سرمای هوا گونه‌های کمیاب جانوری را به لواسانات کشانده است
فرش قرمز شمیران برای خرس قهوه‌ای و پلنگ البرز
مرضیه موسوی
۸ ماه است که محیط‌بانان منطقه حفاظت شده ورجین گزارش‌هایی از مردم لواسان به گوششان می‌خورد که از پیدا شدن سر و کله پلنگ در این محدوده خبر می‌دهند. جست‌وجو و پایش منطقه حفاظت شده ورجین هم از همان زمان، آغاز و نشانه‌هایی از حضور پلنگ در این محدوده جمع‌آوری شده است.
تیر آخر را ویدیویی زد که در آن پلنگی در شمیران مشاهده شده بود. حالا دیگر محیط‌بانان ورجین از سکونت پلنگ در مناطق حفاظت شده شمیران مطمئن هستند. امنیت منطقه حفاظت شده طی سال‌های اخیر است که پلنگ را از البرز مرکزی به سمت دامنه‌های جنوبی کشانده و به جمع حیات وحش شمیران اضافه کرده است. زمستان و نخستین بارش برف در دامنه جنوبی البرز این روزها حیات وحش را به مناطق شهری و ارتفاعات پایین‌تر کشانده است و محیط‌بانان امیدوارند پلنگ ورجین مثل اغلب حیواناتی که این روزها به پایین‌دست حرکت می‌کنند در این روزهای سرد به آنها رخ نشان دهد. سرمای هوا و نزدیک شدن حیات وحش شمیرانات به پایین دست بهانه‌ای شد تا در این گزارش سراغی از این‌گونه‌های جانوری از محیط‌بانان بگیریم.
تمام مدرکی که از حضور پلنگ در دست داشتند گزارش‌های مردمی بود که گربه‌سانی را با مشخصات کامل یک پلنگ در ارتفاعات دیده بودند، باقی مانده شکاری که نشان از گرفتار شدن توسط یک گربه‌سان تیز و فرز می‌داد و ردپا و فضولات حیوانی. آرامش مهیا شده در منطقه حفاظت شده ورجین بزرگ‌ترین دلیل برای امکان حضور پلنگ در این منطقه است که طی یک سال گذشته در این منطقه بیشتر شده.
«احمد باطبی» رئیس اداره محیط‌بانی منطقه حفاظت شده ورجین می‌گوید: «پلنگ حیوان بسیار هوشیاری است و اگر در منطقه‌ای احساس خطر کند به راحتی نمی‌توان آن را پیدا کرد و ممکن است آن منطقه را ترک کند. برعکس، اگر منطقه‌ای امن باشد کم‌کم در آنجا می‌ماند و آنجا را قلمرو خود می‌کند. یکی از دلایلی که حدس می‌زنیم سال گذشته این حیوان از البرز مرکزی به دامنه‌های لواسان آمده باشد امنیت خوب این محدوده است. به دلیل اینکه این حیوان اغلب هنگام غروب و شب از مخفیگاه خود بیرون می‌آید و قدرت استتار بسیار زیادی دارد تا به حال نتوانسته‌ایم عکسی از آن بگیریم. اما گزارش‌های محلی زیادی طی ۸ ماه اخیر دریافت کرده‌ایم که مردم این پلنگ را مشاهده کرده‌اند. نشانه‌های حضور او در منطقه هم با توجه به نوع شکارهایی که انجام می‌داد وجود داشت. تحقیقات ما نشان می‌دهد اکنون در محدوده شمیران ۲ پلنگ وجود دارد که قلمرو یکی از آنها ورجین است.»
- ورجین در امن و امان است
سرمای هوا و کم شدن آذوقه در ارتفاعات، حیوانات چهارپا و به‌خصوص علفخواران را به پایین دست مناطق حفاظت شده می‌کشاند. حالا که شکار حیوانات گوشتخوار به سمت پایین دست آمده، این حیوانات هم خود را به محل تجمع شکارشان نزدیک‌تر می‌کنند تا گرسنه نمانند.
منطقه حفاظت شده در شمیران فاصله نزدیکی با مناطق مسکونی و روستاهای شمیران و لواسان دارد. باطبی می‌گوید: «منطقه حفاظت شده ورجین بسیار به مناطق مسکونی و جاده‌ها نزدیک است. به همین دلیل حفاظت از این منطقه دشواری‌های خاص خود را دارد. حیوانات در بخش‌هایی از این منطقه به جاده‌ها بسیار نزدیک می‌شوند و شکارچی حتی زحمت پیاده شدن از خودرو را به خود نمی‌دهد. تیری، شلیک و خیلی زود منطقه را ترک می‌کند. با این حال طی ۶ ماه گذشته ما در منطقه یک پنجم ورجین هیچ مورد شکار غیرمجاز و تخلفی نداشتیم. محیط‌بانان ما با وجود وسعت منطقه گشت‌های هر روزه دارند و مردم هم همکاری خوبی می‌کنند تا منطقه برای شکارچیان امن نباشد.»
