راه صعب و تنگ نقد

محمدناصر احدی
  
در طول جنگ، از اظهارنظر دولتمردان درباره مطبوعات‌- که در سال اول پیروزی انقلاب به بالاترین حد خود رسیده بود‌- به‎‌‎تدریج کاسته شد و با پایان جنگ و تنوع مطبوعات در آغاز دهه70، جراید بار دیگر زیر ذره‎‌‎بین سیاستمداران رفتند. دکتر مهدی محسنیان‌راد در سال1374 دست به پژوهشی سترگ زد و در گزارشی 553صفحه‎‌‎ای وضعیت انتقاد در مطبوعات ایران را در بازه زمانی پیروزی انقلاب تا سال1374 بررسی کرد. در تابستان 1377، مقاله‎‌‎ای 30صفحه‎‌‎ای از این گزارش در فصلنامه «علوم اجتماعی» منتشر شد که در آن فشرده‎‌‎ای از این تحقیق آمده است. مطابق این مقاله، دولتمردان ایران از آغاز پیروزی انقلاب تا سال1374، «بیش از هر چیز به مطبوعات و روزنامه‎‌‎نگاران گفته‎‌‎اند که چگونه عمل کنید و چگونه باشید (43درصد)؛ پس از آن، نقاط منفی آنان را برشمرده‎‌‎اند (28درصد)؛ در رده سوم، نبایدها را برای مطبوعات و روزنامه‎‌‎نگاران تعیین کرده‎‌‎اند (19درصد) و در آخرین رده، نکات مثبت را ذکر کرده‌اند (10درصد)». بخش دیگری از این مقاله به بیان نکته مهمی اختصاص دارد:«تحقیق حاضر نشان می‎‌‎دهد که فهم متقابل میان روزنامه‎‌‎نگاران و دولتمردان بسیار کم است. اگر بالاترین حد فهم متقابل را یک فرض کنیم، فهم مذکور در حدود 0.4به‎‌‎دست آمده است...». بنا بر آنچه این مقاله ادعا می‎‌‎کند، انتقادات منتشر‌شده در شماره‎‌‎های یک‎‌‎ماهه مطبوعات مورد بررسی در سال1374 را می‎‌‎توان به دو دسته انتقادهای مربوط به ایران و سایر کشورها تقسیم کرد که سهم انتقاد داخلی از مقوله‎‌‎های بی‎‌‎خطر 70.8درصد و از مقوله‎‌‎های حساس تنها 5درصد بوده است. البته تنها سیاستمداران نبودند که برای مطبوعات تعیین می‎‌‎کردند چه کنند و چه نکنند؛ نویسندگان و روزنامه‎‌‎نگارانی که از حمایت جریان رسمی برخوردار بودند نیز، به‎‌‎جای نقد رویه‎‌‎های جاری در کشور، روزنامه‎‌‎نگاران و نویسندگان مستقل را هدف حملات قلمی خود قرار می‎‌‎دادند. تعطیلی مجله ادبی، فرهنگی، هنری «گردون» در سال 1374به حکم دادگاه صورت گرفت. شماره نخست مجله گردون در سال1369 به صاحب امتیازی، مدیرمسئولی و سردبیری عباس معروفی منتشر شد و برخی از گروه‎‌‎ها با بدگمانی به مطالبی که در این مجله به چاپ می‎‌‎رسید نگاه می‎‌‎کردند و می‎‌‎کوشیدند در رسانه‎‌‎های هم‎‌‎عقیده‎‌‎شان به تقابل با آن برخیزند. ازجمله مواردی که در حکم دادگاه مجله گردون به آن اشاره شده بود به انتشار گزارشی با عنوان «خنده‌‎‌‎های کمیاب و افسردگی» در شماره 51 این نشریه بازمی‎‌‎گشت که به ادعای حکم صادره «موجب تحلیل و بهره‎‌‎برداری رادیو اسرائیل و انتشار در کیهان سلطنت‎‌‎طلب چاپ لندن» شده بود. نقدنویسی در دهه70 به هیچ وجه کار آسانی نبود و به راه رفتن روی لبه باریک و تیز شمشیر می‎‌‎مانست.