صنعت در مرز رونق و رکود

رکود و انقباض در بخش‌های زیادی از اقتصاد ایران همچنان ادامه دارد و آنگونه که اطلاعات شاخص شامخ در دی‌ماه برمی‌آید، کاهش قدرت خرید و افت تقاضای بازار نیز به عواملی در جهت تداوم این رکود تبدیل شده‌اند. نکته دیگر اینکه طولانی شدن دوره خوش‌بینی و امیدواری فعالان اقتصادی به کاهش تحریم‌ها و بهبود وضعیت کرونا، آنها را برای اجرای رفتارهای احتیاطی نظیر کاهش استخدام برای جبران هزینه‌ها ترغیب کرده است. به‌گزارش همشهری، شاخص مدیران خرید (PMI) کل اقتصاد موسوم به شامخ در دی‌ماه1399 با 1.06واحد بهبود نسبت به آذرماه به 48.83واحد رسیده است که گرچه نسبت به آذرماه 1.06واحد بهبود پیدا کرده؛ اما همچنان زیر عدد50 و در منطقه رکود و انقباض قرار دارد. شامخ بخش صنعت نیز با 0.49واحد بهبود نسبت به آذر روی رقم 49.79واحد ایستاده و از وضعیت رکود خارج نشده است.

نمای شامخ کل اقتصاد
گزارش دوره شانزدهم طرح شامخ کل اقتصاد که از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران منتشر شده نشان می‌دهد: طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور در دی‌ماه1399، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران با ثبت رکورد 48.83واحدی، در بهترین جایگاه 8‌ماه اخیر قرار گرفته و فعالان اقتصادی بخش خصوصی در این‌ماه کمترین نرخ کاهش در شاخص کل اقتصاد را ثبت کرده‌اند. براساس آمارها، در دی‌ماه امسال، شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار در دی‌ماه نزدیک به 7درصد بهبود پیدا کرده و به 50.01واحد رسیده است. این رقم بالاترین عدد در 7‌ماه گذشته است که براساس نتایج نظرسنجی‌ها، عمدتا به‌دلیل افزایش فعالیت‌ها در بخش ساختمان بوده است.
یکی از نکات گزارش شامخ دی‌ماه، رکوردشکنی شاخص موجودی مواداولیه یا لوازم خریداری شده برای تولید است که به بالاترین رقم در 16‌ماه گذشته رسیده و روی رقم 49.47واحد ایستاده است. البته این شاخص همچنان زیر عدد50 و در شرایط نامساعد قرار دارد اما باوجود این، ثبات نسبی نرخ ارز در سایه حذف ریسک ترامپ از فضای بین‌المللی و افزایش امیدواری نسبت به احیای برجام، باعث شده تهیه مواداولیه تا حدودی تسهیل شود. طبق آمار، بیشترین مقدار این شاخص مربوط به بخش خدمات و کشاورزی بوده است.
همچنین در این ماه، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در‌ماه آینده نیز 8.1درصد بهبودیافته و به 60.95واحد رسیده است که شیب افزایشی آن حتی نسبت به‌ماه گذشته نیز بیشتر بوده است. به گواهی آمار، این شاخص در دی‌ماه، بالاترین رقم را از ابتدای شروع انتشار گزارش شامخ یعنی در 16‌ماه گذشته به ثبت رسانده و از خوش‌بینی فعالان اقتصادی به بهبود فعالیت‌ها در بهمن‌ماه حکایت دارد.

فشار افت قدرت خرید و کاهش تقاضا
گرچه نمای شامخ کل اقتصاد از بهبود نسبی وضعیت فعالیت‌های اقتصادی در دی‌ماه و افزایش امیدواری نسبت به‌ماه جاری حکایت دارد؛ اما فعالیت‌ها همچنان با مشکلاتی خارج از اراده خود مواجه هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در شامخ دی‌ماه، وضعیت شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان اندکی نسبت به‌ماه قبل بدتر شده و به 43.99واحد رسیده است که نشان می‌دهد همچنان سفارش‌های جدید مشتریان در کل اقتصاد به‌دلیل بالا بودن قیمت‌ها، کمبود نقدینگی و انتظار کاهش بیشتر نرخ ارز با کاهش روبه‌روست. البته در همین دوره زمانی شاخص میزان فروش کالاها و خدمات با رشد 13.4درصدی مواجه بوده و به رقم 47.86واحد رسیده است که البته بخش عمده آن ناشی از بهبود فروش در بخش خدمات و کشاورزی بوده و باوجود بهبود 13.4درصدی، همچنان نتوانسته است رکود کسب‌وکارها را به رونق تبدیل کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد فعالان اقتصادی از آبان‌ماه تاکنون نسبت به بهبود اوضاع اقتصادی اعم از کاهش فشار تحریم و افول موج شیوع کرونا خوش‌بین بوده‌اند و این مسئله به‌خصوص در آذرماه به بهبود وضعیت استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی منجر شده است؛ اما یکی از تبعات طولانی شدن این دوره انتظار به‌خصوص در مورد شیوع کرونا، این است که در شامخ دی‌ماه، شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی 6.3درصد افت کرده و به 48.09واحد رسیده است. بررسی‌ها نشان بسیاری از بخش‌های خدماتی به‌واسطه افزایش هزینه‌ها و به‌منظور جبران آن به‌ناچار از میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی خود کاسته‌اند. براساس نظرات فعالان اقتصادی، در دی‌ماه، کاهش میزان سفارشات به دلایلی مانند کمبود نقدینگی و انتظارات کاهش قیمت‌ها همراه با کاهش نرخ ارز مرتبط بوده است. این در حالی است که انتظارات مثبت فعالان اقتصادی به تحولات سیاسی در آمریکا از یک‌سو و نزدیک شدن به پایان سال و اثرات فصلی افزایش تقاضا از سوی دیگر، باعث شده که شاخص انتظارات تولید و میزان خوش‌بینی در میان فعالان اقتصادی نسبت به رونق فعالیت‌ها در بهمن‌ماه، در بالاترین سطح خود از ابتدای شروع این طرح قرار گیرد.

