برنامه کاهش آلودگی هوا و قانون هوای پاک

سیدمحمدمهدی میرزایی‌قمی*

در ایران مصوبات و قوانین زیادی در حوزه آلودگی هوا شکل گرفته‌اند که توسط چند مرجع حاکمیتی و دولتی تدوین می‌شوند. بیش از 40قانون و مصوبه مرتبط با آلودگی هوا وجود دارد که البته تعدادی از آنها با مطرح شدن قوانین جدید لغو شده‌اند. سابقه قانون‌گذاری در حوزه آلودگی هوا در ایران به بیش از 40سال قبل برمی‌گردد.  نخستین قانون مربوط به آلودگی هوا در سال1354توسط مجلس وقت با عنوان «آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا» تصویب شد. 20سال بعد در سال1374قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که کامل‌تر از قانون قبلی بود. پس از تصویب این قانون فرایند تهیه و تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی آن در دستور کار دولت قرار گرفت.
در فاصله بین سال‌های 1377تا 1383مصوبات زیادی در حوزه‌های مرتبط با آلودگی هوا، به‌خصوص وسائل نقلیه تصویب شد، چندین جلسه شورای‌عالی محیط‌زیست نیز به موضوع آلودگی هوا اختصاص یافت که نشان از اهمیت این موضوع در آن زمان دارد.  پس از این بازه زمانی نیز اصلاحیه‌هایی برای مصوبات قبلی و مصوبات جدید معدودی درخصوص آلودگی هوا اتخاذ شدند.  از سال1390به بعد نیز با حاد شدن موضوع آلودگی هوا مخصوصاً در تهران چند مصوبه مختص آلودگی هوا در هیأت‌وزیران تصویب شد و در نهایت در سال1396مجلس قانون «هوای پاک» -که اصلاح شده و تکمیل شده قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» مصوب 1374مجلس و چند مصوبه دولت بود- را تصویب کرد که اکنون به‌روزترین قانون موجود در حوزه آلودگی هوا به‌حساب می‌آید.
قانون هوای پاک در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ 1396/04/25در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ 1396/05/11به تأیید شورای نگهبان رسید. این قانون طی نامه شماره40382/83 مورخ 1396/05/18جهت اجرا از جانب مجلس شورای اسلامی به رئیس‌جمهور ارسال شد.
این قانون پیش‌تر به‌صورت یک لایحه در تاریخ 1396/06/31طی نامه شماره 73993/50220از جانب رئیس‌جمهور جهت بررسی به مجلس شورای اسلامی ارسال شده بود.
قانون هوای پاک مشتمل بر 34ماده و 39تبصره است و 8آیین‌نامه ذیل این قانون تصویب شده است. تا ماده10این قانون بیشتر بر منابع متحرک آلاینده هوا تأکید دارد و از ماده 11به بعد موضوع احکام غالباً به سایر منابع آلاینده هوا مربوط است. از مهم‌ترین مواد این قانون می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ماده 2که آیین‌نامه فنی قانون ذیل این ماده تدوین شده است.
ماده 4درخصوص الزامات آلایندگی وسایل نقلیه تولیدی و وارداتی
ماده 6درخصوص معاینه فنی انواع وسایل نقلیه موتوری
ماده 7درخصوص ایجاد نواحی و محدودیت‌های ترافیکی در راستای کاهش آلودگی هوا
ماده 8که به موضوع وسایل نقلیه فرسوده و ممنوعیت تردد آنها اشاره دارد.
مواد 9و 10درخصوص نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی و توسعه وسایل نقلیه برقی
ماده 11 که هرگونه احداث، توسعه، تغییر خطوط تولید و تغییر محل واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی را به رعایت ضوابط زیست‌محیطی ملزم می‌کند.
ماده 12که موضوع عوارض آلایندگی واحدهای صنعتی آلاینده را بیان می‌کند.
ماده 18درخصوص استانداردسازی انواع سوخت‌های مصرفی
مواد 23تا 27درخصوص مقابله با گردوغبار
ماده 29درخصوص آلایندگی صوتی.

اثربخشی وجود این قانون بر بهبود کیفیت هوا در گرو اجرای آن بوده و هرچقدر در اجرای آن توفیقی حاصل شد به همان میزان می‌توان انتظار حل مسئله آلودگی هوا را داشت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به‌طور کلی از بین 56ماده مقرر در قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی آن، اجرای 22ماده به‌صورت ضعیف، 17ماده متوسط و 17ماده خوب، برآورد کارشناسی شده است.
بنابراین بیشترین وزن کیفیت اجرا مربوط به اجرای ضعیف و پس از آن اجرای متوسط و خوب بوده است. مهم‌ترین دلیل عدم‌اجرای احکام مندرج در قانون هوای پاک عدم‌تخصیص اعتبارات مناسب به دستگاه‌های مجری و همچنین عدم‌تأمین زیرساخت اجراست. در کنار این موارد عدم‌هماهنگی بین دستگاه و تولیت واحد برای نظارت و مدیریت یکپارچه اجرای قانون هوای پاک وجود ندارد. بدیهی است تا زمانی که نحوه عملکرد بدین صورت باشد نباید انتظار بهبود کیفیت هوا و تحقق هوای پاک را داشت.