فصل مذاکره در خاورمیانه

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 با گذشت 2روز از انتشار گزارش جنجالی روزنامه فایننشال‌تایمز درباره مذاکرات نمایندگان ایران و عربستان‌سعودی در بغداد، حالا تمام رسانه‌های عربی و منطقه‌ای از فصلی جدید در خاورمیانه سخن می‌گویند؛ فصلی که البته شمارش معکوس برای آن در شهر «وین» اتریش آغاز شده است. بسیاری از رسانه‌های عربی با تکیه به منابع آگاه خود و یا کارشناسان مرتبط بر این باور هستند که دوران تنش در منطقه خاورمیانه و مشخصا خلیج‌فارس به پایان رسیده است و همه بازیگران، با وجود مواضع مختلف، خود را برای ورود به مرحله جدید آماده می‌کنند. در این میان اما چرخش‌های دقیقه‌نودی مهم‌ترین مخالفان مذاکره و گفت‌وگو با ایران، یعنی عربستان‌سعودی و اسرائیل بیش از همه قابل توجه است؛ بازیگرانی که در دوران 4ساله ترامپ نقشی اساسی برای اجرای برنامه فشار حداکثری علیه ایران داشتند، نسبت به پیروزی رقبای ترامپ در انتخابات آمریکا بدبین بودند و حتی تا چند هفته قبل بر مواضع تند خود نسبت به هرگونه تعاملی با ایران اصرار می‌ورزیدند، سرانجام به ‌نظر می‌رسد تغییر شرایط بین‌المللی را پذیرفته‌اند و هر یک تلاش می‌کنند به‌گونه‌ای با معادله جدید در منطقه کنار بیایند.
روزنامه العربی‌الجدید که ازجمله رسانه‌های فعال در حوزه عراق به‌شمار می‌رود در گزارشی با تأیید ادعای روزنامه ‌فایننشال‌تایمز نوشت: ملاقات هیأت‌های ایران و سعودی با زمینه‌چینی مقامات نزدیک به مصطفی الکاظمی در منطقه سبز بغداد صورت گرفته است. به روایت العربی‌الجدید، مسئول اصلی برگزاری این مذاکرات، قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر عراق بوده است. او از سوی شخص الکاظمی مکلف است تا تمام توان خود را برای میانجیگری بین تهران و ریاض به‌کار بندد. در بخش دیگری از این گزارش آمده است: این مذاکرات در درجه اول با هدف برقراری تماس مستقیم و درک بهتر طرفین از مواضع یکدیگر برگزار شده اما در ادامه، بررسی مقدماتی برخی پرونده‌های مهم برای هر دو هیأت را نیز به‌دنبال داشت. باید توجه داشت که پیش از این نیز عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر سابق عراق گام‌های مهمی در جهت میانجیگری بین ایران و عربستان برداشته بود؛ گام‌هایی که به گواه منابع مختلف نتایج مهمی هم در برداشت. اما در پایان، تمام آن تلاش‌ها با عملیات ترور سردار قاسم سلیمانی و حاج ابومهدی المهندس در نزدیکی فرودگاه بغداد بر باد رفت. به‌ نظر می‌رسد سرنوشت سیاسی عراق و منطقه به‌گونه‌ای رقم خورده که آن تلاش‌ها سرانجام در دوران نخست‌وزیری مصطفی الکاظمی به نتیجه برسد؛ شخصیتی که از مقبولیت بالایی در کشورهای عربی خلیج‌فارس، به‌ویژه عربستان سعودی و امارات برخوردار است. روزنامه العربی‌الجدید در تحلیل خود از این تحولات نیز می‌نویسد: نزدیکی ایران و سعودی بازتاب‌های مثبتی برای عراق و منطقه به‌دنبال خواهد داشت.
شبکه المیادین نیز با اشاره به اخبار تأیید نشده درباره مذاکرات ایران و عربستان‌سعودی گزارش داد: ریاض در حالی وارد گفت‌وگوی مستقیم با تهران شده که حتی پس از پیروزی بایدن در انتخابات، هرگونه تعاملی با ایران بدون اصلاح توافق هسته‌ای و گنجاندن شروط کشورهای عربی در این توافق را رد می‌کرد. المیادین همچنین در گزارش خود با مروری بر حمایت قاطعانه سعودی‌ها از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها، تحولات اخیر را نشانه‌ای از عقب‌نشینی ریاض به شمار آورده است. از سوی دیگر، شبکه الجزیره نیز در گزارشی با اشاره به این موضوع مدعی شده که آغاز گفت‌وگوهای مستقیم ایران و سعودی پس از 4سال قطع روابط دیپلماتیک، علامتی از پیش‌روی جدی مذاکرات وین است. به روایت این شبکه، بازگشت تهران و ریاض به میز مذاکره می‌تواند کلید حل بخش مهمی از بحران‌های کنونی منطقه خاورمیانه باشد؛ از یمن تا عراق.

