سفر پاپ به عراق؛ سفری برای عذرخواهی از تاریخ

رسانه‌ها و تحلیلگران بین‌المللی طی هفته‌های گذشته از جوانب گوناگون و گاه متناقضی، سفر 4روزه پاپ‌فرانسیس به عراق را مورد بررسی قرار داده‌اند. برخی این سفر را نشانه‌ای از تمرکز واتیکان بر تقویت نقش مسیحیت در کشورهای خاورمیانه به‌شمار آوردند، درحالی‌که برخی دیگر از توطئه غرب برای ایجاد دوگانگی بین شیعیان و افزایش فشارهای منطقه‌ای علیه ایران سخن گفتند. در این میان اما نشریه آمریکایی «فارین‌افرز» با نگاهی به کلی متفاوت از تحلیل‌های پیشین به بررسی پیام‌های سفر پاپ پرداخته است. به نوشته این نشریه، علت سفر پاپ قبل از هر چیز «ابراز پشیمانی و درخواست بخشش» از عراق به‌دلیل حمله ائتلاف آمریکا به این کشور در سال2003 و تمام جنایت‌ها و ویرانی‌هایی است که از آن واقعه بر جای ماند. اگرچه تا‌کنون سیاستمداران مختلفی در غرب نسبت به این حمله خونین ابراز پشیمانی کرده‌اند اما موقعیت هیچ‌یک از آنها را نمی‌توان با پاپ‌فرانسیس به‌عنوان رهبر معنوی جهان مسیحیت کاتولیک مقایسه کرد.
در این یادداشت که به قلم ویکتور گایتن، متخصص امور کلیسای واتیکان نوشته شده، آمده است: «اهانت، تحقیر و ضربات جبران‌ناپذیری که طی سال‌های گذشته بر عراق تحمیل شده، نیازمند ابراز پشیمانی و درخواست بخشش از سوی غرب است. پاپ‌فرانسیس با پذیرش این مسئولیت که در حقیقت متوجه رهبران سیاسی بود، بعد اخلاقی دین را برای جهان به نمایش گذاشت.» ازجمله نشانه‌های موجود برای تأیید این ادعا، موعد سفر پاپ به عراق است. به نوشته فارین‌افرز، این سفر هم‌زمان با موسم سالانه «روزه بزرگ» برای مسیحیان صورت گرفته است. براساس آموزه‌های کلیسای کاتولیک، روحانیون هر ساله در این مقطع با برگزاری مناسک ویژه‌ای به طلب مغفرت برای تمام انسان‌ها نزد خداوند می‌پردازند.
البته نشانه‌های موجود در این زمینه تنها محدود به مسائل نمادین نیست؛ چرا که پاپ، ساعاتی پس از ورود به بغداد، رسما نسبت به حمله سال2003 به عراق ابراز تأسف و پشیمانی کرد. او در حاشیه ملاقات با برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق گفت: مرگ، ویرانی و هرج و مرجی که طی 20سال گذشته، زندگی عراقی‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده مایه پشیمانی و تأسف است. من برای طلب مغفرت به اینجا آمده‌ام. پاپ در این سخنان هیچ اشاره مستقیمی به کشور یا نیروهای مسئول در ویرانی عراق نداشت اما گفت: این بحران‌ها نتیجه پیروی از منافع و راهبردهای خارجی است که هیچ‌گاه اهمیتی به زندگی انسان‌ها نمی‌دهند. 
واتیکان ازجمله مهم‌ترین مخالفان حمله آمریکا به عراق در غرب به‌شمار می‌رود. پاپ ‌ژان پل دوم در سال2003 با اعزام هیأتی عالی‌رتبه از رهبران واتیکان جهت ملاقات با جورج بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از وی خواست برنامه خود برای حمله نظامی به عراق را تغییر دهد. واتیکان مشخصا هشدار داده بود که هرگونه اقدام نظامی در عراق، منجر به افزایش افراطی‌گری و کاهش ثبات در منطقه خاورمیانه می‌شود؛ امری که پیامدهای نگران‌کننده‌ای برای مسیحیان خاورمیانه به‌دنبال خواهد داشت. اما در نهایت هیچ‌یک از این هشدارها در تصمیم رهبران آمریکا و متحدانش برای حمله خونین سال2003 به عراق تأثیری نداشت.

دروغ رامسفلد
در بخش دیگری از این مقاله، مذاکرات دونالد رامسفلد، وزیر دفاع وقت آمریکا با سران واتیکان درباره حمله به عراق مورد بازخوانی قرار گرفته است؛ مذاکراتی که البته در تغییر موضع پاپ ژان پل دوم نسبت به جنگ بی‌نتیجه بود. رامسفلد در این مذاکرات به صراحت می‌گوید حملات هوایی دقیق برای سرنگونی نظام صدام، مانع از این می‌شود که روند عملیات با تعداد بالایی از قربانیان غیرنظامی همراه باشد. همچنین به نقل از رامسفلد آمده است: عراقی‌ها از سربازان آمریکایی به‌عنوان نیروهای آزادیبخش استقبال می‌کنند چرا که این حمله نظامی منجر به برپایی دمکراسی و ثبات پایدار در عراق خواهد شد.
به روایت فارین‌افرز، سیاستمداران آمریکا با وجود مخالفت‌های واتیکان همواره تلاش داشته‌اند سیاست‌های خود را در پوشش حمایت رهبران دینی توجیه کنند. پاپ‌فرانسیس به خوبی از این واقعیت آگاه است و بر همین اساس با سفر به عراق و اعلام عذرخواهی تلاش کرد موضع حقیقی کلیسای واتیکان را نسبت به فجایع رخ داده در این کشور طی 2دهه گذشته، روشن کند.
بدون شک نمی‌توان در تحلیل این تحولات از شخصیت پاپ‌فرانسیس و گرایش‌های تاریخی وی چشم‌پوشید؛ گرایش‌هایی که منجر به ایجاد انقلابی تاریخی در تصویر واتیکان نزد افکار عمومی جهان شده است. او پیش از سفر به عراق نیز تصمیم‌های مشابهی از این دست داشته است؛ از معذرت‌خواهی بابت برده‌داری گرفته تا طلب مغفرت بابت پیشینه استعماری اروپا در آفریقا و البته استقبال از پناهجویان در واتیکان. فارین‌افرز در این‌باره می‌نویسد: برای همه روشن است که دوران تازه‌ای در واتیکان آغاز شده؛ دورانی که دیگر دایره نفوذ کلیسای کاتولیک محدود به قاره اروپا نیست و شعاع آن تمام جهان، به‌ویژه کشورهای آفریقا و خاورمیانه را در برمی‌گیرد. این در حالی است که سفر دوم پاپ پس از آغاز بیماری فراگیر کرونا، به لبنان خواهد بود.
البته باید توجه داشت که روایت فارین‌افرز، نافی تحلیل‌هایی نظیر تلاش مسیحیت برای بازگشت به خاورمیانه و تقویت نقش مسیحیان نیست.این مقاله اما در عین حال تأکید دارد که باید با نگاهی جامع‌تر به این سفر و پیام‌های تاریخی آن پرداخت، چرا که پاپ‌فرانسیس بدون هیچ ملاحظه‌ای و به صراحت از حادثه حمله نظامی سال2003 و نتایج آن برای عراق معذرت‌خواهی کرد. به تعبیر دیگر، پیام این سفر پیش از آنکه متوجه وضع موجود عراق باشد، اعتراف به اشتباهات تاریخی غرب است؛ اشتباهاتی که از برده‌داری و استعمار گرفته تا حوادثی نظیر حمله به عراق را شامل می‌شود.