عبور از گران‌ترین تونل تهران

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

تونل‌ها در کلانشهرها معجزه می‌کنند، در وضعیتی که نیمی از جمعیت جهان هم‌اکنون در شهرها زندگی می‌کنند و تخمین زده می‌شود طی 30سال آینده شهرها به ساخت فضاهای جدید نیاز دارند تا بتوانند 3میلیارد نفر دیگر را در خود بگنجانند. انفجار جمعیت در شهرها معضلاتی مانند ترافیک بی‌امان، اتلاف زمان در سفر‌های شهری یا افزایش هزینه زندگی در شهرها را به‌دنبال دارند. تنها راه‌حل برای رفع چنین مشکلاتی ایجاد زیرساخت‌هایی است که پویایی شهر و دسترسی شهروندان به فضاهای سبز شهری را برای تمامی شهروندان فراهم آورد. تونل‌ها یکی از این زیرساخت‌ها هستند که وجودشان در شهرهای متراکم حیاتی است. این سازه‌ها می‌توانند معابر آلوده و مناطق پرترافیک و شلوغ شهر را به مناطقی سرسبز و پاک تبدیل کنند. تونل‌ها با هدایت ترافیک به زیر زمین امکان استفاده مفیدتر از فضاهای شهری را فراهم خواهند آورد و به این ترتیب بدون نیاز به حذف خودروها از سطح شهر، امکان استفاده بیشتر از انواع مختلف وسایل حمل‌ونقل عمومی در شهر ایجاد خواهد شد. گرایش به سرمایه‌گذاری و احداث تونل‌ها در میان شهرهای جهان و دریافت عوارض از شهروندان برای جبران سرمایه‌گذاری امروزه در بیشتر شهرهای جهان مشهود است. نمونه این گرایش را در شهرهایی مانند مادرید، ‌اسلو یا استکهلم می‌توان دید. تهران، مشابه تمامی دیگر کلانشهرهای جهان، همواره با مشکلاتی در حوزه ترافیک، آلودگی و طولانی بودن مسافت‌های شهری دست به گریبان بوده است. در طول سال‌های متوالی تلاش شده تا با ایجاد زیرساختارهای کاربردی شهری ازجمله تونل‌ها از حجم ترافیکی و هزینه تردد و زندگی در شهر کاسته شود و علاوه بر این مسیرهای میانبری با هدف کوتاه کردن مسیرهای تردد در شهر و افزایش سرعت دسترسی به نقاط مختلف شهر ایجاد شود. تهران هم‌اکنون از 6تونل شهری برخوردار است که شمال به جنوب و شرق به غرب تهران را به یکدیگر متصل ساخته و ترافیک خیابان‌ها را به زیرزمین هدایت کرده‌اند. در ادامه 7تونل ترافیکی شهر تهران را که یکی از آنها هنوز از فاز صفر ساخت‌وساز فراتر نرفته است معرفی می‌کنیم.

تونل توحید   
2136متر
هزینه ساخت  
 300میلیارد تومان  
ساخت این تونل از 29خرداد 1386آغاز شد و در تاریخ 12بهمن 1388به بهره‌برداری رسید. کلنگ ساخت این تونل توسط محمد‌باقر قالیباف زده شد و توسط او و در دوران شهرداری او افتتاح شد. توحید نخستین تونل شمال به جنوب تهران است که به مسیر اتصال بزرگراه چمران به بزرگراه نواب صفوی تبدیل شده است. تونل از تقاطع خیابان باقرخان در بزرگراه چمران آغاز شده و پایین‌تر از خیابان آذربایجان در بزرگراه نواب به پایان می‌رسد. به‌گفته شهردار وقت، احداث این تونل 300میلیارد تومان هزینه داشته و منابع مالی آن از محل عوارض مردمی تامین شده است. ساخت 30ماهه این تونل یکی از رکورد‌هایی است که در پرونده آن ثبت شده است. توحید از 2 تونل به طول 2.136کیلومتر برخوردار است که هر تونل 3باند تردد خودرو دارد. توحید ازجمله تونل‌های هوشمند شهر تهران است که از سیستم هوشمند تنظیم نور بیرونی و درونی و سامانه هوشمند برای پیش‌بینی زلزله برخوردار است. تونل توحید در برابر لرزه‌های  8 ریشتری مقاوم است. همچنین توحید به سامانه برق اضطراری برای تامین روشنایی تونل در زمان قطعی برق مجهز است. 70دستگاه جت فن و 11دستگاه گزاست فن از دیگر تجهیزاتی هستند که به‌منظور تهویه هوای این تونل طویل مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با این همه آلودگی هوا در این تونل تاکنون بارها منجر به بیهوشی موتورسواران و رانندگان شده است. در ساخت این تونل از بیش از 3هزار شمع و 25هزار قطعه بتنی استفاده شده است.

