اکران اقتصاد ایران در 2پرده نمایش

مقایسه هردو گزارش رسمی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران نشان‌دهنده این واقعیت است که شاخص رشد اقتصادی ایران در فصل پاییز مثبت شده با این تفاوت که بانک مرکزی میانگین رشد اقتصاد در 9‌ماه امسال را مثبت ارزیابی می‌کند اما مرکز آمار در برآورد خود همچنان می‌گوید: هنوز از اقتصاد ایران یخ‌زدایی نشده و درجه رشد اقتصاد همچنان منفی است. گذشته از اختلاف بین این 2نهاد محاسبه‌گر و نمایشگر وضعیت کلی اقتصاد ایران، آنچه از اکران اقتصاد ایران در 2پرده نمایش به‌دست می‌آید این است که اقتصاد ایران از مسیرهای مختلف در حال رشد است اما کندی رشد در بخش خدمات و منفی بودن ارزش افزوده زیربخش‌های خدمات نمایانگر این واقعیت است که هنوز اقتصاد در برابر شوک کرونا واکسینه نشده است.
به گزارش همشهری، هرچند گزارش جدید بانک مرکزی نسبت به گزارش مرکز آمار دلگرم‌کننده و امیدودارکننده به‌نظر می‌رسد اما اصلی‌ترین پرسش اینجاست که مسیر آینده و دست‌اندازهای احتمالی در روند حرکتی اقتصاد چگونه خواهد بود و آیا رشد اقتصاد در کوتاه‌مدت تا زمانی که در فصل‌های آینده ثبات پیدا نکند و اقتصاد با نرخ تورم بالا و بهره‌وری پایین و ترکش‌های احتمالی تحریم‌های بیرونی و تنگناهای داخلی مواجه باشد، می‌تواند پیام‌آور ورود به عصر رونق و رشد و پایان دوران رکود باشد؟

تأیید افزایش صادرات نفت
بانک مرکزی در گزارش خود از وضع کلی اقتصاد ایران، رشد صادرات نفت و میعانات گازی به همراه افزایش تولید گاز طبیعی و میعانات گازی را در 9‌ماه امسال تأیید کرده و می‌گوید: ارزش افزوده گروه نفت در 9‌ماه سال گذشته با رشد منفی 40درصدی مواجه شده اما این روند تخریب از فصل تابستان امسال به این‌سو متوقف شده و با افزایش تولید و صادرات نفت، گاز و میعانات گازی، حالا رشد ارزش افزوده بخش نفت در 9‌ماه امسال به 3.9درصد رسیده است. پیش‌تر مرکز آمار ایران ارزش افزوده گروه نفت را منفی 2.4درصد برآورد کرده بود، شاید یکی از دلایل آن به روز نبودن و اتکای این نهاد آماری به آمارهای اولیه وزارت نفت از میزان تولید و صادرات نفت و گاز باشد.

اندازه واقعی کیک اقتصاد 
مرکز آمار در گزارش خود ارزش محصول تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت ثابت سال 1390را 523هزار میلیارد تومان با نفت و 454هزار میلیارد تومان بدون احتساب ارزش افزوده بخش نفت، محاسبه کرده و گفته است اندازه واقعی کیک اقتصاد ایران در پایان 9‌ماه امسال نسبت به‌مدت مشابه پارسال با نفت 1.2درصد و بدون نفت یک‌درصد کوچک‌تر شده است. از نگاه بانک مرکزی اما اندازه کیک اقتصاد ایران در 9‌ماه امسال 2.2درصد بیشتر از 9‌ماه پارسال شده و به 481هزار میلیارد تومان به قیمت‌های ثابت 1390رسیده است. دلیل بزرگ‌تر شدن کیک اقتصاد به‌ویژه در فصل‌های تابستان و پاییز امسال افزایش ارزش افزوده فعالیت‌های صنعت، نفت، کشاورزی و برق، گاز و آب اعلام شده که بیشترین سهم را در قد کشیدن اقتصاد ایران داشته‌اند.
طبق آمار، ارزش افزوده بخش کشاورزی ایران در 9‌ماه امسال نسبت به‌مدت مشابه پارسال 4.6درصد بیشتر شده که دلیل آن گزارش‌های رسمی وزارت جهادکشاورزی است که نشان می‌دهد تولید محصولات باغی و زراعی ایران در این مدت به‌ترتیب 10و 5.7درصد بیشتر شده ولیکن تولید محصولات دامی افتی 2دهم درصدی داشته است.

