چترحمایتی خانواده؛ حلقه مغفول مسیر درمان اعتیاد

اکبر محسنی ـ مدیرکلینیک مددکاری اجتماعی ساحل و کارشناس اعتیاد

اعتیاد به مواد‌مخدر مهم‌ترین مشکل بهداشتی، درمانی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی در ایران و جهان است. در این راستا شناخت روش‌های درمانی مناسب، آشنایی با مراکز مجاز و فرهنگسازی درمان به جای ترک از مسائل مهم درمان اعتیاد در کشور است. متأسفانه در ایران بیشتر توجه گروه‌های تخصصی و درمانگران ازجمله کمپ‌ها، مراکز ترک اعتیاد MMT و... روی ترک اعتیاد است نه درمان اعتیاد؛ نکته‌ای که مسیر حذف مواد‌مخدر از زندگی معتادان را با موانع متعددی همراه می‌کند. در روند ترک اعتیاد شاهد هستیم که فرد معتاد و درمانگر تنها تلاش می‌کنند که فرد معتاد از نظر جسمی سموم را از بدن خود خارج کند و از این طریق میان او و اعتیاد فاصله‌ای هر چند شکننده ایجاد کنند، درصورتی که بیشترین مشکل فرد معتاد مشکل جسمی نیست بلکه درمان مشکلات روحی و روانی، پذیرش از سوی خانواده و جامعه مهم‌ترین مشکلات معتاد است و متأسفانه در این نوع درمان کمتر به این نکات توجه می‌شود. درمان مشکلات روحی، روانی و خانوادگی زمان‌بر و پرهزینه است و شاید به این دلیل بسیاری از مراکز به سمت ترویج شیوه‌های درمان مبتنی بر این نگاه نمی‌روند.  یکی دیگر از مشکلات درمان اعتیاد در مراکز درمانی نگاه یک شکل و یک الگوی خاص برای درمان است درصورتی که تفاوت‌های فردی مهم‌ترین عامل در روند درمان است؛ چرا که هر فرد با توجه به شرایط اجتماعی، خانوادگی و روحی از ویژگی‌های رفتاری منحصربه‌فرد برخوردار است و نمی‌توان با یک نسخه ثابت انتظار درمان تمام بیماران را داشت. متأسفانه در مسیر درمان اعتیاد در ایران به این نکته توجه نشده است، در واقع این تفاوت‌ها به ما می‌گوید که هر فرد معتاد، متناسب با شرایط خود به نوعی خاص از درمان پاسخ می‌دهد و نباید یک روش درمانی را به تمام افراد معتاد برای ترک اعتیاد تحمیل کرد. مشکل دیگر در برخی از مراکز درمانی، نگاه اقتصادی به درمان است. قاچاق مواد‌مخدر درآمدی معادل ۴۰۰میلیارد در سال ایجاد می‌کند که دومین فعالیت پرسود اقتصادی پس از اسلحه‌سازی‌ است و به تناسب قاچاق مواد‌مخدر درمان اعتیاد نیز با نگاه اقتصادی و کسب در آمد مورد توجه قرار گرفته است. تا زمانی که این نگاه در درمان اعتیاد مورد توجه برخی از درمانگران است، باید قبول کرد که درمان قطعی برای فرد معتاد رخ نمی‌دهد چرا که مراجعه فرد معتاد برای درمانگر سودمند بوده و این سیکل معیوب موجب می‌شود تا معتاد برای سال‌ها در این مراکز پرسه بزنند. به‌عنوان مثال در درمان اعتیاد به روش متادون - به‌عنوان یک درمان نگه‌دارنده که محاسن بی‌شماری نظیر ‌پرسه نزدن معتاد در مکان‌های پرخطر و بازگشت کارایی فرد را شامل می‌شود - نگاه اقتصادی درمانگران باعث شده است تا فرد معتاد سال‌ها به این مراکز مراجعه کنند. در این میان نباید فراموش کرد که سود مراکز درمانی، درمان خودسرانه و تهیه متادون از سوی عطاری‌ها دارای مضراتی نظیر کاهش میل جنسی است و نارسایی کبدی در مصرف طولانی مدت را به همراه دارد.
طبق مطالعات متعدد صورت گرفته در کشور در حوزه تعداد معتادان تا سال ۱۴۱۰رقمی معادل ۶تا ۸میلیون فرد معتاد در کشور وجود خواهند داشت که اگر هر فرد معتاد به‌طور مستقیم، تنها پدر و مادرش را درگیر اعتیاد خود کند، نزدیک به ۲۷/۲درصد جمعیت کشور به‌صورت مستقیم درگیر پدیده اعتیاد خواهند بود. مطالعات میدانی در حوزه آسیب‌های اجتماعی در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که بین ۵۵ تا ۷۵درصد زندانیان در استان‌های مختلف با جرائم مختلف، به نوعی مصرف‌کننده مواد‌مخدر هستند. این تحلیل‌ها و آمارها نشان می‌دهند که کشور ما چه در حوزه پیشگیری و چه در حوزه درمان روش‌های درستی را طی نکرده است و نیازمند یک بازنگری اساسی در درمان و پیشگیری از مواد‌مخدر هستیم. باید قبول کرد که استفاده از متولیان مختلف در حوزه درمان و پیشگیری یکی از معایب اصلی درمان اعتیاد در ایران است و به این ترتیب هر روز بر تعداد افراد معتاد و سوداگری مواد‌مخدر افزوده می‌شود. درمان اعتیاد یکی از دشوار‌ترین و پیچیده‌ترین موارد درمان در علم پزشکی است. موفقیت درمان با آمیزه‌ای از علم، تجربه، هنر، عشق، صبر و تعهد کادر درمانی در قالب یک کارگروه منسجم به‌دست خواهد آمد. در این مسیر هر کدام از موارد ذکر شده نقش مهمی را ایفا می‌کنند و هیچ درمانگر در گروه فرد برتر نیست. کوتاهی یک عضو مسیر، درمان را به بیراهه خواهد برد و متأسفانه تاکنون نگاه اقتصادی به مقوله درمان اعتیاد و تک‌محور بودن باعث شده درمان پایدار کمتر مورد توجه قرار بگیرد و انجام شود. درمان اعتیاد از بخش‌های مهمی تشکیل شده است:
۱- درمان جسمی که در این بخش پزشک و روانپزشک مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کنند.
 ۲- درمان روحی، روانی و ذهنی که روانپزشک، روانشناس و مشاور با ارائه راهکار‌های متنوع نقش بی‌بدیلی را برعهده می‌گیرند.
۳- هماهنگی بین خانواده و جامعه و پذیرش فرد معتاد نیز بخش مهمی از روند درمان را تشکیل می‌دهد. در این بخش یک مددکار اجتماعی مجرب با شناخت از مشکلات فرد در خانواده و همراه ساختن خانواده  وایجاد حس اعتماد در خانواده و جامعه نسبت به فرد معتاد شرایط را برای بازگشت فرد بیمار آماده می‌کند.
۴- استفاده درست و بموقع از افرادی که در گذشته مصرف‌کننده مواد بودند، به‌صورت فردی یا کارگاه‌های گروهی نظیر NA و دیگر گروه‌ها می‌تواند مسیر درمان را هموارتر کند.