لبنان در مسیر جهنم

 سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار



 هفته گذشته و درحالی‌که نگرانی‌ها نسبت به شکست طرح فرانسه برای تشکیل دولت جدید لبنان شدت گرفته بود، نشستی خبری با حضور تمام رسانه‌ها در کاخ ریاست‌جمهوری لبنان برگزار شد. در این نشست، خبرنگار شبکه ال‌بی‌سی از رئیس‌جمهور لبنان پرسید: «اگر رایزنی‌ها برای تشکیل دولت بی‌نتیجه بماند، لبنان در چه مسیری قرار خواهد گرفت؟» میشل عون با کمی مکث پاسخ داد: «در مسیر جهنم!» این پرسش و پاسخ کوتاه که بازتاب گسترده‌ای در لبنان داشت به‌خوبی نگرانی‌ها از سرنوشت این کشور بعد از شکست طرح فرانسه را نشان می‌دهد؛ نگرانی‌هایی که البته صرفا سیاسی نبوده و ابعاد اقتصادی قابل‌توجهی نیز دارد. برای فهم این نکته کافی است بدانیم ارزش لیر مقابل دلار بعد از ثباتی 20روزه، مجددا از روز گذشته سیر نزولی پیدا کرده است. دولت قبلی لبنان به رهبری حسان دیاب در پی خشم عمومی ناشی از انفجار در بندر بیروت استعفا کرد؛ انفجاری که به کشته شدن ۲۰۰نفر و تخریب صدها خانه منجر شد. مصطفی ادیب پس از کسب حمایت اکثر جناح‌های سیاسی لبنان، از سوی میشل عون، مأمور تشکیل دولت شده بود. او هفته‌ها تلاش کرد تا جناح‌های مختلف سیاسی رقیب لبنان را ترغیب کند تا بر سر تشکیل کابینه‌ای تکنوکرات به توافق برسند. ادیب تلاش می‌کرد دولتی برای حل بحران اقتصادی لبنان تشکیل دهد، اما تلاش‌های او برای تشکیل کابینه و عبور از اختلاف بر سر پست‌های کلیدی به‌خصوص پست وزارت دارایی که نقش مهمی در ارائه برنامه برای خروج لبنان از بحران اقتصادی دارد، راه به جایی نبرد.

وزارت دارایی و معضل احزاب شیعه
براساس عرف سنتی و البته نانوشته لبنان پس از توافق طایف، وزارت دارایی سهم شیعیان و به‌طور مشخص، جنبش امل است. اما این عرف هم همچون بسیاری دیگر از عناصر اصلی در نظام طایفه‌ای لبنان به‌تدریج مشروعیت خود را نزد افکار عمومی از دست داده است. به‌عبارت دیگر، جریان معترض لبنانی که از اکتبر سال 2019تظاهرات خیابانی گسترده‌ای را آغاز کرد، خواهان تشکیل دولت ملی، بدون درنظر گرفتن ملاحظات و سهم‌های طایفه‌ای است. به این ترتیب، مصطفی ادیب با حمایت سعد حریری و سایر نخست‌وزیران سابق لبنان شعار خود را تشکیل دولت با وزارتخانه‌های چرخشی اعلام کرد؛ به این معنا که دیگر هیچ وزارتخانه‌ای سهم ثابت یک حزب یا طایفه باقی نماند.
اما واقعیت‌های لبنان به‌سادگی همین چند خط نیست. جریان 8مارس و به‌طور مشخص حزب‌الله و جنبش امل طی 5سال گذشته با پدیده‌ای به نام محاصره اقتصادی یا همان تحریم روبه‌رو بوده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا در تعامل با بانک مرکزی لبنان، علاوه بر تحریم شخصیت‌های متعدد وابسته به حزب‌الله، تلاش کرده شبکه مالی این حزب را در کشورهایی نظیر سوریه، امارات و حتی ترکیه مورد هدف قرار دهد. با این حال، اما نفوذ قابل توجه حزب‌الله و امل در نظام اقتصادی لبنان تا‌کنون مانع از آن شده که بخش مهمی از این فشارها نتیجه ملموسی داشته باشد. در چنین شرایطی، اصرار ادیب بر خروج وزارت دارایی از کنترل شیعیان، همزمان با تحریم بی‌سابقه علی حسن خلیل (وزیر سابق دارایی)، پیامی نگران‌کننده را برای حامیان مقاومت لبنان به همراه داشت. به این ترتیب احزاب شیعه ناچار شدند برخلاف سایر احزاب لبنانی، از سهم خود در کابینه محافظت کنند؛ امری که درنهایت منجر به شکست طرح فرانسه و کناره‌گیری مصطفی ادیب از نخست‌وزیری دولت جدید شد. جریان رسانه‌ای 14مارس هم‌اکنون تلاش دارد احزاب شیعه را عامل شکست طرح فرانسه و عبور از نظام طایفه‌ای معرفی کند، در مقابل اما رسانه‌های 8مارس با تأکید بر تحریم‌ها، موضع حامیان ادیب در پرونده وزارت دارایی را دلیل شکست این طرح می‌دانند. در این میان نباید فراموش کرد گزینه ادیب برای وزارت دارایی لبنان، یکی از اقوام فواد سنیوره، سیاستمدار بسیار نزدیک به عربستان سعودی بود.

