خیزش گردوخاک

 محمدصادق خسروی علیا- خبر‌نگار

 زنگ خطر توفان و باد شدید و ریزگرد برای 3استان کرمان، سیستان و بلوچستان وخراسان جنوبی به صدا درآمده است. مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی نیز در گفت‌وگو با همشهری از افزایش سرعت وزش باد و خیزش گرد و خاک در ۱۶ استان کشور از امروز تا روز دوشنبه خبر داد. به‌گفته صادق ضیاییان، خراسان جنوبی و استان سیستان و بلوچستان در تهدید بادهای مخاطره‌آمیز هستند. امروز جنوب خراسان جنوبی، شمال سیستان و بلوچستان و شرق کرمان نیز درگیر وزش باد شدید می‌شوند.
مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی پیش‌بینی می‌کند، این وضعیت تا روز دوشنبه ادامه داشته باشد. آنطور که ضیاییان به همشهری می‌گوید: از امروز تا روز دوشنبه در 12استان دیگر شاهد وزش باد خواهیم بود و وزش باد در استان‌های آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، مرکزی، اصفهان، قم، یزد و جنوب کرمان منجر به خیزش گردوخاک می‌شود.
 او با تأکید بر اینکه وزش باد شدید و مخاطره‌آمیز در راه است اعلام کرد: سرعت باد در استان‌های آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، مرکزی، اصفهان، قم، یزد و جنوب کرمان، 30تا 60کیلومتر برساعت خواهد بود. اما در جنوب خراستان جنوبی و شمال سیستان و بلوچستان سرعت باد به 100کیلومتر بر ساعت خواهد رسید. در شرق کرمان نیز سرعت باد بین 70تا 80کیلومتر بر ساعت است.
با توجه به فعال شدن دوباره کانون‌های محلی گردوغبار آن هم با این شدت و سرعت، روزنامه همشهری در ادامه، آخرین وضعیت کانون‌های غبارخیز داخلی و خارجی و همچنین اقدامات اخیر در رابطه با مقابله با گردوغبار در کشور را ارزیابی کرده است. صادق ضیاییان مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی اقدامات اخیر در رابطه با مقابله با گردوخاک در کشور را مثبت ارزیابی کرده است. او می‌گوید:« با توجه به کاهش 40درصدی بارش و خشکسالی بی‌سابقه امسال و نگاه به اقدامات 4سال اخیر و کاهش قابل ملاحظه گردوغبار در کشور وضعیت فعلی قابل‌قبول است.»

کاهش 40برابری گردوغبار
علی‌محمد طهماسبی، دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز با ابراز رضایت از عملکرد چند سال گذشته در رابطه با مقابله با گردوغبار در کشور به همشهری می‌گوید: در کشوری که 85درصد اقلیم آن خشک و نیمه خشک است، 35میلیون هکتار مناطق غبارخیز دارد و در اوج فصل گرما و خشکسالی به سر می‌برد انتظار وقوع گردوغبار در آن دور از انتظار نیست اما در حدی که قابل‌قبول و قابل تحمل باشد. اما اینکه گفته شود گردوغبار به‌صورت مطلق نباید در ایران وجود داشته باشد چندان مطابقتی با چارچوب‌های کارشناسی ندارد.
 او با بیان اینکه مقایسه آماری نشان می‌دهد در 4سال گذشته گردوغبار به‌شدت کاهش یافته است، توضیح داد: باید سال 94و 95را به‌خاطر آورد. روزهای سختی که گردوغبار به‌شدت استان‌های جنوب غربی را تهدید می‌کرد. مقایسه حجم گردوخاک و روزهای غبارناک نشان می‌دهد در استان سیستان و بلوچستان و استان خوزستان در3سال اخیر بیش از 40برابر کاهش گردوغبار داشته‌ایم. این آمار به استناد آمار و ارقام ایستگاه‌های هواشناسی استان‌هاست. تعداد روزهای غبارآلود و همچنین حجم آن نیز دقیقا مشخص است. در استان سیستان و بلوچستان به‌خصوص در کانون اصلی آن یعنی شهرستان زابل به‌شدت روزهای غبارناک کاهش یافته است. عمده این اقدامات مربوط به اجرای برنامه‌های مدیریتی است و بخشی از آن هم به خاطر بارش بارندگی و پوشش گیاهی قابل‌قبول در دوره‌های قبل است.
 طهماسبی ادامه می‌دهد: در سال‌های 97تا 99به‌شدت با کاهش گردوغبار مواجه بودیم و به همین‌خاطر احساس می‌شود خبرهای مربوط به گردوغبار در سال 1400به‌دلیل اینکه دور از انتظار است با عکس‌العمل شدید روبه‌رو شود. درحالی‌که با توجه به شرایط کشور، شرایط اقتصادی و بودجه، عملکردها در مقابله با گردوغبار مثبت است.
به‌گفته او، 370میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای مقابله با گردوغبار برداشت شد که به‌معنای اهمیت مقابله با بحران گردوغبار برای کشور است. 2هزار و 500میلیارد تومان در 4سال گذشته نیز برای مقابله با گردوغبار از سوی دولت هزینه شد که قبل از آن حتی یک ریال هم در این زمینه هزینه نشده بود.

