صف‌کشی نظامی در مدیترانه

سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار


«تهدید در مقابل تهدید»؛ تحولات شرق دریای مدیترانه طی هفته‌های اخیر را می‌توان در این قاعده خلاصه کرد. از هشدارهای مکرر ترکیه گرفته تا خط و نشان‌های بی‌سابقه فرانسه و متحدانش و البته قدرت‌نمایی‌های دریایی و هوایی که گاهی اوقات تا مرز درگیری نظامی میان طرفین پیش رفته است. نقطه ثقل این بحران، رقابت بر سر دسترسی بیشتر به میادین گازی مدیترانه است؛ منبعی طبیعی که می‌تواند نقش مهمی در آینده معادلات اقتصادی منطقه و شاید حتی جهان داشته باشد. بر این اساس، ترکیه و دولت وفاق ملی طرابلس در مقابل فرانسه، یونان، مصر، قبرس، اسرائیل و نیروهای خلیفه حفتر در لیبی، 2محور اصلی این رویارویی دریایی را شکل داده‌اند، آن هم درحالی‌که هنوز موضع روشن و تعیین‌‌کننده‌ای از سوی آمریکا نسبت به این تحولات دیده نشده است.

آغاز رقابت‌های تسلیحاتی
همزمان با برگزاری مانورهای نظامی ترکیه در مدیترانه که با رونمایی از تسلیحات استراتژیک، نظیر پهپادها و موشک‌های جدید این کشور همراه بوده است، نخست‌وزیر یونان اعلام کرد به‌زودی قراردادی تسلیحاتی با فرانسه برای خرید 18فروند جنگنده رافال، 4ناوچه چندمنظوره و 4بالگرد منعقد خواهد شد. به گفته کیریاکوس میتسوتاکیس، این خریدها بخشی از برنامه نظامی یونان برای نوسازی ارتش این کشور است که شامل تقویت توان سایبری و همچنین جذب 15هزار نیروی جدید نیز می‌شود. در مقابل، وزارت دفاع فرانسه نیز با انتشار بیانیه‌ای، ضمن استقبال از اظهارات نخست‌وزیر یونان، برای فروش جنگنده‌های رافال به این کشور طی ماه‌های آینده اعلام آمادگی کرده است.
روزنامه العربی‌الجدید با اشاره به‌احتمال رقابت‌های تسلیحاتی در مدیترانه می‌نویسد: پیش از این تصور می‌شد که اروپا از طریق ناتو قادر به نظارت و حتی مهار ارتش ترکیه است، اما با مقاومت اردوغان در ماجرای خرید موشک‌های اس-400 از روسیه، این معادله به کلی تغییر کرده است. بر این اساس حتی اگر راه فروش تسلیحات استراتژیک و کارآمد در مدیترانه روی ترکیه بسته شود، این کشور قادر است از تسلیحات روسی یا چینی برای رفع کمبودهای خود استفاده کند؛ تسلیحاتی که شاید جنگنده سوخو-57 روسیه یکی از آنها باشد.

