صدا، تصویر، ورزش

این روزها بیشتر مسابقات و رویدادهای مهم ورزشی به‌طور زنده از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش می‌شود اما بچه‌های یک نسل قبل خوب می‌دانند که تماشای یک مسابقه زنده ورزشی به‌خصوص فوتبال به این آسانی نبود. پخش مسابقات ورزشی در تلویزیون از اواخر دهه 50 و با روی آنتن رفتن مسابقات ضبط شده فوتبال استارت خورد و تا حدودی به عطش مردم برای تماشای مسابقات لیگ‌های معتبر فوتبال اروپا پاسخ می‌داد. پخش نصفه‌و‌نیمه فوتبال، آرام‌آرام به سر‌و‌شکل گرفتن ژانر جدیدی در زمینه برنامه‌سازی‌ به نام برنامه ورزشی منجر شد و ورزش به واسطه طیف گسترده مخاطبانش مورد‌اقبال مدیران صدا‌و‌سیما هم قرار‌گرفت. این گزارش برنامه‌های ورزشی خاطره‌انگیز تلویزیون در دهه 60 و 70 را معرفی می‌کند.

گزارش ورزشی
 ابتدای دهه60 و زمانی که برنامه‌های تلویزیونی به شبکه‌های یک و دو محدود می‌شد، برنامه‌ای به نام«گزارش ورزشی» روی آنتن شبکه دو رفت و برای نخستین بار در سال‌های بعد از انقلاب، مسابقات فوتبال از تلویزیون پخش شد. جهانگیر کوثری که تهیه‌کننده و گزارشگر این برنامه بود درباره ماجرای پخش فوتبال بوندس‌لیگا در تلویزیون می‌گوید: «نوار مسابقات بوندس‌لیگا بابت طلبی که صدا‌و‌سیما از آلمانی‌ها داشت به‌دست‌مان رسیده بود. روی نوار مسابقات هیچ مشخصاتی وجود نداشت و مجبور بودم با تماشای بازی‌ها، اسم بازیکنان دو تیم را پیدا کنم تا بشود بازی را گزارش کرد.» این برنامه سنگ‌بنای ساخت برنامه ورزشی مفصلی شد که با همان عنوان «ورزش از نگاه دو» روی آنتن رفت.

ورزش و مردم
با تشکیل گروه ورزش در شبکه یک تلویزیون، سنگ‌بنای برنامه «ورزش و مردم» هم گذاشته شد و تعدادی از گزارشگران مطرح ورزشی اجرای این برنامه را برعهده گرفتند. به همین دلیل ورزش و مردم خیلی زود به برنامه تخصصی ورزش بدل شد. این برنامه ابتدا با اجرای احمد خجسته که گزارشگر تخصصی والیبال بود و عباس بهروان، گزارشگر پیشکسوت فوتبال روی آنتن رفت و بهرام شفیع که در آن سال‌ها مطرح‌ترین گزارشگر فوتبال بود از سال۶۳ تا ۹۷ در مقام مجری ورزش و مردم مقابل دوربین نشست. برنامه ورزش و مردم از بخش‌های مختلفی تشکیل شده بود اما آیتم‌هایی که به بررسی متن و حواشی مسابقات لیگ فوتبال اختصاص داشت با اقبال مخاطبان تلویزیونی مواجه می‌شد.

ما، شما، ورزش
جواد خیابانی را باید در زمره تهیه‌کننده‌های پرکار تلویزیون در زمینه ساخت برنامه‌های ورزشی کم‌مخاطب قرار‌بدهیم. او از سال 1373 که با قبولی در آزمون جذب گزارشگر و مجری ورزشی وارد تلویزیون شد تاکنون، در بیش از 40برنامه به‌عنوان مجری و تهیه‌کننده حضور داشته است. «ما، شما، ورزش» عنوان جدی‌ترین برنامه‌ای است که جواد خیابانی اجرا و تهیه‌کنندگی آن را بر عهده داشته و این برنامه در دهه70 و به قصد تحلیل و بررسی اتفاقات روز ورزش از شبکه سوم پخش شد. آیتم‌های این برنامه به حدی معمولی بود که هرگز در ورزش ایران جریان‌ساز نشد و خیلی زود رقابت را به برنامه‌های پر‌مخاطبی همچون«نود» واگذار کرد. خیابانی بعد از«ما، شما، ورزش» برنامه «در جست‌وجوی ورزش» را ساخت که کپی برابر اصل برنامه‌های قبلی بود و در جذب مخاطب ناکام.

دایره طلایی
کمی جلوتر که بیاییم به برنامه «دایره طلایی» می‌رسیم که دومین برنامه تخصصی کشتی تلویزیون است و هنوز هم بعد‌از‌ظهر شنبه هر هفته به‌مدت 60دقیقه روی آنتن شبکه سوم می‌رود. دایره طلایی در دهه70 با اجرای رضا جاوانی روی آنتن رفت و بعد از چند سال، اجرای آن متوقف شد اما چند ماهی می‌شود که شهاب قاسمی، یکی از کارشناسان فوتبالی که قبلا برنامه «شب‌های فوتبالی» را در شبکه ورزش اجرا کرده بود آن را اجرا می‌کند. این برنامه شامل آیتم‌های مختلفی مثل گفت‌وگو با مشاهیر، تحلیل و بررسی مسائل روز کشتی و روزشمار المپیک است. آیتم «با قهرمانان» را هم هادی عامل، گزارشگر شناخته‌شده کشتی اجرا می‌کند.

