توهم فرمان‌پذیری اقتصاد

محمد‌ حسنی‌سعدی- کارشناس اقتصاد اجتماعی

این‌روزها که بازار وعده‌های اقتصادی نامزدهای انتخابات داغ است، سؤالات زیادی در ذهن مخاطبان این وعده‌ها شکل می‌گیرد. ازجمله آنکه اگر حل مشکلات اقتصادی اینقدر آسان و سهل‌الوصول بوده‌اند، چرا تاکنون کسی به فکر حل این معضلات نیفتاده است؟ یا اینکه چرا هر 4سال یک‌بار این وعده‌ها تکرار می‌شوند و کسی باز هم موفق نمی‌شود آنها را حل کند.  البته عده‌ای ساده‌دل و سیاست‌زده ممکن است محقق‌نشدن این وعده‌ها را به فساد و تبانی و خوش‌بینانه‌تر ناکارآمدی دولت‌های قبلی نسبت دهند.
مشکل اساسی این است که علم اقتصاد، علم دستور و تغییرات ناگهانی نیست. در بسیاری از اقدامات اقتصادی آنقدر فاکتورهای متعدد و متنوعی دخیل هستند که تحلیل آنچه رخ خواهد داد، کاری است شبه‌محال و اکثر اقتصاددانان بخشی از پیش‌بینی‌ها و توصیه‌هایشان را قمارگونه ارائه می‌کنند و به‌احتمال محقق‌نشدن مطلوب خود نیز معترفند. اقتصاد را از آن جهت جزو علوم انسانی دسته‌بندی می‌کنند که با علوم اثبات‌گرایانه تفاوت ماهوی دارد. جایی که رفتار انسان‌ها و نهادهای اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد دیگر علم (Science) به معنای اثبات‌گرایانه‌اش کاربردی ندارد. دیگر دو‌دو‌تا چهارتای ریاضی حاکم نبوده و اصل بر عدم‌قطعیت است.
تحلیل رفتار انسان‌ها آنقدر ظرایف و پیچیدگی دارد که تنها براساس فرضیات و تحلیل‌های استقرایی می‌توان آن را پیش‌بینی کرد و اصولا آنقدر تکرار‌شونده هم نیست که بتوان ادعا کرد قابل پیش‌بینی است. در مورد بازارهای مختلف خصوصا بورس این موضوع قابل لمس‌تر و محسوس‌تر هم هست و بالا و پایین‌شدن شاخص بازار به رفتار تک‌تک سهامداران ارتباط پیدا می‌کند و تحلیل مالی-رفتاری یکی از تخصصی‌ترین تحلیل‌های بازار است.
در چنین شرایطی اما آقایان نامزدها آنچنان محکم و مطمئن مشکلات را قابل‌حل فوری می‌انگارند و حتی برخی نامزدها چنان بر طبل توهم فرمان‌پذیری اقتصاد می‌کوبند که می‌توان اطمینان یافت که نه روی این راه‌حل‌‌ها کار دقیق کارشناسی‌شده و نه می‌توان امیدی به حل مشکلات از راه‌های مورد نظر ایشان داشت.  هر‌قدر از نامزدها قطعیت بیشتری در ارائه راهکارهای اقتصادی دیدید، مطمئن باشید او کمتر از اقتصاد می‌داند و امید کمتری به او ببندید. توهم مهندسی اقتصاد یا نشان‌دهنده شناخت سطحی و غیردقیق از اقتصاد است ‌یا ناشی از رویکردهای پوپولیستی و عوام‌فریبانه است که به قصد جذب رأی انجام می‌شود که در هر صورت جای نگرانی جدی دارد.