بارش در فصل رشد، نعمت کشاورزان است

آوین آزادی ـ روزنامه‌نگار

باران در باور عموم جامعه، به‌معنای رونق و افزایش بهره‌وری کشاورزی است اما درصد زیادی از بارش‌ها می‌تواند برای بعضی از محصولات در بعضی از زمان‌ها، مخرب باشد. گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که فروردین 99، با 80میلی‌متر بارندگی، پربارش‌ترین‌ماه و زمستان سال 98 با 114میلی‌متر بارندگی، پربارش‌ترین فصل سال آبی 98-99بوده است. احد وظیفه رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی همچنین در پیش‌بینی بارش‌های پاییز امسال گفته است که بارندگی‌ها در ایران طی پاییز ۹۹ کمتر و ضعیف‌تر از حد معمول خواهد بود و طی 3ماهه پاییز کم‌بارشی نسبی در کشور حاکم است. اما این بالا و پایین‌شدن بارش‌ها چه وضعیتی را برای محصولات کشاورزی رقم خواهد زد؟ پایگاه خبری - تحلیلی بذرام نوشته است باران، عناصر قلیایی مانند کلسیم، منیزیم و پتاسیم را از خاک می‌شوید و عناصر اسیدی مانند هیدروژن، آلومینیوم و منگنز در خاک باقی می‌مانند. این به این معناست که در مناطقی که بارش باران زیاد است به‌طور کلی خاک اسیدی‌تر از مناطق خشک است. البته این همیشه درست نیست، با این حال عوامل دیگری نیز تعیین‌کننده PH خاک هستند. همین موضوع می‌تواند روی بهره‌وری خاک، ‌میزان تولید و رونق محصولات کشاورزی مؤثر واقع شود. از سوی دیگر رشد مرکبات به میزان رطوبت و آب دردسترس آنها بستگی دارد. مطابق اطلاعات موجود، بارندگی سالانه، 1250تا 1850میلی‌متر اگر پراکندگی مناسبی هم داشته باشد می‌تواند نیاز این درختان را برطرف کند. وقوع بارش‌های سنگین در دوره گل‌دهی و تشکیل میوه مرکبات، حتی اگر برای مدت کوتاهی باشد بسیار برای این درختان مضر است و سبب افت کیفیت میوه می‌شود. البته محصولات آب‌بری مثل سبزیجات، صیفی‌جات، هندوانه و... از آن دسته از محصولاتی هستند که بارش زیاد باران در هر صورت برای آنها مفید است.



دکتر گودرز نجفیان، رئیس مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، درباره بارش‌ باران و تأثیر آن بر محصولات کشاورزی به همشهری می‌گوید: برای محصولات کشاورزی، آب و بارش باران یک‌نهاده حیاتی است. اگر آب نباشد، تولیدی نیست؛ اگرچه کم و کیف بارش می‌تواند مخرب هم باشد. این کارشناس و فعال حوزه کشاورزی بر این باور است که باران اگر در زمان نامناسب ببارد - مثلا گل‌دهی مرکبات یا برداشت گندم- می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به کشاورزان وارد کند.

بارش بموقع نعمت است 
 بارش‌هایی که براساس قاعده و قانون یک اقلیم اتفاق می‌افتد، هم می‌تواند منابع آب‌های زیرزمینی را در بلندمدت تغذیه کند و هم می‌تواند - اگر در فصل مناسب یعنی فصل رشد رخ دهد- منجر به افزایش محصول کشاورزی شود. این موضوعی است که دکتر نجفیان، نژاد‌گر گندم به آن اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: به‌عنوان مثال هم‌اکنون پاییز است و فصل کشت گندم و جو. اگر بارش اتفاق بیفتد بسیار می‌تواند به کشاورزان کمک کند. البته در همین فصل پاییز اگر بارش‌ها تبدیل به سیل شود، می‌تواند تأثیر مخربی بر محصولات کشاورزان بگذارد. بارش در جایی دیگر هم می‌تواند اثر مخرب بر کشت داشته باشد. مثلا در فصلی اتفاق بیفتد که محصول در حال برداشت است. برای مثال اگر این روزها در فصل برداشت ذرت دانه‌ای یا سویا هستیم، بارش‌های خیلی زیاد می‌تواند مشکلاتی برای کشاورزان ایجاد کند. او همچنین می‌افزاید: بارش نعمت است. اگر سیاست‌های درست کشاورزی، اقلیمی و شهرسازی داشته باشیم تقریبا می‌توان گفت هیچ باران ملایم و مستمری برای هیچ محصولی مضر نیست.

