بازار داغ انرژی جهان، در آستانه فصل سرما

سمانه معظمی - روزنامه‌نگار

اقتصاد جهان که هنوز طعم رونق پساکرونایی را نچشیده، با چالش جدید بحران انرژی روبه‌رو شده است. بالا رفتن قیمت سوخت در کشورهای مختلف در نتیجه تغییرات آب وهوایی و رونق فعالیت‌های اقتصادی، زنگ هشدار کمبود منابع انرژی را در آستانه فصل سرما به صدا درآورده است. این روزها قیمت گاز طبیعی، نفت و زغال سنگ، افزایش چشمگیری را تجربه می‌کند. پیش‌بینی می‌شود زمستان سختی در انتظار نیمکره شمالی باشد و همین ‌امر باعث خواهد شد مصرف برق و استفاده از وسایل گرمایشی روند صعودی بگیرد. بنابراین، کمبود انرژی و خاموشی‌های گسترده، به چالش بزرگی در ماه‌های پیش رو تبدیل خواهد شد.
بنا بر اعلام سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، قیمت انرژی فقط در کشورهای توسعه‌یافته طی ماه‌آگوست (اواسط مرداد تا اواسط شهریور) 18درصد افزایش داشته که بیشترین رشد از سال 2008 تاکنون بوده است. کارشناسان معتقدند ریشه بحران انرژی را باید در افزایش تقاضا به دنبال تلاش کشورها برای احیای اقتصاد کرونازده، وقوع بحران‌های آب‌وهوایی مانند توفان‌های اخیر در چین و آمریکا، اختلال در تولید نیروگاه‌های بادی در نتیجه کاهش سرعت وزش باد و کاهش صادرات گاز از روسیه جست‌وجو کرد.

وضعیت آشفته اروپا
در اروپا که 90درصد گاز مصرفی خود را وارد می‌کند، قیمت گاز طبیعی افزایشی 130درصدی نسبت به ماه گذشته و 8برابری نسبت به سال گذشته داشته است. به گزارش گاردین، زمستان سرد و طولانی کم‌سابقه سال‌جاری میلادی، ذخایر گاز طبیعی را در قاره سبز به صفر رسانده و حالا این کشورها در صف خرید سوخت فسیلی زغال سنگ قرار‌گرفته‌اند. این در حالی است که قیمت برق در اروپا طی 9 ماه سال جاری میلادی 200 درصد بیشتر شده است.
به گزارش گاردین، بانک سوسیته‌ژنرال فرانسه هفته گذشته اعلام کرد: «جهش قیمت‌های انرژی در اروپا، بی‌سابقه است. هیچ‌وقت قیمت‌ها به این سرعت رشد نکرده، آن هم در شرایطی که تازه ابتدای پاییز است و دمای هوا هنوز کاهش چشمگیری نداشته است.» کادری سیمسون، کمیسیونر اتحادیه انرژی اروپا نیز گفته: «شوک قیمت انرژی، یک بحران پیش‌بینی نشده در یک موقعیت حساس است. اولویت اصلی در سیاست‌های بلندمدت اتحادیه باید محدود کردن عواقب اجتماعی و حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر باشد.» سی‌ان‌ان گزارش داده است؛ سرما در ماه‌های آینده می‌تواند مشکل بزرگی ایجاد کند. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایتالیا و انگلیس که برای تولید انرژی، وابستگی زیادی به گاز طبیعی دارند. در انگلیس شرایط وخیم‌تر است؛ زیرا به دنبال آتش‌سوزی در یکی از تأسیسات برق در جنوب این کشور، چندهفته‌ای است که کابل انتقال برق از فرانسه قطع شده است. هنینگ گلوشتاین، مدیر بخش انرژی و آب‌وهوای گروه مشاوره اوراسیا پیش‌بینی می‌کند، در صورت سرد شدن هوا، مقامات انگلیس مجبور می‌شوند مصرف گاز در مراکز صنعتی و در نتیجه تولید کارخانه‌ها را محدود کنند تا بتوانند از عهده برآورده کردن تقاضای مصرف خانگی برآیند.
در این میان، نباید نقش کاهش صادرات گاز روسیه را نادیده گرفت. به اعتقاد برخی از کارشناسان، تنها امید این روزهای اروپا، مسکو و سرعت گرفتن بهره‌برداری از پروژه بحث‌برانگیز خط لوله نورد‌استریم2(انتقال گاز طبیعی از روسیه به آلمان) است. رئیس‌جمهور روسیه هفته گذشته اعلام کرد که کشورش صادرات گاز به اروپا را سرعت خواهد بخشید. ولادیمیر پوتین گفت که شرکت دولتی گازپروم روسیه در صورت طرح قیمت‌های مناسب از سوی طرف‌های اروپایی، عرضه خود را بیشتر خواهد کرد.

