‌چالش دوباره ارزان‌سازی سفر

محمد باریکانی- دبیر گروه زیست‌بوم

 سفرهای ارزان بار دیگر در محافل گردشگری با تازه‌ترین اظهارات وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور داغ شد و فعالان گردشگری راهکارهای سفر ارزان‌، را برای چندمین بار تکرار کردند.
در دسترس قرار دادن سفر برای ایرانی‌ها پروژه‌ای بود که در دولت‌های نهم و دهم و بعدتر با موضوع ارزان‌سازی‌ سفر و سفر آسان در دولت‌های یازدهم و دوازدهم ادامه یافت، اما هیچ‌کدام از طرح‌های ارزان‌سازی یا آسان‌سازی‌ سفر با موفقیت پیش نرفت و همگی تبدیل به پروژه‌های نیمه‌کاره و شکست‌خورده‌ای شدند که برنده آنها دلال‌های صنعت گردشگری و کاسبکاران این حوزه بودند که راه بقای خود را در این صنعت وابستگی به رانت‌های گردشگری می دانند.
حالا با شروع ‌کار دولت سیزدهم، عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بار دیگر داستان شکست‌خورده ارزان‌سازی‌ سفر را تکرار کرده است عزت‌الله ضرغامی در نشست با برخی انجمن‌های حرفه‌ای گردشگری در استان‌ها اعلام کرد که «دفاتر خدمات مسافرتی کشور از همین حالا باید در فکر تهیه بسته‌های سفر ارزان برای دوران پساکرونا باشند؛ چون سفر حق همه مردم است نه یک بخشی خاص!» اظهارات روز گذشته عزت‌الله ضرغامی درباره ارزان‌سازی‌ سفر یادآور طرح‌های همگانی کردن سفر با ارائه سفر کارت و بنزین سفر در دولت‌های نهم و دهم و حتی بعدتر طرح سفر ارزان در دولت یازدهم و دوازدهم و تسهیل سفر و سفرهای اقساطی و تسهیلات بانکی 20میلیون تومانی برای سفر و... بود که همگی تبدیل به طرح‌های شکست‌خورده‌ای شدند که تنها برنده آن دلالان سفر بودند. آیا طرح کلیشه‌ای و شکست‌خورده سفر ارزان در ایران در دوران وزارت عزت‌الله ضرغامی بر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور به نتیجه خواهد رسید یا این طرح به سرانجام مثل «آزموده را آزمودن خطاست» دچار می‌شود و بعدها در فهرست شکست‌های وزیر میراث‌فرهنگی ثبت خواهد شد؟

