کمین داعش برای افغانستان

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

خروج نیروهای نظامی غرب از افغانستان و ناآرامی‌های منطقه، نگرانی‌ها برای ازسرگیری فعالیت‌های داعش در این کشور را افزایش داده است.
در شرایطی که از یک سو، مذاکرات صلح دولت افغانستان و طالبان در جریان است و هنوز به سرانجامی نرسیده و از سوی دیگر رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که نیروهای نظامی غرب، این منطقه را تا پایان تابستان ترک می‌کنند، داعش فرصت را مغتنم شمرده و در حال جذب نیرو از بین افرادی است که دل خوشی از هیچ‌یک از طرفین ندارند. این گروه تروریستی با یارگیری از بین اعضای سابق طالبان پاکستان و پشتون‌ها، سال 2015رسما فعالیت خود را در افغانستان آغاز کرد. داعش توانست به‌ویژه در روستاهای ولایت‌های ننگرهار و کنر در شمال‌شرق افغانستان که بیشتر ساکنان آنها سلفی هستند، طرفدار پیدا کند. رقبای قدیمی یعنی دولت کابل و طالبان که حالا با یک دشمن مشترک روبه‌رو بودند به ناچار در کنار یکدیگر قرار گرفتند و با همکاری نیروهای نظامی آمریکا سعی در بیرون راندن داعش از منطقه کردند. این تلاش‌ها نتیجه داد و بالاخره سال2019 اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان اعلام کرد که خطر این گروه تروریستی برطرف شده است.

خطر فقر و بیکاری
بعد از شکست گروه داعش، حمله‌های نظامی این گروه به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرد، اما همچنان به‌عنوان یک خطر بالقوه در منطقه باقی ماند. به‌گفته یک مقام امنیتی سابق افغانستان، داعش این روزها در حال جذب نیرو در شهرها و روستاها ازجمله در بین قشر فقیر، دانشجویان با گرایش رادیکال و نیروهای ناراضی طالبان است.
برخی از نیروهایی که به داعش پیوسته بودند، وقتی درگیری‌ها تمام شد، متعهد شدند که دیگر دست به مبارزه نمی‌زنند. در نتیجه از زندان رفتن نجات یافتند و به جای آن به مشاغل دولتی دست پیدا کردند. دولت به آنها وعده حقوق 100دلاری داد و نامه رسمی از آژانس اطلاعات افغانستان مبنی بر در امان بودن جانشان دریافت کردند.
طی ماه‌های گذشته، دولت کابل در کنار طالبان سعی کرده‌اند امنیت مناطق شرقی این کشور که از داعش پس گرفته‌اند را حفظ کنند. برای مثال، گشت‌های دولتی جاده اصلی شهرستان دره پیچ در ولایت کنر را کنترل می‌کنند. در تپه‌های اطراف نیز طالبان حضور دارد. هر دو طرف برای حفظ امنیت منطقه تلاش می‌کنند و اجازه نمی‌دهند افراد ناشناس وارد آن شوند.
نیویورک تایمز در گزارشی نوشته است که این تلاش‌ها تا حد زیادی موفق بوده، اما افزایش فقر، نبود شغل و اجرا نشدن طرح‌های حمایتی دولت، موجب شده تا برخی ساکنان به‌ویژه شبه‌نظامیان سابق برای پیوستن به داعش وسوسه شوند. ساکنان این مناطق هم نگران هستند که مذاکرات دولت افغانستان با طالبان این آرامش را برهم بزند. زیرا اگر طالبان با دولت افغانستان صلح کند، عضوگیری داعش از بین طالبانی‌های ناراضی به‌ویژه در مناطق روستایی بیشتر خواهد شد.
برخی اعضای سابق داعش گفته‌اند با آنکه از مبارزه نظامی دست کشیدند، حمایت‌هایی که دولت وعده آن را داده بود، هنوز دریافت نکرده‌اند. گفته می‌شود حقوقی که داعش به نیروهایش پرداخت می‌کند، بیشتر از طالبان است. هرچند درآمد این گروه بعد از اینکه پایگاه‌های اصلی خود را از دست داد، کاهش چشمگیری داشته است. غارت اموال مردم، قاچاق چوب و دریافت کمک‌های خارجی از جمله منابع درآمد داعش است.
طاهر ولید، از نیروهای سابق طالبان که به داعش پیوسته بود، می‌گوید به‌دلیل نیاز مالی قصد دارد دوباره به داعش یا لشکر طیبه، از دیگر گروه‌های نظامی تندرو در کشمیر، ملحق شود: «هر دو گروه‌ پول کافی به من می‌دهند تا بتوانم خانه‌ام را دوباره بسازم و زندگی جدیدی را از سربگیرم».
رسول محمد خاکسار، رئیس شورای جوانان محله واتاپور می‌گوید: «این اتفاق همیشه در تاریخ افغانستان افتاده و یک گروه آشوبگر رفته و یک گروه دیگر جایش را گرفته است».
از طرف دیگر، اگر مذاکرات صلح افغانستان شکست بخورد، طالبان دوباره مبارزه با نیروهای امنیتی این کشور را آغاز می‌کند. ادامه درگیری بین طالبان و دولت به تضعیف توان 300هزار نیروی امنیتی افغانستان منجر می‌شود و مشخص نیست که این نیروها چطورمی‌توانند با تهدیدهای تروریستی جدید مقابله کنند.

