دستاوردهای اجلاس شانگهای چه خواهد بود؟

ابوالفضل عمویی‌- ‌عضو کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس

نخستین سفر خارجی رئیس دولت سیزدهم به تاجیکستان از جهات مختلف شایان توجه است. نخستین نکته این است که ما در سال‌های گذشته دچار یک وقفه در روابط دوجانبه با تاجیکستان شده بودیم. اکنون با پیگیری‌های صورت‌گرفته سطح روابط افزایش پیدا کرده و از این‌رو از نظر دو طرف انجام این سفر مهم بود.
نکته قابل توجه دوم در این سفر، بحث اجرایی‌شدن عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای بود. پروسه عضویت در این سازمان زمان‌بر است و با تصویب اعضای دائم سازمان و اجماع آنها، پروسه عضویت دائم ایران آغاز شده و مسیر خود را در چارچوب‌های حقوقی و دیپلماتیک پی خواهد گرفت.
سازمان همکاری شانگهای، نهادی است که با رویکرد امنیتی در سال2001 تشکیل شد و از چند سال بعد جمهوری اسلامی ایران به عضویت ناظر این سازمان درآمد و درخواست خود برای عضویت دائم را هم ارائه کرد.
این سازمان به‌دلیل عضویت 2عضو شورای امنیت سازمان ملل در آن یعنی روسیه و چین و نیز برخورداری از وسعت حدودا 40درصدی خاک دنیا و همچنین جمعیت بیش از 3میلیارد نفری اعضا، حتما یک سازمان مؤثر بین‌المللی است.
سازمان همکاری شانگهای عموما در زمینه‌های امنیتی فعال بوده اما در سال‌های بعد حوزه فعالیت خود را به زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی هم گسترش داد. به نوعی که اکنون اجلاس وزرای اقتصادی، روسای بانک مرکزی، وزرای مخابرات و وزرای فرهنگ کشورهای عضو این سازمان هم برگزار می‌شود و ضمن همکاری‌های سیاسی و امنیتی به موضوعات اقتصادی و فرهنگی هم توجه دارند.
این سازمان دغدغه‌های امنیتی اعضا را در مقابله با تروریسم مورد توجه قرار می‌دهد و موضوعاتی مانند گروه‌های تروریستی و مقابله با تروریسم به‌عنوان یک سازمان منطقه‌ای در اولویت آن است.
نکته قابل توجه اما این است که کشور آمریکا درخواست عضویت در این سازمان را ارائه کرده که به‌دلیل مخالفت برخی از اعضا موفق به عضویت در آن نشده است. از این‌رو هیچ کشور غربی عضو آن نیست.
ایران به‌عنوان نهمین عضو اصلی سازمان پذیرفته شده است. اکنون علاوه بر ایران، روسیه، چین، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، هند و پاکستان اعضای اصلی و افغانستان، بلاروس و مغولستان به‌عنوان اعضای ناظر در این سازمان حضور دارند و از طرف‌های گفت‌وگو هستند.
سفر آقای رئیسی از این جهت قابل توجه است که درخواست چندساله جمهوری اسلامی برای عضویت در این سازمان و قرارگرفتن در جایگاه عضو اصلی و صاحب رأی مورد پذیرش قرار گرفت و ایران بعد از 13سال عضو ناظر بودن، با موافقت و اجماع اعضا عضو اصلی شد و از این جهت یک موفقیت دیپلماتیک برای دولت سیزدهم محسوب می‌شود.
احیای روابط سطح بالا با تاجیکستان اتفاق دیگری است که در این سفر انجام گرفت. در حاشیه حضور آقای رئیسی و هیأت همراه در تاجیکستان، ملاقات‌های سطح بالایی میان آقای رئیسی و وزیر خارجه ایشان و مقامات حاضر در اجلاس هم برگزار شد که می‌تواند تأثیرات خوبی را در توسعه روابط کشورمان داشته باشد.
باید در نظر داشت که اعضای سازمان شانگهای عمدتا مخالف رویکرد یکجانبه گرایی آمریکا در نظام بین‌الملل و مدافع چندجانبه‌گرایی و پیگیری مسائل بین‌المللی از طریق حقوق بین‌الملل هستند.
به همین جهت اعضای این سازمان عموما تحریم‌های یکجانبه آمریکا را موضوع توجه کانونی خودشان قرار نمی‌دهند، بلکه تحریم‌های بین‌المللی را مورد توجه قرار می‌دهند. نکته دیگر این است که خود این اعضای سازمان بعضا با تحریم‌هایی از سوی کشورهای غربی و آمریکا مواجه هستند.
 بر این اساس فرصت جدیدی برای همکاری میان کشورهای تحریم‌شده هم در این سازمان شکل گرفته است. بر این مبنا پیگیری رویکرد تعامل اقتصادی مبتنی بر ارزهای ملی یا تامین کالا بر اساس تهاتر مورد توجه اعضای این سازمان هست و می‌تواند به توسعه روابط اقتصادی میان اعضای این مجموعه کمک کند.
سازمان همکاری شانگهای هنوز تا رسیدن یه یک اتحادیه یا یک مجموعه پیمان امنیتی مانند ناتو فاصله دارد اما گام‌های مؤثری را در این مسیر برداشته و ظرفیت‌هایی دارد که اگر فعال شود می‌تواند از دیگر سازمان‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی بسیار مؤثرتر و قوی‌تر باشد.