ارزان سازی سفر کار آژانس‌ها نیست
وزیر میراث فرهنگی توپ ارزان‌سازی‌ سفر را در زمین دفاتر خدمات مسافرتی کشور انداخته است. این موضوع نشانه آن است که آنهایی که این طرح تعطیل و شکست‌خورده را بر زبان وزیر جاری کرده‌اند، اطلاعات درستی درخصوص وظیفه شرکت‌های خدمات مسافرتی و آژانس‌های گردشگری به ضرغامی نداده‌اند.
دفاتر خدمات مسافرتی تنها وظیفه برنامه‌ریزی سفر و برگزاری تورها را دارند و سهم چندانی در گران شدن هزینه سفر ندارند. سهم اصلی در گران شدن سفر برعهده هتل‌ها، ایرلاین‌ها و البته وسایل حمل‌ونقل عمومی است که منجر به افزایش قیمت تورهای گردشگری می‌شود؛ بنابراین به اعتقاد فعالان صنعت گردشگری، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باید جای دیگری به‌دنبال ارزان شدن سفر در کشور باشد. محمدحسن کرمانی، رئیس سابق انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران و فعال فعلی گردشگری در کشور اظهارات اخیر وزیر میراث‌فرهنگی برای درخواست از دفاتر خدمات مسافرتی برای تهیه بسته سفرهای ارزان را ناشی از اطلاعات غلطی می‌داند که به وزیر رسیده است. او به همشهری می‌گوید: باید دید منظور وزیر میراث‌فرهنگی از بسته سفر ارزان چیست؟ آیا منظور این است که هزینه سفر برای گردشگران از قیمت تمام‌شده کمتر باشد؟ پس در این صورت آن مقدار هزینه تا سطح قیمت تمام‌شده یک تور و سود معقولی را که آژانس‌ها برای برنامه‌ریزی و فروش بسته‌های سفر باید کسب کنند‌ چه‌کسی تامین می‌کند؟ آیا این هزینه را وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی متقبل می‌شود؟ بنابراین یک راه این است که وزیر اگر به‌دنبال ارزان کردن سفر است، اعلام کند که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از همین فردا 30یا 50درصد هزینه تورها را پرداخت می‌کند و آن وقت آژانس‌هایی که بخواهند می‌توانند با ایشان قرارداد ببندند و با دریافت این میزان از هزینه تورها بسته‌های سفر را ارزان کنند.
محمدحسن کرمانی با اعلام اینکه سفر در شرایط فعلی جزو اقلام ضروری مردم نیست، گفت: دولت به جای ارزان‌سازی‌ سفر بهتر است به فکر ارزان کردن کالاهای ضروری مردم مانند گوشت و دارو و... باشد؛ چون بیشتر افرادی که توان مالی دارند، خواهان سفر در قالب تور هستند. این فعال گردشگری افزود: اینکه به دفاتر خدمات مسافرتی گفته شود باید بسته‌های سفر ارزان‌قیمت در تورهای ورودی و داخلی تهیه کنند، معقول نیست؛ چون کار آژانس‌های مسافرتی این نیست که بروند به هتلداری که قیمت اتاق خود را برای یک شب اقامت یک‌میلیون تومان تعیین کرده است، بگویند اتاق را به قیمت 500هزار تومان در اختیار مسافر تور قرار دهد. این موضوع اتفاقا به توافق وزیر میراث‌فرهنگی با هتلدارها مربوط است یا مثلا در بخش حمل‌ونقل نیز وزارت میراث فرهنگی باید با ایرلاین‌ها و مدیران حمل‌ونقل عمومی در بخش قطار و اتوبوس‌های بین‌شهری مذاکره و بخشی از هزینه آنها را تقبل کند تا آنها قیمت خدماتشان را کاهش دهند و بعد اعلام کند که در بخش حمل‌ونقل و قطار و اتوبوس و حتی رستوران‌ها، فلان شرکت‌ها دارای نرخ ویژه گردشگری هستند و آژانس‌دارها و مردم می‌توانند از آنها خدمات موردنیاز خود را با نصف قیمت در اختیار بگیرند. آن وقت است که سفر ارزان می‌شود. چون تعیین قیمت این مولفه‌ها و چانه‌زنی برای ارزان‌سازی‌ این خدمات در اختیار دفاتر خدمات مسافرتی نیست و اتفاقا وظیفه وزارت میراث فرهنگی است. او گفت: با بخشنامه و درخواست سفر ارزان نمی‌شود و اگر قرار باشد از همین ابتدا چنین درخواست‌هایی از دفاتر خدمات مسافرتی که نقشی در ارزان شدن یا گران شدن سفر ندارند، مطرح شود، چرخه گردشگری مختل می‌شود.

تولید انبوه سفر،راهکار ارزان سازی
امیرپویان رفیعی‌شاد، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی استان تهران نیز با اعلام اینکه بیشترین هزینه‌های سفر مربوط به نرخ هتل‌ها و قیمت بلیت در بخش حمل‌ونقل عمومی و ایرلاین‌هاست، درخصوص درخواست وزیر میراث‌فرهنگی از دفاتر خدمات مسافرتی برای ارزان کردن سفر به همشهری گفت: در ادوار مختلف این موضوع مطرح شد، ولی هربار این پروژه شکست خورد؛ چون مشخص نبود مخاطبان بسته‌های سفر ارزان چه افرادی بودند و این بسته‌ها باید برای کدام بخش از جامعه ایران تهیه می‌شد؛ ضمن آنکه اصلا مقاصد سفر ارزان هم مشخص نبود.
به‌گفته این فعال گردشگری، دفاتر مسافرتی امکانات و محصولات گردشگری را در کنار یکدیگر قرار می‌دهند و بسته سفر ارائه می‌کنند که عمده‌ترین هزینه در این بسته‌ها قیمت حمل‌ونقل و هزینه اقامت است و تا زمانی‌که قیمت در این دو بخش ارزان نشود، امکان ارائه بسته ارزان سفر هم وجود ندارد. او راه‌حل ارزان‌سازی‌ سفر در ایران را تولید انبوه سفر می‌داند و می‌گوید: تولید انبوه سفر نیز باید با مساعدت بخش حمل‌ونقل و اقامت صورت بگیرد؛ یعنی یک سرمایه‌گذار وارد شود و تمام اتاق‌های یک هتل را پیش‌خرید کند و هتلدار با 30یا  40درصد تخفیف این اتاق‌ها را برای مدت طولانی به یک شرکت واگذار کند تا به این شکل هزینه اقامت در بسته سفرها نیز کاهش یابد. با این روش می‌توان قیمت یک تور یک‌میلیون و 300هزار تومانی را به حدود 400هزار تومان رساند؛ بنابراین بهتر است در قالب یک شرکت‌ سرمایه‌گذاری یا تعاونی جمعی، یک عمده‌فروش اصلی اقدام به عرضه بسته‌ سفرهای ارزان به دفاتر خدمات مسافرتی کند. مشروط به اینکه قیمت تور و سود آژانس‌دارها مشخص باشد تا بعدا این موضوع تبدیل به رانت و ویژه‌خواری نشود و همه آژانس‌های مسافرتی حق فروش تورهای ارزان را داشته باشند.
به‌گفته رفیعی‌شاد، راه‌حل دیگر در موضوع ارزان‌سازی سفر برای مردم آن است که وزارت گردشگری با نهادهایی که مالک واحدهای اقامتی و ایرلاین‌ها هستند، وارد تعامل شده و با قانع کردن آنها به کاهش قیمت‌ها منجر به ارزان شدن بسته‌های سفر از سوی دفاتر خدمات مسافرتی شود.