مهم‌ترین پرونده‌های روی میز
لبنان: به روایت رویترز، یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مورد مذاکره هیأت‌های سعودی و ایرانی در بغداد مربوط به لبنان بوده است. بسیاری از کارشناسان و رسانه‌ها، بحران کنونی لبنان را به وضعیت روابط ایران با آمریکا و عربستان مرتبط می‌دانند. به نوشته روزنامه النهار که ازجمله رسانه‌های نزدیک به ائتلاف 14مارس(رقبای حزب‌الله) است، تعلیق طولانی‌مدت در تشکیل دولت جدید لبنان پس از انفجار بندر بیروت و استعفای حسان دیاب از نخست‌وزیری به عدم‌ توافق قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی مؤثر در لبنان برمی‌گردد. شبکه الجدید پیش‌بینی کرده با پیشرفت مذاکرات وین و آغاز گفت‌وگوهای منطقه‌ای بین تهران و ریاض، طرح معطل مانده رئیس‌جمهور فرانسه برای تشکیل دولت جدید لبنان بار دیگر در دستور کار قرار گیرد.
یمن: ازجمله دیگر مسائل مورد مناقشه طرفین در مذاکرات محدود بغداد، بحران یمن و چگونگی دستیابی به آتش‌بس دائمی در این کشور جنگ‌زده بوده است. به گزارش شبکه الجزیره، سعودی‌ها در این پرونده تمایل بیشتری برای مذاکرات از خود نشان می‌دهند؛ تمایلی که البته ریشه در وضعیت میدانی بد سعودی‌ها در یمن، احتمال سقوط قریب‌الوقوع استان مارب به‌دست انصارالله و همچنین حملات لاینقطع موشکی و پهپادی به عمق شهرهای عربستان دارد. تا‌کنون هیچ اطلاعات معتبری درباره نتایج این رایزنی‌ها از سوی مقامات رسمی و یا حتی رسانه‌ها منتشر نشده است.

مذاکرات تهران و ریاض از نگاه تحلیلگران عربی

عبدالله الشایجی؛ استاد علوم سیاسی کویت

در دنیای سیاست و حتی در لحظه شدیدترین دشمنی‌ها، برگزاری چنین نشست‌های محرمانه‌ای میان دشمنان بعید نیست؛ نشست‌هایی که در فرهنگ سیاسی با عنوان The Backchannels (کانال‌های پشتی) شناخته می‌شود. نمونه‌های چشمگیری از این رخداد در جریان جنگ سرد میان آمریکا و شوروی جریان داشته و وقوع آن برای ایران و عربستان به هیچ عنوان بعید نیست.

حمد بن‌جاسم؛ نخست‌وزیر سابق قطر

پیش از این همزمان با افزایش تنش‌های منطقه‌ای در دوران ترامپ گفتم که باز شدن باب گفت‌وگو میان ایران و کشورهای عربی خلیج‌فارس نتایج مهمی خواهد داشت. چنین گفت‌وگویی می‌تواند به تنش‌ها پایان داده و میزان اعتماد میان دو طرف را افزایش دهد. میان ما با یکدیگر از یک‌سو و میان ما و ایران از سوی دیگر اختلاف‌نظرهای متعددی وجود دارد؛ اما آیا این دلیلی برای خودداری از گفت‌وگوست؟ ما با بسیاری از کشورها با وجود اختلاف‌نظرهای عمده، تعامل داریم.

وئام وهاب؛ رئیس حزب وحدت عربی در لبنان

نشانه‌ها گویای آن است که مذاکرات ایران و آمریکا با سرعت چشمگیری جریان دارد؛ مذاکراتی که بدون شک با مذاکراتی منطقه‌ای تکمیل خواهد شد. منطقه شرق مدیترانه نیز در انتظار نتایج این مذاکرات، آرام است. یمن در مسیر دستیابی به راه‌حل قرار گرفته اما لبنان همچنان به‌دلیل مجادلات بی‌مبنای داخلی، فرصت‌های خود را یکی بعد از دیگری از دست می‌دهد.

عبدالخالق عبدالله؛ مشاور سابق ولیعهد ابوظبی

شروط کشورهای عربی خلیج‌فارس برای گفت‌وگو و مصالحه با ایران به این ترتیب است: التزام جدی به اصل حسن همجواری؛ عدم‌ مداخله در امور کشورهای منطقه؛ توقف حمایت‌های تسلیحاتی از گروه‌های شبه‌نظامی؛ توقف گفتمان تهدیدآمیز؛ توقف حمایت از جنبش انصارالله؛ توقف برنامه موشکی.