأمین منافع و اهداف ملی بوده‌ایم. جمهوری‌ اسلامی ایران با علم بر اینکه اصل در روابط بین‌الملل منافع ملی هر کشور است، بر این اعتقاد است که با روسیه دارای منافع مشترک و تهدیدات مشترکی است و نزدیکی 2کشور می‌تواند هم‌افزایی راهبردی را برای طرفین ایجاد کند؛ چنانکه روس‌ها نیز چنین تلقی می‌کنند. با این وصف، تصویب توافقنامه 20ساله در سال2001 توسط مجلس شورای اسلامی یکی از نشانه‌های مزبور است. سفر پوتین به ایران و دیدار او با رهبر معظم انقلاب در سال1397 و تأکید رهبر معظم انقلاب به توسعه همکاری‌های جامع با توجه به همکاری موفقیت‌آمیز 2کشور در بحران سوریه را نیز باید نقطه عطفی برای همکاری‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی بر مبنای اقتدار ملی ایران و مدل ایرانی به شمار آورد. 
2. با آثار و نتایجی که برای این سفر متصور است، می‌توان به اهمیت راهبردی آن پی برد؛ هرچند در دوره‌های گذشته روابط با فدراسیون جدید روسیه آنچنان که باید پیگیری نشد، اما رویکرد دولت آقای رئیسی مبنی بر منطقه‌گرایی فعال و نگاه متوازن در سیاست خارجی فصل جدیدی را برای همکاری‌های جامع و بلندمدت دوطرف درراستای تأمین منافع ملی ایران و دفع تهدیدات مشترک باز کرده است. رئیسی پیش از سفر به مسکو در تماس تلفنی در 26 آبان با پوتین اعلام آمادگی کرده بود که سند جامع همکاری‌های بلندمدت 2کشور نهایی شود تا روند ارتقای هرچه بیشتر روابط و همکاری 2کشور با سرعت اجرایی شود. با توجه به اینکه هر دو کشور یکدیگر را فرصت راهبردی برای کریدور شمال -جنوب می‌بینند، این موضوع می‌تواند موقعیت اقتصادی ایران را در شرایط تحریمی تقویت کند. درواقع دستاوردهای این سفر در کنار همکاری‌های استراتژیک با چین و اجرایی شدن توافقنامه 25ساله و همچنین تنظیم روابط بلندمدت با ترکیه و همکاری‌های 3جانبه ایران، ترکمنستان و آذربایجان و پیگیری دیپلماسی فعال با همسایگان جنوبی شرایط ایران را برای خنثی‌سازی تحریم‌ها به موازات مذاکرات برای رفع تحریم‌ها بسیار مؤثر و حائز اهمیت کرده است. از این نظر می‌توان ارزش این سفر را درراستای هم‌افزایی راهبردی در عرصه تعمیق روابط اقتصادی، سیاسی، دفاعی، امنیتی و فرهنگی و مقابله با تهدیدات مشترک و موازنه‌سازی در مناسبات قدرت در روابط بین‌الملل ارزیابی کرد. برآورد و ارزیابی روابط گذشته 2کشور در این سفر، می‌تواند منافع 2کشور را نزدیک‌تر و سطح آن را راهبردی و پایدار کند؛  یعنی ‌ احصای موانع روابط در این ارزیابی و‌ راه‌حل‌ برای رفع آنها می‌تواند پایداری و ارتقای روابط 2کشور درحوزه‌های مختلف را تضمین کند.    
3. شرایط زمانی این سفر نیز به آن ارزش راهبردی داده است. گرچه این سفر را نباید به مذاکرات وین در اتریش تقلیل داد، اما به طور طبیعی زمان این سفر و کیفیت مذاکرات و نتایج آن شرایط مذاکرات و اهرم‌های بازیگری در آن را تقویت خواهد کرد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر حائز اهمیت می‌شود که به موازات آن، سفر وزیر خارجه ایران به چین درراستای اجرایی کردن سند ۲۵ساله ایران و چین صورت گرفت. دولت چین هم توافق با کشورمان برای شروع اجرای این سند را رویدادی مهم و زمینه‌ساز تحول اساسی در روابط 2کشور خواند. مهم‌ترین پیام سفر رئیس‌جمهور ایران در شرایط کنونی به روسیه و پیش از آن سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه به همراه هیأت‌ بلندپایه به چین این است که ایران مشکلات خود را به برجام گره نزده است و از همه ظرفیت‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده می‌کند.