مکث
طرح تکراری و شکست خورده
نگاه به ارزان‌سازی‌ سفر در تمام دولت‌های گذشته در ایران رواج داشته و رؤسا و وزرای سابق میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز هربار این طرح را دنبال کرده‌اند، اما همه آنها تاکنون در اجرای این طرح شکست خورده‌اند. فعالان گردشگری دلیل اصلی این شکست را سنتی بودن گردشگری در ایران دانسته‌اند. در این نگاه خدمات سفر در ایران بر پایه عمده‌فروشی نیست و به همین دلیل است که طرح ارزان‌سازی‌ سفر در کشور تاکنون به‌طور کامل شکست خورده است. ناظران صنعت گردشگری معتقدند، دفاتر خدمات مسافرتی کشور نیز همچنان به‌طور سنتی فعالیت می‌کنند و قادر به تعریف مقاصد جدید نیستند. هتل‌های ایران ظرفیت ارائه تخفیف بالا را ندارند؛ چون در بسیاری از ماه‌های سال به‌طور کامل خالی از مسافر می‌مانند. حوزه حمل‌ونقل نیز به‌دلیل مشکلات خود قادر به ارائه تخفیف‌های بالا نیست. 80درصد هزینه‌های سفر نیز مربوط به 2 حوزه اقامت و حمل‌ونقل است و وقتی نمی‌توان قیمت هتل و حمل‌ونقل را ارزان کرد، سخن گفتن از ارزان‌سازی‌ سفر تنها در قالب شعار می‌ماند و به نتیجه نمی‌رسد. روسا و وزرای سابق گردشگری در ایران، ترکیه را مثال موفق گردشگری در همسایگی ایران می‌دانند و تلاش زیادی کردند تا به تراز معقول گردشگری در رقابت با آن کشور برسند، اما طرح آنها همچنان شکست خورده مانده است.  دلیلش نیز واضح است. به عقیده فعالان و ناظران صنعت گردشگری، دولت ترکیه زمین مجانی برای ساخت هتل در اختیار هتلدارها قرار می‌دهد و وام ارزان‌قیمت برای خرید نقد و اقساط هواپیماهای نو در اختیار ایرلاین‌ها می‌گذارد؛ درحالی‌که در ایران دولت حتی امکان ارزان کردن هزینه‌ها در بخش هتل و حمل‌ونقل را ندارد؛ به همین دلیل آنها تأکید دارند که هر وزیری بخواهد سفر در ایران ارزان شود باید ابتدا هزینه حمل‌ونقل و اقامت را ارزان کند. به اعتقاد فعالان گردشگری، درخواست وزرای گردشگری در ایران از دفاتر خدمات مسافرتی برای ارزان کردن سفر غیرمنطقی و غیرحرفه‌ای است؛ چون شرکت‌های خدمات مسافرتی به‌دلیل آنکه برنامه‌ریز و اجرا‌کننده سفرها هستند، کمترین هزینه سربار سفر را دارند و تعیین قیمت بلیت و هتل در اختیار آنها نیست. فعالان گردشگری معتقدند بهترین راه برای در دسترس قرار دادن سفر برای تمام ایرانی‌ها، آسان‌سازی سفر است؛ نه ارزان‌سازی سفر! چون به اعتقاد آنها برخی هزینه‌های سفر نمی‌تواند مطابق عرف کاهش یابد، اما می‌توان هزینه‌های سفر را براساس فصول اوج و رکود سفر به‌نحوی مدیریت کرد تا افرادی که نمی‌توانند در اوج سفر به مسافرت بروند در ماه‌هایی که سفر راکد است، شرایط مالی خود را برای سفر به مقاصد گردشگری کشور تطبیق ‌دهند که قادر به تداوم سفرهای داخلی شوند.