غبارخیزی شدید در 8میلیون هکتار
طبق مطالعات انجام شده در سال 98به میزان 34میلیون و 600 هزار هکتار کانون‌های غبارخیز در کشور وجود دارد و علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار در این‌باره به همشهری می‌گوید: این مناطق چیزی حدود 4.2میلیون تن ذرات زیر 10 میکرون در سال تولید می‌کنند که عدد قابل توجهی است. استان‌های جنوب شرقی و استان‌های مرکزی کشور در معرض گردوغبار هستند و بیشترین شدت و حجم آلودگی را نیز در همین استان‌ها شاهد هستیم. از 34.6میلیون هکتار کانون غبارخیز ایران، حدود 20درصد آن معادل 8میلیون هکتار دارای شدت بسیار زیاد گردوغبار است که در استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان، اصفهان، سمنان و خوزستان پراکنش دارد و این استان‌ها در وضعیت هشدار گردوغبار قرار دارند. چون با بارش اندک و فقر پوشش گیاهی نیز مواجه هستند.
طهماسبی بیرگانی، درباره وسعت کانون‌های گردوغبار فعال و غیرفعال کشور اعلام کرد: 23استان منشأ گردوغبار و از 10هزار تا 6میلیون هکتار اراضی غبارخیز دارند. در 4سال گذشته اما 2و نیم میلیون هکتار از سطح کانون‌های گردوغبار خیز کشور با روش‌های مکانیکی، بیومکانیکی و بیولوژیکی با تأکید بر مدیریت چرا و قرق که بسیار اثربخش و کم‌هزینه بود کنترل شد. به‌گفته دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار، اقدامات این ستاد برای مقابله با ریزگردها به‌ترتیب اولویت در استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان، خراسان رضوی، اصفهان و سمنان انجام شده است.

شناسایی 300میلیون هکتار کانون گردوغبار خارجی
دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد کانون‌های غبارخیز خارجی نیز می‌گوید: متأسفانه جریانات جوی اطراف ایران به‌گونه‌ای است که از همه جهات گردوغبار ایران را تهدید می‌کند. به‌طوری که جریان گردوغبار بسیاری از کشورهای عراق، سوریه و عربستان وارد جنوب غرب کشور می‌شود. در شرق و جنوب شرق نیز گردوغبار پاکستان و افغانستان به ایران می‌رسد. همینطور جبهه‌‌ای از شمال شرق وارد کشور می‌شود که متأسفانه منطقه سرخس و استان خراسان رضوی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اما سال‌جاری با توده‌های گردوغبار خارجی که پایداری و ماندگاری زیاد داشته و آسیب جدی وارد کنند کمتر مواجه هستیم. بنابراین مشکل اصلی عمدتا ناشی از کانون‌های داخلی گردوغبار است.
او با اعلام شناسایی 300میلیون هکتار کانون گردوغبار در اطراف ایران به آخرین مطالعات بین‌المللی انجام شده در مورد کانون‌های خارجی گردوغبار اشاره کرد و گفت: این مناطق عمدتا در خاورمیانه مستقر هستند و از نظر شدت و وسعت بیشترین محدوده در کشورعربستان وجود دارد. البته جای امیدواری است که توده‌های گردوغبار در عربستان، تنها در ماه‌های بهمن و اسفند وارد کشور می‌شوند. در 2 سال گذشته نیز جریانات گردوغبار عربستان وارد کشور نشده است. البته گردوغبار خوزستان در زمستان سال 98ناشی از ورود همین جریان گردوغبار بود. اما عمده‌ترین مسئله ما با کشورهای عراق و سوریه است که تفاهمنامه‌های چندجانبه‌ای نیز برای مهار ریزگردهای این 2 کشور امضا شده است. عراق هم استقبال زیادی از مقابله با پدیده گردوغبار کرده است. اما متأسفانه بیماری کووید- 19مانع نهایی و اجرایی شدن این تفاهمنامه‌ها برای جلوگیری از ورود گردوغبار عراق و سوریه به ایران شده است.