ضرورت برنامه‌ریزی برای کاهش تنش آبی در کشور

زهرا رفیعی- خبرنگار

خشکسالی امسال بیداد می‌کند و تاکنون آنچنان که مسئولان وزارت نیرو اعلام کرده‌اند، بیش از 300شهر تنش آبی را تجربه می‌کنند. اوضاع محیط‌زیست و حقابه‌هایش وخیم‌تر است و تاکنون بخش عمده‌ای از آن پرداخت نشده و آنچه قرار است در ماه‌های گرم پیش‌رو داده شود، سهم آسمان از تبخیر آب‌های سطحی می‌شود.
در رتبه‌بندی مؤسسه منابع جهانی(WRI)، ایران در جایگاه چهارم تنش آبی دنیا قرار دارد. افزایش تنش‌‌آبی در فصل تابستان سال‌جاری به‌دلیل کاهش بارندگی‌های سال آبی جاری بسیار محتمل است. سال گذشته، کمیته امنیت آب برای بررسی حقابه‌های ایران از آب‌های مرزی در مجلس ایران تشکیل شد، اما حالا با بالا گرفتن تنش آبی در اکثر شهر‌های کشور به‌خصوص استان‌های جنوبی و شرقی، این کمیته قرار است ابعاد مختلف تنش‌آبی در کل کشور را بررسی کند. به‌گفته ابراهیم عزیزی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، باید موضوع آب را به‌صورت جدی دنبال کرد؛ چراکه اگر این مسئله مورد توجه جدی مسئولان قرار نگیرد، می‌تواند تبدیل به یک بحران شود؛ بنابراین ضرورت دارد مجلس و دولت هر دو با هم به موضوع تنش آبی ورود کنند و به موضوعاتی از قبیل مهار آب‌های سرزمینی، استفاده از ظرفیت آب‌های ژرف و به‌ویژه موضوع صنعت آب شیرین‌کن‌ها بپردازند. او گفته است، کمیسیون‌های تخصصی مجلس نیز باید به این مهم ورود کنند و البته «کمیته امنیت آب» در کمیسیون امنیت ملی نیز ابعاد مختلف تنش‌آبی را بررسی خواهد کرد.
علی ارواحی، کارشناس آب و تالاب اما در بررسی ریشه بحران آب در کشور به همشهری می‌گوید: چند مسئله اصلی در کشور وجود دارد که به آن توجه نمی‌شود؛ اول اینکه منابع آب در کشور محدود است و توسعه در بخش کشاورزی و صنعت چه به لحاظ شیوه بهره‌برداری و چه به لحاظ جانمایی‌ آنها متناسب با این ظرفیت و واقعیت‌های سرزمین نیست. اضافه بر این باید گفت که رفتارهای اقلیمی تغییر کرده است. رژیم بارش و زمان پیک بارش تغییر کرده است و متأسفانه نوع بهره‌برداری‌ از آب نیز بی‌توجه به تغییر رفتارهای اقلیمی است. او می‌گوید: چندان از استعدادهای سرزمین در تامین انرژی استفاده نکرده‌ایم؛ به‌طور مثال ایران پتانسیل ویژه‌ای برای بهره‌برداری از انرژی باد و خورشید دارد. بادهای 120روزه سیستان موقعیت بسیار خوبی برای تولید انرژی بادی به جای تکیه کردن بر نیروگاه‌های برقابی است. اما طی دهه‌های متمادی برای مدیریت منابع آب به احداث سد‌ها روی آورده‌ایم. به‌گفته ارواحی، شیوه‌های بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی یا حتی مدیریت منابع آب با احداث سد پاسخگو نبوده است. این کارشناس آب و تالاب می‌گوید: خروجی اجرای پروژه‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای نیز طی سال‌های گذشته، ایجاد پیامد‌های زیست‌محیطی و محروم کردن حوضه مبدأ از منابع آبی و ایجاد تقاضا در حوضه مقصد بود. درنتیجه عمده دشت‌های کشور علاوه بر تشدید پدیده فرونشست با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی مواجه شدند.

سیاست خودکفایی آب
طی چند سال اخیر کارگروه سازگاری با کم‌آبی در دولت و کمیته امنیت آب در مجلس تاسیس شد و به‌گفته علی ارواحی، رویکرد نهاد‌ها نسبت به محیط‌زیست و خودکفایی در تولید آب بسیار اهمیت دارد. او می‌گوید: باید دید آیا نهاد‌های کشور موضوع کمبود آب را خطر جدی در کشور می‌بینند و آب را کالای استراتژیک قلمداد خواهند کرد؟ چون برای خودکفایی در آب باید نحوه مدیریت منابع آبی در گذشته و کارآمدی آنها بازنگری شود. نگرش توسعه نیز باید تغییر یابد.
این متخصص آب و تالاب زمان تدوین برنامه هفتم توسعه کشور را بهترین فرصت برای تغییر رویکرد به منابع آبی کشور می‌داند و می‌گوید: در این برنامه باید موضوع آب اولویت طرح‌های توسعه‌ای در بخش‌های کشاورزی و صنعت، گردشگری و... باشد تا اگر سیاست یا طرحی با کاهش مصرف منابع آب همراه نبود، جلوی اجرای آن گرفته شود. او معتقد است: سیاست خودکفایی آب در 6حوضه اصلی آبریز داخلی و زیرمجموعه‌هایشان در کشور اجرا شود؛ به این معنا که منابع آبی هر حوضه مشخص شود و متناسب با آن متولی مربوطه در هر حوضه آبریز استان و شهرستان منابع آب را مدیریت کند. با این رویکرد، طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای باید متوقف شود و به سمت راهکارهای مبتنی بر طبیعت و مشارکت جامعه محلی حرکت شود. به اعتقاد این متخصص محیط‌زیست و منابع آبی و تالابی، در بحث خودکفایی در آب باید به تمام داشته‌های آبی و سهم تالاب‌ها، کشاورزی و صنعت و شرب از این داشته‌ها به‌طور همزمان فکر کرد و برنامه‌ کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و شرب را اجرایی کرد. همچنین با سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب باید بتوان بهره‌وری منابع آبی را افزایش داد. مجموعه این سیاست‌ها می‌تواند نشان از تغییر رویکرد به سمت مدیریت و بهره‌برداری پایدار از منابع آبی باشد و به استقلال آبی کشور نیز کمک کند.
علی ارواحی در مورد مهار آب در سرزمین، احداث آب شیرین‌کن یا استفاده از آب‌های ژرف نیز می‌گوید: طبیعت، به خوبی به ما می‌گوید که چگونه منابع آب را مدیریت کنیم. سدهای زیادی در کشور احداث و بستر رودخانه‌ها تصرف و بهره‌برداری شده است.