مشروط به برجام

زهرا رستگارمقدم- روزنامه‌نگار

در 1391 نرخ رشد اقتصادی به منفی 7.7درصد رسید تا پس از شاخص تورم، شاخص رشد اقتصادی نیز بدترین وضعیت خود را تجربه کرده باشد. از 1392 تا 96سقوط نرخ رشد اقتصادی ابتدا متوقف شد و در 1395 با لغو تحریم‌ها، بالاترین رکورد خود را به ثبت رساند. رشدی برابر با 12.5درصد که مرهون صادرات نفت بود. در 1396 نیز رشد همه بخش‌های اقتصاد ادامه پیدا کرد تا اینکه بی‌ثباتی دیگری از راه رسید. با ورود ترامپ به کاخ سفید، این اعداد بسیار جابه‌جا شدند. نرخ رشد اقتصادی برای سه‌سال متوالی منفی شد و تورم نقطه به نقطه تا 50درصد پیشروی کرد. کاهش سرمایه‌گذاری در اقتصاد، بازار کار را به چالش کشید و شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی هر روز پایین و پایین‌تر رفتند. تجربه دهه گذشته نشان می‌دهد، نتیجه دو دوره بی‌ثباتی، در مقابل پنج‌سال آرامش، ما را به رشد اقتصادی صفر رسانده است.
اواخر سال98 که ویروس کرونا از راه رسید، ماجرا کمی تلخ‌تر از گذشته پیش رفت. سال 99 که قرار بود به‌گفته رئیس‌جمهور، رشد اقتصادی مثبت شود، ماجرای دیگری گریبان اقتصاد ایران را گرفت؛ کرونا. از این‌رو نجات شاخص رشد اقتصادی، تنها اندکی از محدوده زیر صفر را باید جزو سال‌های رکود قلمداد کرد. با این حساب رکود برای سومین سال، فعالیت‌های اقتصادی را تحت‌تأثیر قرار داد اما بازگشت رشد اقتصادی به بالای نمودار، چشم‌انداز بهتری را برای سال 1400رقم زد. برآورد سازمان‌های بین‌المللی از رشد اقتصادی ایران نشان می‌دهد که رشد اقتصاد ایران در سال 2020 به 1.5درصد رسیده است و در سال 2021 این شاخص به 2.5درصد می‌رسد. تحولات بین‌المللی در زمینه احیای برجام می‌تواند جهش قابل‌توجهی در این برآورد ایجاد کند. اگر تحریم‌ها در ماه‌های پیش‌رو لغو شود، می‌توان امیدوار بود که در ماه‌های پایانی سال 2021 یعنی در پاییز سال 1400، روند رو به رشد تولید ناخالص داخلی به‌ویژه در بخش‌های نفت و انرژی آغاز شود؛ همانگونه که در سال 1395با اجرای برجام، رشد اقتصادی 12.5درصدی برای ایران رقم خورد که در آن سال بالاترین نرخ رشد در جهان بود.
اما اگر احیای برجام و تعاملات بین‌المللی به‌خوبی پیش نرود، چالش خروج اقتصاد از رکود و رسیدن به رونق اقتصادی همچنان یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت آینده باقی خواهد ماند. این در دهه گذشته به‌خوبی قابل رؤیت است. مرکز آمار ایران رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت را در نیمه نخست سال 99،  منفی اعلام کرده، اما برآورد بانک مرکزی از رشد تولید ناخالص داخلی در شش ماه سال‌جاری، مثبت بوده است. مثبت‌شدن رشد در هر دو بخش مرهون افزایش تولید ناخالص داخلی در فصل تابستان است.
مرکز آمار ایران در گزارش خود در نیمه نخست 1399 به نرخ منفی در رشد تولید ناخالص داخلی رسیده است. این مرکز رشد اقتصاد با نفت را 1.9درصد و رشد بدون نفت را 1.3درصد اعلام کرده است. بررسی جزئیات آمار تولید در بخش‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد که اختلاف بانک مرکزی و مرکز آمار بر سر بخش نفت است.