لایه‌برداری از آوار کرونا در بازار خدمات

تازه‌ترین داده‌های رسمی نشان می‌دهد اقتصاد ایران در پایان 3فصل جنگ با تحریم و کرونا 1.1درصد کوچک‌تر شده است.
مرکز آمار در تازه‌ترین گزارش خود این بار پیش‌بینی‌اش را از وضع شاخص رشد اقتصادی ایران منتشر کرده است. با این تفاوت که پیش‌بینی منتشر شده، 9‌ماه نخست امسال و به‌طور مشخص فصل پاییز را پوشش می‌دهد. گزارش این مرکز هیچ تصویری از فصل‌های آینده و همچنین شاخص رشد اقتصادی در سال آینده ارائه نکرده است.
به گزارش همشهری، هرچند روایت رسمی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، کیک اقتصاد ایران در 9‌ماه امسال بازهم کوچک‌تر شده است. اما 2تفاوت در آمارهای منتشر شده دیده می‌شود؛ نخست اینکه بخش نفت که در بهار امسال به عمیق‌ترین افت ارزش در سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام گرفتار شده بود، وارد فاز مثبت شده و رشد کرده است. همین اتفاق باعث شده تا مجموع رقم شاخص رشد اقتصادی ایران به‌طور ملموس و معناداری رشد کند. دومین رویداد، تأثیر مخرب کرونا بر بخش خدمات و تخریب کسب‌وکارهای خدمات محور در اقتصاد ایران بوده است. همواره بخش خدمات دیرتر از سایر بخش‌ها وارد فاز رکود یا افت سرعت می‌شود اما پاندمی کرونا باعث شده تا این بخش آسیب‌های جدی ببیند.

آثار تخریب بخش خدمات
 گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد  به‌جز بخش واسطه‌گری‌های مالی که عمدتا ناشی از رونق بورس در نیمه نخست امسال رشد کرده، سایر بخش‌های خدماتی اقتصاد ایران، در 3فصل بهار، تابستان و پاییز، به‌شدت با تخریب کسب‌وکارشان مواجه بوده‌اند. طبق این گزارش، در دوره یادشده حجم تخریب زلزله‌ کرونا در بخش خدمات عمومی و شخصی بالای 60درصد بوده است. روایت رسمی مرکز آمار نشان می‌دهد، بخش سایر خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی، به‌عنوان موتور محرک اقتصاد و بازار ایران، در 9‌ماه امسال 62درصد ارزش اقتصادی‌اش را از دست داده است.

نفت نجات بخش
طبق آمارهای رسمی، نرخ رشد اقتصادی ایران با احتساب ارزش افزوده بخش نفت در بهار امسال منفی 4.1درصد بود، در تابستان امسال این رقم مثبت یک دهم درصد و در پاییز، براساس پیش‌بینی مرکز آمار، مثبت نیم درصد بوده است. این ارقام در وهله اول نشان‌دهنده خروج اقتصاد از عصر یخبندان، ناشی از خروج آمریکا از برجام و جولان کروناست. اما اگر رشد ناشی از نفت را از رشد اقتصاد ایران جدا کنیم، با این واقعیت مواجه می‌شویم که اقتصاد ایران در بهار امسال 2.4درصد آب رفته و در پاییز هم 3دهم درصد کوچک‌تر شده، این رقم در پاییز نزدیک به صفر بوده و البته در حد یک دهم درصد بزرگ شده، که نشان می‌دهد؛ از میان کابوس تحریم‌ها و کرونا اندکی سربرآورده است.
راز این سربرآوردن اقتصاد ایران را می‌بایست در رشد ارزش افزوده بخش نفت، به‌ویژه در بخش استخراج نفت و گاز، جست‌وجو کرد. بخش نفت در بهار امسال تحت‌تأثیر تشدید تحریم‌های آمریکا 14.5درصد کوچک‌تر شده بود اما در تابستان و پاییز امسال سرانجام نشانه‌هایی از فروش نفت و گاز ایران با تثبیت رشد 3.4درصد و 3درصدی مشاهده شد.

اگر دوباره مسیر فروش نفت بسته شود
آمارها نشان می‌دهد اقتصاد ایران در بهار امسال به اوج رکود رسیده بود و همچنان با نرخ تورم بالا و بیکاری فزاینده مواجه است. شواهد هم گویای این واقعیت است که؛ دست دولت و مجلس و تصمیم سازان هم برای به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد به واسطه حصر منابع مالی و محدودیت در استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی بسته است. به همین دلیل برای برداشتن تحریم‌ها یک روز هم نباید فرصت را از دست داد. فرصتی که البته مخالفان منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تلاش می‌کنند آن را تخریب کنند و اجازه قد کشیدن اقتصاد ایران را ندهند. رویکرد منطقی سیاستگذاران در مواجهه با کرونا می‌تواند مسیر درستی را در برخورد با مسیر لغو تحریم‌ها پیش‌روی آنان قرار دهد. دولت ایران در مواجهه با کرونا با چالش جان و نان مواجه بود و نمی‌توانست که به دوران طولانی قرنطینه و بستن کسب‌وکارها فکر کند و شاید اگر در همان روزهای چالش نان و جان، دولت یکسویه‌نگری پیشه می‌کرد و سلامت را مهم‌تر از چرخ کسب‌وکارها می‌دید، اکنون اقتصاد ایران گرفتار باتلاقی عمیق‌تر از جنس رکود 2رقمی، تورم بالای 60درصد و بیکاری بالای 25درصد می‌شد.
اطلاعات غیررسمی نشان می‌دهد، رشد اقتصاد ایران از پاییز امسال، همزمان با گشایش نسبی در مسیر صادرات نفت میسر شده است. حالا بیم آن می‌رود درصورت بازگشت تحریم‌ها و بسته شدن دوباره مسیر فروش نفت اقتصاد ایران باردیگر در دست انداز شدیدی بیفتد، ضمن اینکه شکست دوباره در جنگ با کرونا، می‌تواند زمینه را برای زلزله‌ای سنگین‌تر و تخریب بخش خدمات فراهم ‌سازد زیرا روایت جدید مرکز آمار ایران گویای این واقعیت است که؛ هرچند اقتصاد ایران در 2فصل تابستان و پاییز امسال با چاشنی رشد ارزش افزوده نفت، قد کشیده ولی، به واسطه تخریب بخش خدمات در اثر حمله کرونا، این قد کشیدن برای جهش اقتصاد کافی نیست.
به‌نظر می‌رسد فعالان اقتصاد ایران در منگنه تحریم و کرونا قرار گرفته‌اند و منتظر اتخاذ تصمیمی کلان و مبتنی بر آینده‌نگری و به‌دور از هیجان‌های سیاسی و انگیزه‌های انتخاباتی هستند. اکنون 2چالش پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد. سرنوشت خروج قطعی از رکود و وارد شدن به مرحله رونق تا اندازه زیادی به سرنوشت تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران و البته نحوه مواجهه دولتمردان با ویروس کرونا بستگی دارد.