  تونل رسالت   
 950متر
 هزینه ساخت
   600میلیارد تومان  
تونل رسالت مسیر زیرزمینی شرق به غرب است که در محدوده شمالی و شمال مرکزی تهران بنا شده است. مسئولیت این تونل کاهش بار ترافیک بزرگراه‌های موازی مانند بزرگراه همت و خیابان‌های شهید بهشتی و شهید مطهری است. این تونل 950متری از دو تکه تشکیل شده است. بخش اول به طول تقریبی 822متر از میدان آفریقا تا دره نظامی‌گنجوی کشیده شده است و بخش دوم آن‌‌که متشکل از 2تونل به هم چسبیده است، با طول 160متر از دره نظامی گنجوی تا خیابان اسد‌آبادی ادامه دارد. ساخت تونل رسالت که طولی بسیار کوتاه‌تر از تونل توحید دارد، از اول اردیبهشت 1376آغاز شده و 9سال بعد، در تاریخ 24تیر 1385تکمیل شده است. بنا بر این بود که ساخت تونل در عرض 32‌ماه به پایان برسد اما با 76‌ماه تأخیر، تونل رسالت در عرض 108‌ماه به سرانجام رسید. تونل رسالت هم ازجمله تونل‌های هوشمند تهران است که به سامانه هوشمند نورپردازی، سامانه‌های نظارت ترافیکی، تشخیص خودکار حوادث، تشخیص ارتفاع غیرمجاز وسایل نقلیه، سیستم شمارشگر خودرو و علائم متغیر هشداردهنده مجهز است. برآورد اولیه برای ساخت این تونل 130میلیارد تومان بوده است اما در نهایت 600میلیارد تومان برای ساخت آن هزینه شده است.

  تونل امیرکبیر    
 2.5 کیلومتر
 هزینه ساخت
   200میلیارد تومان  
ناتوانی در کاهش بار ترافیک منطقه هدف یکی از نقدهایی است که همواره به این تونل وارد است. در زمان ساخت تونل امیرکبیر، قرار بود بار ترافیکی بازار کاسته شده و به سمت بزرگراه امام علی(ع) هدایت شود. اکنون این تونل غرب به شرق، واقع در شرق بازار تهران، بعد از عبور از زیر خیابان 17شهریور و خیابان شکوفه تا میدان کلانتری ادامه دارد. پس از دوشاخه شدن در تقاطع خیابان درودیان، یک شاخه آن از زیر خیابان نیکنام به سمت جنوب به شمال بزرگراه امام علی(ع) و شاخه دیگر در امتداد خیابان درودیان به مسیر شمال به جنوب بزرگراه متصل می‌شود. ساخت این تونل در سال 1388آغاز شد و فاز اول آن، یعنی محور شمالی تونل در سال 1393و پروژه در شهریور 1399تکمیل و به بهره‌برداری رسید. هزینه ساخت این تونل 200میلیارد تومان برآورد شده است و همواره با انتقاداتی مبنی بر ناکارآمدی در کاهش بار ترافیک منطقه هدف، مواجه بوده است.

تونل دوطبقه آرش
 2.5  کیلومتر
هزینه ساخت
220میلیارد تومان
تونل آرش میانبری است که شرق بزرگراه مدرس را به بزرگراه هاشمی رفسنجانی متصل می‌‎سازد. تونل در سال 1397و در دوران شهرداری محمدعلی افشانی به بهره‌برداری رسید. طول این تونل با احتساب رمپ‌ها درحدود 2.5کیلومتر و بدون درنظر گرفتن رمپ‌ها، طول خود تونل 1.45کیلومتر است.
 هدف از احداث آن کاهش بار ترافیک بزرگراه مدرس بوده است. تونل آرش در مسیری شرقی- غربی بنا شده است و خیابان آرش را از زیر بزرگراه مدرس به بلوار اسفندیار متصل ساخته است. تونل آرش نخستین تونل 2طبقه شهری در کشور محسوب می‌شود.