سناریوهای پیش‌ روی لبنان
1ـ افزایش فشارها برای انتخابات زودهنگام: ازجمله مطالبات اصلی جریان 14مارس پس از حادثه انفجار بندر بیروت، برکناری دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام بود. این مطالبه به‌طور مشخص از سوی حزب قوات لبنان (نزدیک به آمریکا و عربستان) مطرح می‌شود. براساس نظرسنجی‌ها، این حزب برای نخستین‌بار می‌تواند به پیروزی بزرگی مقابل جریان آزاد ملی (متحدان مسیحی حزب‌الله) دست یابد. با این حال، ائتلاف 8مارس با تکیه به اکثریت پارلمانی تا‌کنون به‌طور جدی با انتخابات زودهنگام مخالفت کرده است.
2ـ موج جدید تحریم‌ها: منابع خبری متعددی از برنامه دولت ترامپ برای تحریم تعداد بیشتری از سیاستمداران لبنانی تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا خبر داده‌اند. اگرچه گفته می‌شود این تحریم‌ها صرفا محدود به حامیان حزب‌الله نیست، اما بدون شک بخش اصلی آن برای فشار بر متحدان حزب‌الله، به‌ویژه جریان آزاد ملی و جنبش امل طراحی شده است. در این صورت احتمال دارد تنش‌های درونی جریان 8مارس تشدید شده و فاصله میان جبران باسیل با حزب‌الله افزایش یابد.
3ـ بازگشت معترضان به خیابان‌ها: ازجمله نتایج اجرای طرح فرانسه، توقف درگیری‌های خیابانی و بازگشت آرامش به خیابان‌های بیروت پس از حادثه انفجار بندر در 4آگوست بود. اکنون شکست رایزنی‌های سیاسی می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای ازسرگیری ناآرامی‌های خیابانی؛ این در حالی است که لبنان به نخستین سالگرد آغاز جنبش 17اکتبر نیز نزدیک می‌شود. اگرچه بسیاری از احزاب لبنانی بر استفاده از طرح فرانسه در فرصت باقیمانده تأکید دارند، اما بعید به‌نظر می‌رسد تا پیش از انتخابات آمریکا گشایش قابل‌توجهی در این زمینه رخ دهد.

سعد حریری
رئیس حزب المستقبل


لبنانی‌ها عامل اصلی شکست رایزنی‌ها را کسانی می‌دانند که دیگر نیازی به بردن نام آنها نیست؛ چراکه ماهیت حقیقی خودشان را برای افکار عمومی در داخل و خارج از لبنان افشا کردند. کسانی که کناره‌گیری ادیب را پیروزی برای خود می‌دانند در آینده به‌دلیل از دست رفتن فرصت استثنایی طرح فرانسه، انگشت ندامت بر دهان خواهند گرفت.

سمیر جعجع
رئیس حزب قوات


کناره‌گیری آقای ادیب بار دیگر ثابت کرد در شرایط کنونی عملا نمی‌توان به فکر اصلاح و نجات کشور بود. مجموعه حاکم پیش از این نیز نشان داده بود که اراده و چشم‌اندازی حقیقی برای اداره صحیح لبنان ندارد. به مصطفی ادیب، به‌رغم اینکه از وی در پارلمان حمایت نکردیم، درود می‌فرستم. او نخستین مسئول لبنانی است که به‌دلیل عدم‌تحقق شروط خود، حاضر به کناره‌گیری از قدرت شد.


نبیه بری
رئیس جنبش امل و رئیس پارلمان لبنان


برخی جریانات عامدانه و با زیر پا گذاشتن اصول سیاسی، در جهت شکست طرح فرانسه برای تشکیل دولت وحدت ملی تلاش کردند. اصلاحات، روح و جوهر این طرح بود و دولت و وزارتخانه‌های آن، تنها ابزاری برای اجرای این ایده به‌حساب می‌آیند. ما همچنان از طرح فرانسه با تأکید بر روح و جوهر آن حمایت می‌کنیم.