کمبود زغال سنگ در آسیا
قیمت گاز در منطقه شرق آسیا، از اواسط شهریور تاکنون، رشد 85درصدی را ثبت کرده است. در چین، توسعه فعالیت‌های اقتصادی در ماه‌های گذشته، افزایش مصرف برق را به دنبال داشته و در نتیجه، خاموشی‌ها شدت گرفته است. گاردین در گزارشی نوشت؛ چین از صنایع خواسته مصرف برق خود را محدود کنند و حتی در برخی مناطق، استفاده از آسانسور برای طبقات سوم و پایین‌تر ممنوع شده است. ‌این کمبود، موجب شده تا این کشور به افزایش خرید گاز طبیعی مایع یا ال‌ان‌جی رو‌بیاورد. حدود 2هفته پیش، پکن یک قرارداد ۱۵ساله‌ای را با شرکت ملی نفت و گاز قطر برای تهیه گاز مایع امضا کرد. از سوی دیگر، چین قصد دارد تولید زغال‌سنگ خود را افزایش دهد. استان شانشی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زغال‌سنگ در چین، قصد دارد منابع مورد‌نیاز 14استان دیگر را تأمین کند تا بخشی از نگرانی‌ها بابت کمبود سوخت در زمستان امسال برطرف شود.
در هند نیز نیروگاه‌ها با کمبود زغال سنگ روبه‌رو هستند. اداره برق مرکزی این کشور چند روز پیش اعلام کرد که ذخایر حدود 80درصد از نیروگاه‌هایی که سوختشان از زغال‌سنگ تأمین می‌شود، رو به اتمام است. آروید کجریوال، وزیر ارشد دهلی نیز به‌تازگی هشدار داده که در صورت ادامه کمبود زغال‌سنگ، بحران خاموشی در کمین پایتخت هند است. در حال حاضر، قطعی برق در برخی ایالت‌ها مانند راجستان، جارکند و بیهار به 14ساعت در روز هم می‌رسد. کارشناسان معتقدند نبود برنامه‌ریزی مناسب برای ذخیره زغال‌سنگ و بارش باران‌های موسمی و وقوع سیل، از دلایل اصلی کمبود این سوخت در هند است.
به نظر می‌رسد نیمکره‌جنوبی هم از بحران انرژی بی‌نصیب نخواهد ماند. سایت تحلیلی کانورسیشن در گزارشی پیش‌بینی کرده؛ استرالیا نیز که 80درصد نفت مصرفی خود را از طریق واردات تأمین می‌کند، به‌زودی با چالش تأمین سوخت روبه‌رو شود؛ به‌ویژه اینکه قراردادهای این کشور با ژاپن، کره‌جنوبی و تایوان رو به اتمام است.

دل‌نگرانی آمریکا
گرچه هنوز پای بحران انرژی آن‌طور که در اروپا، چین و هند مشاهده می‌شود به آمریکا باز نشده است اما مقامات واشنگتن نگران سرایت این مشکل به کشورشان هستند. افزایش قیمت گاز در آمریکا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده این ماده طبیعی، گرچه خیلی کمتر از مناطق دیگر بوده اما به بالاترین سطح خود در 13سال گذشته رسیده است. قیمت گاز طبیعی در این کشور از اواسط تابستان تاکنون 47درصد رشد داشته است. بانک آمریکا پیش‌بینی کرده‌ که در صورت در پیش بودن زمستان سرد، قیمت نفت برنت ممکن است به 100دلار در هر بشکه برسد.
قیمت بنزین در آمریکا طی هفته گذشته به بالاترین رقم در 7سال اخیر رسید. کاخ‌سفید برای کنترل اوضاع، از کشورهای صادرکننده نفت خواست تا تولید خود را افزایش دهند. جنیفر گرانهولم، وزیر انرژی نیز اعلام کرده که ممکن است برای تعدیل قیمت‌ها در صورت نیاز از ذخایر نفت اضطراری استفاده شود. به نوشته گاردین، افزایش هزینه‌های انرژی در شرایطی که آمریکا انتخابات میان‌دوره ای 2022 را در پیش دارد، می‌تواند چالش جدی برای جو بایدن، رئیس‌جمهور این کشور باشد.

چالش تورم و چاره انرژی‌های پاک
رشد افسارگسیخته هزینه‌های انرژی که به نظرمی‌رسد به این زودی‌ها فروکش نخواهد کرد، به نگرانی‌ها از تورم دامن زده است و سیاستمداران را بر آن داشته تا به فکر راه چاره بیفتند. تورم پیش از این نیز به دنبال تقلای اقتصادهای جهانی برای برون‌رفت از رکود ناشی از همه‌گیری کرونا، به عنوان یک دغدغه جدی مطرح شده بود. به گزارش سی‌ان‌ان، شرایط فعلی، بانک‌ها و فعالان اقتصادی را نیز نگران کرده است. افزایش قیمت انرژی، مصرف کالا و خدمات را در بین خانواده‌ها کاهش خواهد داد و مانعی برای احیای اقتصادی پساکرونا خواهد بود. از سوی دیگر، محدود کردن مصرف انرژی در صنایع و کسب‌وکارها، ضربه سنگینی به اقتصاد‌های تازه احیاشده خواهد زد. در این وضعیت، فشارها بر دولت‌ها برای سرعت بخشیدن به تولید انرژی‌های پاک شدت گرفته است.  اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا  به تازگی گفته است:« باید بیشتر در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنیم تا وابستگی‌مان به سوخت‌های فسیلی کاهش پیدا کند و نوسان قیمت‌ها در این بخش کنترل شود.»
این در حالی است که این روزها سران کشورها برای شرکت در بیست‌و‌ششمین نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد که در تاریخ 9 تا 21 آبان در گلاسکو برگزار می‌شود، آماده می‌شوند.