تونل شهدای غزه   
3.256  کیلومتر
 هزینه ساخت
 440میلیارد تومان
در امتداد بزرگراه شهید حکیم حدفاصل تقاطع بزرگراه آزادگان تا سه راه کاروانسراسنگی، تونل شهدای غزه با هدف حفظ محیط‌زیست و درختان منطقه چیتگر بنا شده است و به این ترتیب بدون قطع هیچ درختی امکان توسعه بزرگراه حکیم را فراهم آورده است. این تونل دوقلو بدون احتساب رمپ‌ها و تونل ارتباطی، 2.162کیلومتر طول دارد و مشابه تونل نیایش و امیرکبیر آب‌بند کامل است و برای مواقع اضطراری به 4دسترسی ویژه مجهز است. تونل شهدای غزه از 34جت فن، هزار و 267چراغ تونلی، 7دستگاه پمپ، 2سیستم اعلام حریق نقطه‌ای و 90دستگاه دوربین کنترل ترافیک برخوردار است و سیستم روشنایی آن نیز مشابه دیگر تونل‌ها هوشمند است. تونل در سال 1396به بهره‌برداری رسید.

تونل نیایش   
 10.252  کیلومتر
 هزینه ساخت
 2هزار و 454میلیارد تومان
طول این تونل که طولانی‌ترین تونل شهر تهران به شمار می‌رود، 8.56کیلومتر است که با احتساب رمپ‌ها طول کلی آن به 10/252 کیلومتر می‌رسد.
 نیایش از 2تونل رفت و برگشت برخوردار است و از حدود 700متری غرب بزرگراه کردستان آغاز شده و تا حدود 300متری شرق بزرگراه مدرس ادامه دارد. به‌عنوان تونلی غربی- شرقی، از شرقی‌ترین نقطه تهران یعنی بزرگراه صدر آغاز می‌شود، از زیر بزرگراه آفریقا، بوستان ملت و خیابان ناهید عبور می‌کند و در بزرگراه هاشمی‌رفسنجانی به سطح زمین می‌رسد. ساخت تونل نیایش رسما از سال 1390آغاز شد و در سال 1391به مرحله بهره‌برداری رسید اما ضلع جنوبی تونل در سال 1392به‌صورت آزمایشی افتتاح شد. هزینه ساخت آن به نقل از مقامات شهری در دوران تاسیس، بیش از 2هزار میلیارد تومان بوده است.
 نیایش که مشابه تونل امیرکبیر به شیوه آب‌بند کامل ساخته شده است، به سیستم هوشمند کنترل دما مجهز است و بیش از 115دوربین وضعیت ترافیکی آن را کنترل می‌کنند. همچنین 62جت فن مسئولیت تهویه آن را به‌عهده دارند. سیستم نورپردازی تونل هم هوشمند است و با کمک حسگرهای نوری و متناسب با وضعیت نوری اطراف تونل تنظیم می‌شود.

 تونل شهید شوشتری    
8 کیلومتر
هزینه ساخت
نامشخص
این تونل قرار است در آزادراه شهید شوشتری، حدفاصل بزرگراه شهید یاسینی تا بعد از دره رزک احداث شود. طول این تونل در 2مسیر رفت و برگشت به 8کیلومتر می‌رسد. به‌دلیل وجود دغدغه‌ها و ملاحظات محیط‌زیستی، احداث این تونل پیشرفت قابل توجهی نداشته است و عملا روند ساخت‌وساز آن تا دریافت تأیید از سوی سازمان محافظت از محیط‌زیست کشور، متوقف شده است.

تونل‌های تهران براساس طول
تونل نیایش.................................................................... 10.252کیلومتر
تونل شهید شوشتری(درصورت احداث)..........................8 کیلومتر
تونل شهدای غزه................................................... 3.256کیلومتر
تونل امیرکبیر و تونل آرش..................................... 2.5کیلومتر
تونل توحید......................................................... 2.1کیلومتر
تونل‌های تهران براساس قدمت
تونل رسالت....................................................... 1376
تونل توحید................................................... 1386
تونل امیرکبیر.......................................... 1388
تونل نیایش........................................... 1390
تونل شهدای غزه............... (افتتاح) 1396
تونل آرش...................... (افتتاح) 1397