چراغ صنعت روشن شد
گروه صنایع و معادن در 9‌ماه سال١٣٩٩ با رشد 6درصدی مواجه شده و مهم‌تر اینکه نرخ رشد بخش صنعت 7.8درصد و ساختمان 5.1درصد برآورد شده است. به‌نظر می‌رسد افزایش نرخ ارز تاحدودی به نفع صنایع داخلی تمام‌شده؛ هرچند که بسیاری از صنایع در تامین ارز برای واردات ماشین‌آلات و تجهیزات خود با مشکل مواجه هستند. دیروز رئیس هیأت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران(ایدرو) گفت: صنعت در سال‌جاری رشد ۶ درصدی را نسبت به سال گذشته در بخش‌های مختلف داشته است. به‌گفته محسن صالحی‌نیا صنعتگران ایرانی موفق شدند در لوازم خانگی، صنایع فولادی، قطعه‌سازی‌ خودرو و صنایع تبدیلی به رشد قابل توجهی دست یابند. با این حال مرکز آمار ایران نرخ رشد گروه صنایع و معادن را در 9‌ماه امسال 8دهم درصد برآورد کرده، درحالی‌که بانک مرکزی می‌گوید: گروه صنایع و معادن رشدی 7.8درصدی را در این مدت تجربه کرده است.

2سکانس از حمله کرونا
سکانس پایانی نمایش رشد اقتصادی ایران به 2سناریوی برآوردی بانک مرکزی و مرکز آمار از میزان تخریب ناشی از حمله کرونا به اقتصاد ایران در بخش خدمات اختصاص دارد. از نظر بانک مرکزی، گروه خدمات در 9‌ماه امسال رشد منفی 3دهم درصدی نسبت به 9‌ماه پارسال داشته اما مرکز آمار ایران از رشد منفی 3.3درصدی خبر می‌دهد. علت این اختلاف برآورد بین 2نهاد را می‌توان در شکاف محاسبات در ارتباط با ارزش‌افزوده خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی و همچنین وضعیت خدمات بازرگانی، رستوران و هتلداری جست‌وجو کرد. به‌گونه‌ای که بانک مرکزی رشد ارزش افزوده خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی را از ابتدای سال تا پایان فصل پاییز مثبت ‌یک ‌درصد برآورد می‌کند و مرکز آمار از افتی 5.7درصدی خبر می‌دهد. بانک مرکزی افت ارزش افزوده خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی را در این مدت 11.3درصد و مرکز آمار اما بالای 60درصد حساب کرده است.

   فصل آینده اقتصاد چگونه رقم می‌خورد؟
چند روز مانده به پایان سال1399، اقتصاد ایران در فضای بیم و امید قرار گرفته، هرچند وجه غالب این است که رونق به کسب‌وکارها با فروکش کردن شیوع کرونا و احیای فعالیت‌های اقتصادی بازمی‌گردد. بهار سال آینده تصویری روشن‌تر و شفاف‌تر از اقتصاد ایران نمایان خواهد شد و اوج رقابت‌های سیاسی بر سر انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده هم هست و شاید فصل آینده اقتصاد را باید در سپهر سیاسی ایران جست‌وجو کرد. ارزش افزوده ایجاد شده در بخش نفت و گاز ایران درصورت تشدید فشار تحریم‌ها بر سر صادرات نفت و میعانات گازی، یک زنگ هشدار خواهد بود که باردیگر گروه نفت و اجزای آن را به یکی از دلایل بازگشت به دوران رکود تبدیل خواهد کرد. از سوی دیگر، موتور اصلی رشد اقتصاد درصورت بازشدن فضای تجارت بین‌الملل، می‌تواند صادرات غیرنفتی ایران و احیای بخش‌های واقعی اقتصاد باشد که در سال‌های اوج فشارها، به‌شدت آسیب دیده است. حسن روحانی و کابینه‌اش در حالی قرار است پاستور را در مرداد سال آینده ترک کنند که اقتصاد ایران را با افت شدید شاخص رشد اقتصادی و نرخ تورم بالا تحویل گرفت و او امیدوار است در نیمه نخست سال آینده اقتصاد را با رشد اقتصادی مثبت بالا تحویل دهد، هرچند مهار نرخ تورم و رساندن آن به هدف 22درصدی به‌دلیل کسری بودجه شدید دولت سخت و ناممکن به‌نظر می‌رسد. دولت آینده ایران اما در یک شرایط متفاوت‌تر اقتصاد را به‌دست می‌گیرد؛ اقتصادی گرفتار تورم بالا و شاید رشد اقتصادی مثبت و شرایط بهتر اما اقتصاد ایران در حالی دولتی جدید را تجربه خواهد کرد که چشم‌انداز آینده تحولات عرصه سیاست داخلی و خارجی برای این اقتصاد خاکستری است.