حیات گندم به بارش وابسته است
دو‌سوم گندم ما- حدود ۴میلیون هکتار- در کشور با کشت دیم انجام می‌شود و با آب باران عمل می‌آید. این موضوع دیگری است که دکتر نجفیان در خلال حرف‌هایش به آن اشاره می‌کند و در ادامه می‌گوید: اگر سال زراعی سالی باشد که این بارندگی‌ها با مراحل رویش گیاه منطبق باشند، بیشترین بهره‌وری را خواهیم داشت. به گفته این کارشناس، بعضی محصولات مثل ذرت دانه‌ای، جو، کلزا و... که قرار است دانه آنها برداشته شود، تا زمانی که فتوسنتز می‌کنند، باران‌های غیرمخرب و سیل‌آسا برای آنها مفید است. نجفیان تأکید می‌کند: بارندگی ملایم و مستمر برای گندم معجزه‌آساست. شما می‌توانید نتیجه این قسم بارندگی‌ها را در کشاورزی کشورهای اروپایی ببینید. این کارشناس همچنین درباره میزان تولید گندم کشور در هر سال توضیح می‌دهد: اگر 6میلیون تن گندم دیم تولید شود، معمولا ۶ تا ۸میلیون تن هم در بخش گندم آبی تولید می‌شود که مجموعا به ۱۲ تا ۱۴میلیون تن بالغ می‌شود، مشروط بر اینکه بارندگی از نوع دیم گندم حمایت کند. این ارقام، ارقام بسیار خوبی است که بیش از هر چیز نیازمند افزایش بارش باران، این نعمت آسمانی است.

تگرگ؛ دشمن کشاورزان 
باران البته همیشه هم نعمت نیست. گاهی که بارش باران با توفان همراه می‌شود یا به شکل تگرگ اتفاق می‌افتد، می‌تواند تأثیر مخربی بر محصولات زراعی بگذارد؛ انگار که این رخداد طبیعی درهرحال دشمن کشاورزان باشد. نجفیان در این‌باره توضیح می‌دهد: تگرگ، در همه صورت آسیب‌زننده است و می‌تواند بیشتر محصولات کشاورزی را از بین ببرد. تگرگ می‌تواند تولید درختان را دچار مشکلات جدی کند. اگر درخت‌میوه‌ای در مرحله گل‌دهی باشد، ‌بارش سیل‌آسا یا تگرگ می‌تواند به‌طور کامل آن را از بین ببرد. در بعضی مناطق کشور این اتفاق با درصد کمی می‌افتد.

سال، سال بدی نیست 
امسال اما چه سالی است؟ آیا قرار است سال پررونقی در انتظار محصولات زراعی کشور باشد؟ نجفیان در پاسخ به این پرسش همشهری تأکید می‌کند: حجم بارش را سازمان‌های مرتبط پیش‌بینی و توصیه‌هایی را می‌کنند اما به‌طور دقیق نمی‌توان باران‌های فصلی را پیش‌بینی کرد و دستورالعمل خاصی را در اختیار کشاورزان گذاشت. این کارشناس ادامه می‌دهد: به‌هم‌خوردن الگوهای بارش به واسطه تغییر اقلیم به‌نظرم باید در اولویت پژوهش‌ها و مطالعات قرار بگیرد. مثلا در یک سال می‌بینیم که بارندگی‌های شدید در استان گلستان می‌تواند موجب خواب محصول شود یا مثلا در بهار سال گذشته، سیلی که آمد خیلی از مزارع کشاورزی را دچار آب‌گرفتگی کرد. اراضی نیشکر خوزستان در این زمان مورد بحث، دچار آب‌گرفتگی شدند. از سوی دیگر بعضی سال‌ها همین مناطق، خشک‌خشک هستند و خشک‌خشک هم باقی می‌مانند. چشم کشاورزان به آسمان است که مگر بارانی بیاید و رونقی به محصول آنها ببخشد. نجفیان درباره تأثیر بارش‌های امسال بر زمین‌های زراعی می‌گوید: همانطور که آمارها نشان می‌دهد امسال پاییز کم‌آبی داشتیم؛ در واقع می‌توان گفت که تا اینجای کار تقریبا یکی از پاییزهای کم‌باران را پشت‌سر گذاشته‌ایم؛ برخلاف بهاری که گذشت و این وضعیت می‌تواند برای کشاورزان که وابستگی بسیاری به باران دارند گران تمام شود. دکتر نجفیان درباره چشم‌انداز سال‌جاری توضیح می‌دهد: اینکه امسال، پاییز را با خشکی شروع کردیم، این اتفاق خوشایندی نیست و عدم‌بارش، علامت خوبی به کشاورزان نمی‌دهد. البته براساس آمارهای داده‌شده تا اینجای کار اما کشت گندم و جو با وجود این، تقریبا همپای سال‌های گذشته پیش رفته‌اند و خدا را شکر جای نگرانی نیست. اگر بهار خوبی داشته باشیم می‌توانیم سال پررونقی داشته باشیم. گفتنی است که دولت در غرب و جنوب‌غرب سرمایه‌گذاری کرده است. اگر این برنامه‌ها به نتیجه برسد، در افزایش تولیدات غذایی تأثیر بسزایی خواهد گذاشت.