موج کشتارها
مقام‌های محلی معتقدند که داعش از زمانی که قلمروی خود را از دست داده، تاکتیک خود را تغییر داده و به جای حمله‌های انتحاری گسترده، ترورهای هدفمند کوچک‌تر را سازماندهی می‌کند. داعش همچنین موجی از کشتار هدفمند علیه اقلیت‌های شیعه از جمله قوم هزاره و فعالان حقوق زنان و رسانه را به راه انداخته است. حمله‌ای که سال گذشته از سوی این گروه در دانشگاه کابل ترتیب داده شد، مرگ بیش از 50دانشجو را به‌دنبال داشت. بهار سال گذشته نیز حمله به یک زایشگاه در منطقه‌ای در کابل که عمدتا هزاره‌ها ساکن آن هستند، ده‌ها مادر و کودک را به کام مرگ فرستاد.
حدود یک‌ماه پیش 7نفر از مردم هزاره که در یک کارخانه گچ در شهر جلال‌آباد ولایت کنر کار می‌کردند، به‌دست داعش کشته شدند. برخی ساکنان این منطقه حتی از نسبت دادن این حمله به داعش از ترس اینکه قربانی بعدی این گروه باشند، می‌ترسند. مقام‌های اطلاعاتی افغان می‌گویند برخی نیروهای داعش به‌صورت گروه‌های مستقل در شهرهایی مانند جلال‌آباد فعالیت می‌کنند تا اگر یک گروه شناسایی و دستگیر شد، امکان پیدا کردن گروه‌های دیگر وجود نداشته باشد. سازمان ملل متحد تعداد نیروهای داعش در افغانستان را بین 1000تا 2200نفر تخمین زده است.

وعده طالبان
طالبان که قصد دارد قدرت سیاسی خود را در منطقه توسعه بدهد، سال گذشته به دولت دونالد ترامپ وعده داد که درصورت خروج نیروهای نظامی خارجی، اجازه نخواهد داد که هیچ نوع خطر و حمله تروریستی از خاک افغانستان، آمریکا را تهدید کند. طالبان می‌گوید به وعده‌های خود از جمله بیرون کردن القاعده از منطقه پایبند بوده‌ است. اما برخی تحلیلگران معتقدند که به‌نظر نمی‌رسد طالبان از گروه‌هایی مانند القاعده فاصله گرفته باشد.
جو بایدن چند هفته پیش اعلام کرد که همه نیروهای آمریکایی تا 11سپتامبر امسال (20شهریور) افغانستان را ترک می‌کنند. رئیس‌جمهور آمریکا معتقد است خطراتی که گروه‌هایی مانند داعش یا بقایای القاعده می‌توانند برای غرب داشته باشند، از دور نیز می‌تواند مهار شود. به‌گفته او، خطر تروریسم به همه نقاط دنیا کشیده شده و تمرکز حضور هزاران سرباز فقط در یک کشور با میلیاردها دلار هزینه در سال، دیگر منطقی نیست.
خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از یکی از مقام‌های وزارت دفاع آمریکا نوشت؛ واشنگتن در سال‌های اخیر، طالبان را به‌عنوان یک نیروی منطقه‌ای دیده که در خارج از مرزهای افغانستان برای کشورهای دیگر خطری ندارد. این گروه به‌دلیل آشنایی با کوه‌ها و نقاط دورافتاده می‌تواند یک متحد کلیدی برای واشنگتن در برابر داعش که به‌نظر مقام‌های آمریکایی بزرگ‌ترین تهدید از خاک افغانستان است، فعالیت کند.

کاهش نفوذ اطلاعاتی آمریکا
ایوان کولمن، کارشناس تروریسم که سال‌ها برای اف‌بی‌آی و سازمان‌های دولتی آمریکا فعالیت کرده به آسوشیتد‌پرس گفت: «فعالیت داعش دوباره از سر گرفته شده است. این گروه یک خطر جدی است، اما تاکتیک آنها همچنان به ترور و بمب‌گذاری محدود شده و به‌نظر نمی‌رسد در موقعیتی باشند که بتوانند آمریکا را تهدید کنند».
فرایند خروج 2500تا 3500سرباز آمریکایی و 7هزار سرباز کشورهای عضو ناتو طی روزهای گذشته آغاز شده است. مقام‌های امنیتی آمریکایی اذعان می‌کنند که حتی اگر داعش و القاعده در شرایطی نباشند که بتوانند به اهداف آمریکا حمله کنند، خروج از افغانستان، احاطه اطلاعاتی واشنگتن را برای رصد فعالیت‌ گروه‌های تروریستی مستقر در افغانستان تضعیف می‌کند.
برخی کارشناسان معتقدند که آمریکا قادر خواهد بود به شنودهای فنی خود از راه دور هم ادامه دهد. تلاش‌های واشنگتن برای کسب اطلاعات تا به حال چندان هم موفق نبوده و هزینه اشتباهات اطلاعاتی آمریکا را مردم بی‌گناه به‌علت حمله‌هایی که به اشتباه سازماندهی شده، پرداخته‌اند. حالا با خروج نیروهای آمریکا، احتمال چنین خطاهایی بیشتر هم می‌شود.