- نذر طبیعت
میدان گلن دوئک و پشت اداره محیط‌بانی ورجین ۲ محدوده از ۵ منطقه‌ای هستند که هر سال با سرد شدن هوا در آن علوفه و غذا برای حیوانات ریخته می‌شود. علوفه خشک توسط اداره محیط‌بانی خریداری می‌شود و محل قرار دادن آن معمولاً ثابت است و در مسیر عبور و حضور حیوانات قرار دارد تا زمستان گرسنه نمانند و به خانه‌های مسکونی نزدیک نشوند.
باطبی می‌گوید: «هر سال با سرد شدن هوا شاهد اتفاق خوبی در لواسان هستیم؛ مردم به‌عنوان نذر طبیعت علوفه و غذای مخصوص برای حیوانات خریداری می‌کنند و به اداره‌های محیط‌بانی می‌برند تا در محل‌های همیشگی این غذاها قرار داده شود. بعضی‌ها هم خودشان برای ریختن علوفه در محل‌های تعیین شده به محیط‌بانان کمک می‌کنند. در کنار این نذر طبیعت که از طرف مردم انجام می‌شود اداره محیط‌زیست هم هر سال غذای کافی برای حیوانات مناطق حفاظت شده تهیه می‌کند و در نقاط مشخص و امنی برای آنها غذا می‌ریزیم.» حیواناتی که سال‌هاست در این منطقه زندگی می‌کنند نشانی این مناطق را به خوبی می‌دانند. بقیه هم به حکم غریزه، دنبال دیگر حیوانات راهی می‌شوند و غذای خود را پیدا می‌کنند.
غذا دادن خودسرانه مردم در فصل سرما به حیوانات گاهی دردسرهایی برای حیات وحش به وجود می‌آورد. باطبی می‌گوید: «مردم گاهی غذاهایی برای این حیوانات می‌ریزند که باعث بیماری آنها می‌شود و جانشان را به خطر می‌اندازد. مثلاً نان خشک و کاهو و سبزی تازه از غذاهایی است که باعث بیماری و حتی مرگ حیوانات می‌شود. دستگاه گوارش این حیوانات عادت به خوردن این غذاها ندارد.
از طرفی این سبزیجات سمپاشی شده هستند و برای پرورش آنها از کود شیمیایی استفاده شده که برای حیوانات بسیار مضر است. اگر افراد دوست دارند برای سیر کردن حیوانات در زمستان‌کاری انجام دهند بهترین راه این است که کار را به محیط‌بانی بسپارند یا با مشورت محیط‌بانی برای آنها علوفه تهیه کنند. اغلب مردم خرید علوفه را به محیط‌بانی می‌سپارند یا علوفه خریداری شده را به محیط‌بانی می‌دهند تا در محل‌های مورد نظر بریزند.»
- مواجهه با حیوانات
با سرد شدن هوا اداره محیط‌بانی گزارش‌های مختلفی از نزدیک شدن حیوانات به منازل مسکونی دریافت می‌کند. اغلب اهالی مناطق روستایی برای مواجه شدن با این حیوانات آموزش دیده‌اند. با این حال افراد کم‌تجربه ممکن است در چنین شرایطی جان خود و حیوانات را به خطر بیندازند. «امیرحسین کرمیان» محیط‌بان لواسان می‌گوید: «در مواجهه با حیوانات به هیچ‌وجه ترس نداشته باشید. چون حیوانات این ترس شما را حس می‌کنند و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند. قبل از هرکاری با اداره محیط‌زیست یا محیط‌بانان منطقه که با آنها در ارتباط هستید تماس بگیرید.
ممکن است حیوان بخواهد از خود دفاع کند. در این صورت معمولاً خودش و فردی را که با آن روبه‌رو شده است دچار مشکل می‌کند. باید آرامش خود را حفظ کنید. حیوانات اغلب به محض اینکه از حضور انسان مطلع شوند خودشان منطقه را ترک می‌کنند. راه را برای عبور حیوان باز بگذارید و خودتان از آن منطقه دور شوید تا حیوان با آسودگی محل را ترک کند.» اهالی معتقدند گرگ بی‌حیاست؛ با دیدن انسان به تماشا می‌ایستد و ممکن است منطقه را ترک نکند و قصد دفاع از خود داشته باشد. در صورت مواجهه با این حیوان خود را به محل امنی برسانید و سریع به محیط‌بانی اطلاع دهید. از درگیر شدن با حیوانات خودداری کنید. کرمیان می‌گوید: «یکی از شایع‌ترین موارد درگیری با حیوانات وقتی است که حیوان در کنج یک چهاردیواری گرفتار شده و راه فرار ندارد یا بالای درخت و روی شیبی مرتفع قرار گرفته است. در این صورت فرصتی برای فرار خود نمی‌بیند و مجبور می‌شود برای دفاع از خود به فرد حمله کند. در چنین وضعیتی بهترین راه این است در یا پنجره‌ای را که حیوان بتواند از آن فرار کند باز بگذارید و خودتان آن محل را ترک کنید تا حیوان بدون ترس بتواند تصمیمی درست بگیرد و از آن محل بیرون برود. هنگام مواجهه با حیوانات اگر دچار ترس شدید هرگز به سمت حیوانات حمله نکنید و فقط از آن محل دور شوید و اجازه ترک محل را به حیوان بدهید.»