ورزش از نگاه پنج
شبکه تهران یا همان شبکه پنج تلویزیون هم با پخش برنامه «ورزش از نگاه پنج» که از روی برنامه ورزش از نگاه دو الگوبرداری شده بود از قافله ساخت برنامه‌های ورزشی عقب نماند. این برنامه اتفاقات روز ورزش ایران را تحلیل و بررسی می‌کرد و چیزی فراتر از سایر برنامه‌هایی که با همین فرم ساخته شده‌بود به مخاطب ارائه نداد و سرانجام از فروردین سال1397 جای خودش را به برنامه«ورزشگاه» داد. محمدرضا منصوریان و مرتضی اسماعیلی برنامه ورزش از نگاه پنج را اجرا می‌کردند و این برنامه بعدها با اجرای مهدی واعظی روی آنتن رفت که همواره مورد‌انتقاد مخاطبان برنامه‌های ورزشی قرار‌داشت. همین فراز‌و‌نشیب‌ها در نهایت به تعطیلی یکی دیگر از قدیمی‌ترین برنامه‌های تلویزیون منجر شد.

آموزش ورزش‌های رزمی
اکبر محمدی‌بقا را باید یکی دیگر از مجریان کارکشته برنامه‌های ورزشی بدانیم که با اجرای برنامه«آموزش ورزش‌های رزمی» وارد تلویزیون شد و برنامه‌هایی که اجرا می‌کرد به دل مخاطبان تلویزیونی می‌نشست. او از سال1358 به‌عنوان تهیه‌کننده و مجری برنامه‌های ورزشی کارش را در شبکه یک شروع کرد و در آن سال‌ها دغدغه‌اش این بود که مردم بین کاراته، جودو و تکواندو تفاوت قائل‌شوند. این برنامه و اجرای دقیق و با حوصله محمدی‌بقا به معرفی ورزش‌‌‌های رزمی کمک کرد و خیلی زود به نخستین برنامه تخصصی و پربیننده تلویزیون در ژانر ورزش بدل شد. بعد از تعطیلی این برنامه، محمدی‌بقا برای مطالعه درباره سبک‌های مختلف کاراته به خارج از کشور رفت و تلاش‌های او به معرفی 4سبک رسمی کاراته و شروع فعالیت 2سبک شیتوریو و گوجوریو در ایران منجرشد.

همگام با ورزش
واگذاری اجرای برنامه‌های ورزشی به گزارشگران و مفسران ورزشی آرام‌آرام به یک روال طبیعی بدل شد و در ابتدای دهه70 برنامه‌ای به نام«همگام با ورزش» با اجرای علی منصوری‌راد که گزارشگر تخصصی سوارکاری بود روی آنتن رفت.«همگام با ورزش» جزو نخستین برنامه‌های ورزشی شبکه سوم سیما بود و بیشتر آیتم‌های آن به مسابقات غیرفوتبالی به‌خصوص سوارکاری اختصاص داشت. علی منصوری‌راد از جمله گزارشگران تحصیل‌کرده تلویزیون در آن سال‌ها بود که دستی هم در دوبله داشت و به ‌عنوان گوینده هم شناخته می‌شد. کمتر کسی می‌دانست که او علاوه بر اجرای برنامه‌های ورزشی و گزارش مسابقات سوارکاری، کتاب‌ها و مقاله‌های مختلفی با موضوع سوارکاری تالیف کرده و داور مسابقات پرش با اسب هم بوده است.

کشتی ورزش کهن
اکبر محمدی‌بقا؛ تهیه‌کننده یکی دیگر از پربیننده‌ترین برنامه‌های دهه70 به نام«کشتی ورزش کهن» هم بود. او در این برنامه سراغ قهرمانان پرآوازه و نوابغ کشتی ایران می‌رفت که دست بر قضا خیلی مورد‌توجه مخاطبان تلویزیونی قرار‌گرفت. عمر این برنامه چندان زیاد نبود اما درهمان بازه زمانی نسبتا کوتاه، نسل جدید را با بسیاری از مفاخر کشتی ایران آشنا کرد. قهرمانانی مثل عبدالله موحد، امامعلی حبیبی، منصور برزگر و سایر بزرگان کشتی ایران خاطراتی را روایت می‌کردند که شنیدنی بود. اکبر محمدی‌بقا راوی خاطرات ناب اهالی کشتی بود و به‌خاطر تهیه این برنامه بارها مورد‌تحسین اهالی کشتی قرار‌گرفت. کرکره این برنامه بعد از معرفی همه قهرمانان کشتی پایین کشیده شد و محمدی‌بقا هم با اجرای برنامه ورزشی در تلویزیون خداحافظی کرد.