گزینه تحریم جدی است
وزارت خارجه فرانسه روز گذشته با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد درصورتی‌که ترکیه حاضر به پذیرش راهکارهای ارائه شده در «نشست کورسیکا» برای مذاکره بر سر منابع طبیعی مدیترانه نباشد، تحریم این کشور در دستور کار اتحادیه اروپا و سازمان ملل قرار خواهد گرفت. نشست کورسیکا روز جمعه هفته گذشته به میزبانی رئیس‌جمهور فرانسه با مشارکت سران 6کشور مدیترانه‌ای (اسپانیا، ایتالیا، یونان، مالتا، پرتغال و دولت یونانی قبرس) برگزار شده و در آن، نقشه راهی سیاسی برای حل بحران مدیترانه پیشنهاد شد. براساس این نقشه راه، ترکیه باید فورا کشتی‌های نظامی و حفاری خود را به داخل مرزهای رسمی این کشور بازگردانده و بدون هیچ پیش‌شرطی با یونان وارد مذاکره شود. در نشست کورسیکا همچنین بر تحریم اقتصادی ترکیه درصورت ادامه نقض قوانین دریایی بین‌المللی از سوی این کشور توافق شد. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه پس از پایان این نشست گفت: زمان آن فرارسیده که ترکیه به رفتارهای توسعه‌طلبانه خود در مدیترانه خاتمه داده و سیاست تاریخی سیطره بر این دریا را کنار بگذارد. مکرون تأکید کرد پیشنهاد مذاکرات برای حل بحران مدیترانه، فرصتی مهم است و اگر ترکیه با این پیشنهاد مخالفت کند، دیگر شریکی منطقه‌ای برای اروپا نخواهد بود. تمام اینها در حالی است که گفته می‌شود مقدمات قرارداد فروش 18جنگنده رافال فرانسوی به یونان در حاشیه همین نشست مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
همزمان با این فشارها، لحن آمریکا در انتقاد از سیاست‌های ترکیه در مدیترانه نیز تندتر شده است، اگرچه همچنان نمی‌توان آمریکا را به‌طور کلی در صف مخالفان ترکیه دید. مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا، روز شنبه در سفر به قبرس، با وجود آنکه رفتارهای ترکیه در آب‌های بین‌المللی را «بسیار نگران کننده» توصیف کرد، اما بار دیگر، راه‌حل سیاسی را تنها راه پایان این بحران به شمار آورد. او پس از ملاقات با وزیر خارجه قبرس گفت: وضعیت کنونی مدیترانه و تشدید تنش‌ها تنها به سود کسانی است که از شکاف محور ناتو حمایت می‌کنند. جالب آنکه آمریکا در بحران لیبی نیز تا‌کنون موضع مشابهی داشته و از اعلام حمایت کامل از هریک از طرف‌های این بحران خودداری کرده است. برخی رسانه‌ها و تحلیلگران، موضع دوگانه آمریکا در قبال این تحولات را به‌وجود اختلاف در هیأت حاکمه این کشور نسبت می‌دهند. برای مثال، دیوید هرست در میدل‌ایست‌آی می‌نویسد: ترامپ در لیبی، همچون دیگر پرونده‌های منطقه‌ای به حمایت از محور امارات و اسرائیل تمایل دارد و بر همین اساس، مکالمه تلفنی غافلگیر‌کننده وی با خلیفه حفتر در سال گذشته صورت گرفت. در مقابل اما نهادهای حاکمیتی آمریکا، نظیر وزارت خارجه و پنتاگون  از حضور روسیه در منطقه نگران بوده و گرایش بیشتری به همسویی با ترکیه، مخصوصا در لیبی دارند.


اردوغان علیه مکرون
حملات مستقیم اردوغان و مکرون نسبت به یکدیگر روزبه‌روز بیشتر و تندتر می‌شود، تا جایی که به باور برخی تحلیلگران، نشان از مشکلات شخصی میان این 2سیاستمدار دارد؛ مشکلاتی که فراتر از تنش‌های سیاسی بین 2کشور است. جالب آنکه رسانه‌های نزدیک به اردوغان همچون ینی‌شفق، مکرون را به‌عنوان چهره‌ای فراماسونری و صهیونیست معرفی می‌کنند، درحالی‌که رسانه‌های نزدیک به مکرون، نظیر لو جورنال‌دی دیمانش، اردوغان را اسلامگرایی افراطی دررؤیای احیای امپراتوری شکست خورده عثمانی به شمار می‌آورند. در جریان آخرین تنش‌های لفظی میان این 2چهره، روز گذشته اردوغان در مراسم سالگرد کودتای1980 نظامیان ترکیه گفت: آقای مکرون، تو با من مشکلاتی زیادی خواهی داشت! تو اطلاعات تاریخی کافی نداری و حتی کشور خودت را هم نمی‌شناسی، پس کاری به ترکیه نداشته باش. اردوغان بار دیگر با یادآوری جنایت‌های استعمار فرانسه در آفریقا گفت: کشور تو یک میلیون انسان در الجزائر و 800هزار نفر در رواندا را قتل عام کرده است. فرانسه هرگز در جایگاهی نیست که به ترکیه درس حقوق بشر بدهد!
این سخنان تند اردوغان در پاسخ به اظهارات اخیر مکرون درباره تلاش ترکیه برای تکرار مناسبات استعماری در خاورمیانه و شمال آفریقا بیان شد. مکرون در این‌باره به شبکه BFM گفته بود: ترکیه در حالی می‌خواهد با استفاده از زور به مناطقی نظیر لیبی، سوریه یا عراق بازگردد که یک قرن قبل با انتخاب مردم از این کشورها بیرون رانده شده است. رئیس‌جمهور ترکیه باید بداند تاریخ حضور عثمانی در کشورهای عربی، تاریخ سرکوب و جنایت بوده است و هیچ‌کس با تکرار آن وقایع موافق نیست.