نبود هماهنگی، پاشنه آشیل احیای تالاب‌ها

زهرا رفیعی- خبرنگار

5سال پیش هیأت وزیران «آیین‌نامه نحوه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور» را برای اجرا به وزارت نیرو، وزارت جهادکشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست ابلاغ کرد که براساس آن «پس از تامین نیاز آب شرب مردم، تامین حقابه تالاب‌ها از رودخانه‌های بالادست نسبت به سایر مصارف (کشاورزی و صنعت) در اولویت قرار گرفت.» به گفته مسعود باقرزاده کریمی، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست پس از گذشت 5سال پرچالش‌ترین مسئله برای مدیریت تالاب‌ها نه پول و نیروی متخصص که فقدان هماهنگی است.

برنامه مشارکتی
باقرزاده‌کریمی درباره برنامه مدیریت و احیای تالاب‌ها به همشهری می‌گوید: تدوین و اجرای هر طرح مدیریت تالاب در کشور به‌صورت مشارکتی آماده و پس از تصویب و تأیید شورای برنامه‌ریزی استان توسط نهادهای عضو اجرایی می‌شود. به‌طور مثال طرح مدیریت جامع تالاب هامون امروز به تصویب شورای استان سیستان و بلوچستان رسید. به گفته مدیرکل دفتر حفاظت از تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، برای مدیریت تالاب‌ها هیچ‌چیز بیشتر از «هماهنگی» نیاز نیست. چون در حوزه مدیریت سرزمینی، بیشترین پول را تاکنون خرج کرده‌ایم و بنابراین پول کافی و نیروی متخصص وجود دارد اما تنها چیزی که نداریم «هماهنگی» است.
او معتقد است که نخستین گام رسیدن به هماهنگی دستگاه‌ها باید درون دولت رخ دهد. به گفته باقرزاده‌کریمی، ستاد ملی مدیریت تالاب‌ها وظایف دستگاه‌ها را گوشزد می‌کند تا آنها برای انجام مسئولیتشان که رسیدن به شاخص احیای تالاب‌ها در هر استان است هدایت شوند. نخستین شکل هماهنگی نیز دولت با دولت، سپس دولت با مردم و در ادامه مردم با مردم است. البته در مورد تالاب هامون، هماهنگی با کشور همسایه نیز باید انجام شود. البته که در فرایند احیای تالاب‌ها، تضاد منافع مردم محلی نیز باید برطرف شود. ایجاد ساختارهای توانبخشی، تنظیم اولویت‌ها، اجرای برنامه‌های هماهنگ شده، تعیین راهبرد و زمانبندی اجرای پروژه‌ها نیز ازجمله مواردی است که در چند دهه گذشته انجام نشده است. به‌طور مثال برای اجرای طرح 46هزار هکتاری که مربوط به احیای تالاب هامون است، چندصد هزار دلار هزینه شده است. یعنی پول کم نداشته‌ایم اما عدم‌هماهنگی مسئله مدیریت تالاب‌هاست.
به‌نظر مسعود باقرزاده‌کریمی، احیای تالاب‌ها بدون احیای اقتصاد محلی امکان‌پذیر نیست. او می‌گوید: زمان اجرای برنامه‌ها از هر تالاب به تالاب دیگر متفاوت است، ولی فازهای آنها 5تا 10ساله و منعطف خواهد بود. یعنی در مسیر اجرا ممکن است با چالشی روبه‌رو شویم که نیاز به تغییر برنامه داشته باشد.
او در مورد تالاب‌هایی که هنوز مطالعات آن تمام نشده است گفت: طرح مطالعاتی تالاب‌هایی مانند گواتر، حله، گاوخونی و جازموریان به پایان نرسیده است. به‌طور مثال در مورد تالاب گاوخونی اختلاف بین دو استان اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری باعث شده که طرح احیای گاوخونی به اتمام نرسد.

برنامه جامع جبران بی‌توجهی
برای حفاظت از تالاب‌های کشور، برنامه جامع مدیریت این اکوسیستم‌های آبی تدوین شده است. نمونه تقریبا موفق آن را می‌توان در اجرای برنامه احیای دریاچه ارومیه دید که تاکنون برای آن هزاران میلیارد تومان از سال 92هزینه شده است.
علی ارواحی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران نیز به همشهری می‌گوید: برنامه‌های کوتاه‌مدت در بازه‌های 3تا 5سال اجرا خواهند شد و نتایج آن را می‌توان به‌صورت ملموس دید. البته اساسا همه برنامه‌های تدوین شده در بازه‌های 5ساله، برای برطرف کردن ایرادات مورد ارزیابی مجدد قرار خواهند گرفت. بخشی از اهداف که برای بازه زمانی میان‌مدت و بلندمدت تدوین شده‌اند، برای برطرف کردن مشکلاتی هستند که محصول چند دهه بی‌توجهی است. به طور مثال توسعه غیراصولی و ناپایدار که منجر به بهره‌برداری نامناسب از تالاب شده است، نیازمند زمان بیشتری برای احیای تالاب است.