صنعت در مرز رونق و رکود
براساس داده‌های به‌دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید بخش صنعت در دی‌ماه 49.79واحد بوده است و فعالان اقتصادی در بخش صنعت برای سومین‌ ماه پیاپی رکود را گزارش کرده‌اند؛ اگرچه میزان این رکود در دی‌ماه بسیار کم شده، اما همه زیرشاخص‌های اصلی به‌غیراز سرعت انجام و تحویل سفارش و میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی نسبت به‌ماه قبل کاهش داشته است. در این میان انتظارات مثبت قابل‌توجه اکثر صنایع در بهمن‌ماه شرایط بهتری را در بهبود فعالیت صنایع نشان می‌دهد. این انتظارات به‌خصوص در صنایعی نظیر چوب کاغذ و مبلمان، کانی غیرفلزی و پوشاک و چرم در سطح بالایی بوده است. براساس اطلاعات حاصل از نظرسنجی از فعالان اقتصادی، در دی‌ماه امسال شاخص مقدار تولید محصولات در بخش صنعت 4.1درصد افت کرده و به 48.65واحد رسیده است و حکایت از این دارد که همراه با کاهش تقاضا و کمبود نقدینگی، تولید برخی صنایع نیز کمتر شده است.
از سوی دیگر، شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان نیز با وجود بهبود 3درصدی از 44.8واحد فراتر نرفته و همچنان در محدوده انقباضی قرار دارد؛ چراکه نوسانات نرخ ارز و انتظار کاهش قیمت‌ها از سوی مشتریان از یک‌سو و کمبود شدید نقدینگی از سوی دیگر باعث کاهش تقاضای مشتریان در دی‌ماه شده است.

بیم و امید در بخش صنعت
برخلاف وضعیت استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در شامخ کل اقتصاد، این شاخص در بخش صنعت با رشد 5.7درصدی مواجه شده و به 53.94واحد رسیده است که می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فعالیت اقتصادی صنایع در ماه‌های پایانی سال باشد. همچنین در این‌ماه شاخص قیمت خرید مواداولیه به 73.72واحد رسیده که افزایش آن 7.8درصد کمتر از‌ماه قبل است. به‌عبارت‌دیگر، در دی‌ماه نیز همچنان روند افزایشی قیمت مواداولیه وجود داشته اما شدت آن به‌دلیل کاهش نرخ ارز تا حدی کمتر شده است. باوجود تداوم افزایش قیمت مواداولیه، شاخص قیمت محصولات تولیدشده در دی‌ماه نیز با اندکی کاهش روی 50.86واحد تثبیت شد که در 9‌ماه اخیر بی‌سابقه بوده است. به‌نظر می‌رسد با کاهش تقاضای مشتریان، اکثر تولیدکنندگان به‌منظور رقابت در بازار نسبت به کاهش قیمت فروش اقدام کرده‌اند. برایند همه تحولات شامخ بخش صنعت، این است که فعالان اقتصادی شاخص انتظارات تولید در ‌ماه آینده را 67.74واحد برآورد کرده‌اند که بالاترین میزان در 9‌ماه گذشته است. گویی از یک‌سو با نزدیک شدن به پایان سال و از سوی دیگر قطعی شدن نتایج انتخابات آمریکا، انتظارات خوش‌بینانه و امیدواری فعالان اقتصادی بخش صنعت به رفع تحریم‌ها و بهبود فعالیت‌ها در ماه‌های آتی بیشتر کرده است.

   وضعیت رشته فعالیت‌های صنعتی

بررسی جزئیات شامخ بخش صنعت در دی‌ماه نشان می‌دهد رکورد نامساعدترین وضعیت به صنایع کانی غیرفلزی با شاخص 41.92واحد تعلق داشته که به‌دلیل کمبود تقاضا و افزایش هزینه‌ها به‌ویژه هزینه حمل‌ونقل با شرایط بدی روبه‌رو بوده است. همچنین شاخص صنایع غذایی به‌علت کمبود نقدینگی و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل به 42.5واحد رسیده و در رتبه دوم قرار گرفته و از سوی دیگر شاخص صنایع فرآورده‌های نفت و گاز نیز با رسیدن به رقم 42.93واحد، رتبه سوم را به‌خود اختصاص داده است. در مقابل رکورد بهترین شرایط در شامخ دی‌ماه99 به گروه‌های سایر صنایع با شاخص 58.93واحد، وسایل نقلیه و قطعات وابسته 56.67واحد، صنایع لاستیک و پلاستیک 56.39واحد و پوشاک و چرم با شاخص 56.35 واحدی تعلق گرفته است. به‌طورکلی اطلاعات بخش صنعت نشان می‌دهد،کمبود شدید نقدینگی یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی است که اکثر بنگاه‌های اقتصادی در ماه‌های اخیر با آن روبه‌رو بوده‌اند. همچنین کاهش تقاضا و کاهش سفارش‌های جدید مشتریان هم برای سومین‌ماه پیاپی در اکثر صنایع وجود داشته است و صنایع، میزان فروش بسیار پایینی داشته‌اند. فعالان اقتصادی می‌گویند: تأمین مواداولیه موردنیاز از پتروشیمی‌ها همچنان یکی از مشکلات مهم برخی تولیدکنندگان در کشوراست که با توجه به انحصاری بودن این صنایع، نظارت بیشتر بر آن و هماهنگی بیشتر با بورس کالا ضرورت دارد.