- گونه‌های جانوری شمیرانات
بز، قوچ، کل، میش، گرگ، شغال و روباه از حیواناتی هستند که در طبیعت شمیرانات به چشم می‌خورند. علاوه بر اینها این منطقه زیستگاه گربه‌سانانی مثل پالاس، سیاه گوش و کاراکال هم است. خرس قهوه‌ای در ارتفاعات کمی بالاتر، حوالی آهار و امامه به چشم می‌خورد و کبک، عقاب سیاه و کرکس هم در این منطقه لانه دارند. پرنده‌های کوچکی مثل قرقی و بالابان هم هستند که بیش از سایر پرندگان در معرض شکار قرار دارند.
منطقه کوهپایه‌ای شمیرانات مقصد برخی از پرندگان مهاجر در تابستان‌های تهران هم است که این پرندگان با سرد شدن هوا کوه‌های شمیران را به مقصد پایین‌تر مثل باغ‌های سعدآباد و دارآباد ترک می‌کنند. برخی از این پرندگان که از خانواده اردک‌سانان هستند زمستان به سمت ورامین و قم می‌روند و تا گرم شدن هوا سر و کله‌شان در شمیران پیدا نمی‌شود. مار افعی البرز و مار جعفری و لاک‌پشت هم از دیگرگونه‌های جانوری این منطقه است. هما، پرنده‌ای که به مرغ سعادت شهرت دارد وگونه کمیابی از کرکس‌ها به شمار می‌رود هم چند بار در لواسان دیده شده است.
معاون اداره محیط‌زیست شمیرانات:/شهروندان تخلفات محیط‌زیستی را گزارش کنند
سرد شدن هوا و نزدیک شدن حیات وحش به مناطق مسکونی این‌گونه‌ها را در معرض خطرهای زیادی قرار می‌دهد؛ از مسمومیت به دلیل استفاده از مواد غذایی نامناسب تا تصادف حین عبور از عرض جاده‌ها و شکار شدن توسط شکارچیان. «رضا کرمی» معاون اداره محیط‌زیست شمیرانات می‌گوید: «پیدا کردن غذا و محیط گرم‌تر این روزها حیوانات مناطق حفاظت شده را به پایین دست مناطق کوهستانی می‌کشاند. جایی که اغلب روستاهای شمیرانات در آن قرار دارد و مسیر تردد خودروهاست. به همین دلیل از مردم می‌خواهیم این روزها با آرامش و توجه بیشتری در جاده‌های شمیرانات و لواسان تردد کنند و حواسشان به‌گونه‌های جانوری باشد که ممکن است در حاشیه جاده یا در حال عبور از عرض جاده باشند. از طرفی تصادف با این جانوران برای خود شهروندان هم می‌تواند خطرآفرین باشد و در صورت لغزنده بودن جاده، آنها را از مسیر منحرف کند و تصادف شدید جان هموطنان را هم به خطر بیندازد.»
دسترسی راحت‌تر به این‌گونه‌ها باعث شده این روزها شکارچیان غیرمجاز هم بیش از قبل برای شکار این‌گونه‌ها وسوسه شوند. شهروندان می‌توانند هر تخلف در حوزه محیط‌زیست به‌خصوص در مورد آسیب رساندن به حیوانات را با شماره سراسری ۱۵۴۰یا شماره محیط‌زیست شمیرانات ۲۰۵۴ در میان بگذارند. کرمی می‌گوید: «طی سال‌های اخیر ساکنان فشم و شمیران همکاری خوبی با ما در زمینه محیط‌زیست داشتند. با این حال گشت‌های ما در زمستان فعال‌تر هستند و هر روز به مناطق حفاظت شده سرکشی می‌کنند. از ابتدای امسال تاکنون ۴ مورد تخلف درخصوص حیات وحش، گزارش و با آن برخورد شده که شامل کشف اسلحه غیرمجاز شکاری و شناسایی شکارچی غیرمجاز است.
این تخلفات در البرز مرکزی، آهار، توک مزرعه و ورجین، شناسایی و فرد خاطی دستگیر شده است. این افراد با گزارش مردم، شناسایی و قبل از اینکه به حیات وحش آسیبی برسانند دستگیر شده‌اند. همچنین یک فقره شکار غیرمجاز بز کوهی در لالون اتفاق افتاد که شکارچی خاطی، دستگیر و به مقامات قضایی تحویل داده شد. حیات وحش شمیرانات به دلیل همجواری با منطقه شهری می‌تواند یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه باشد و گردشگران و شهروندان این منطقه با کمک به محیط‌بانی برای ایجاد منطقه‌ای امن برای حیوانات، می‌توانند هر سال از تماشای این طبیعت زنده زیبا لذت ببرند؛ بدون اینکه آسیبی به آن بزنند.»
