بازی با ماشه

  جوزپ بورل: آمریکا در جایگاه دسترسی به مکانیسم‌هایی که برای شرکای برجام محفوظ هستند  قرار ندارد


دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید هفته آینده برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران اقدام می‌کند. رئیس‌جمهور آمریکا از فعال‌کردن مکانیسم ماشه سخن می‌گوید که به یک مناقشه حقوقی در سطح بین‌الملل بدل شده است.
ماده‌37 توافق هسته‌ای ایران و 1+5 اگر یک سوءتفاهم نباشد، حتما یک بی‌احتیاطی حقوقی به شمار می‌رود. چنانچه باید امروز خرسند بود که آمریکا از برجام خارج شده و اگر آمریکا نتواند با استفاده از مکانیسم ماشه تحریم‌ها علیه ایران را بازگرداند، به‌خاطر خروج این کشور از برجام خواهد بود در غیر این صورت آمریکا می‌توانست بدون دردسر با فعال‌کردن مکانیسم ماشه، به برجام پایان دهد.
براساس ماده‌37 برجام اگر کشوری از اعضای برجام مدعی شود ایران به تعهدات خود عمل نکرده و از مسیر کمیسیون حل اختلاف در برجام این اعتراض به نتیجه نرسد، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود و در شورای امنیت قاعدتا تحریم‌ها علیه ایران اعمال می‌شود، چون رأی‌گیری در شورای امنیت نه برای لغو تحریم‌های ایران، بلکه برای ادامه لغو تحریم‌های ایران خواهد بود و اگر هر کشوری از اعضای دائم شورای امنیت این قطعنامه را وتو کند، عملا به‌منزله بازگشت تحریم‌های ایران است. جالب اینکه نگارندگان برجام تصمیم گرفته‌اند حتی اگر شورای امنیت در مدت 30روز به هر دلیلی نتوانست قطعنامه‌ای درباره شکایت مطرح شده علیه ایران تهیه کند، بازهم همه تحریم‌ها علیه ایران بازمی‌گردد!
شکست روز جمعه آمریکا بر سر قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اگر‌چه یک فضاحت دیپلماتیک برای مقامات کاخ سفید بود، اما آنان بلافاصله فاز دوم اقدام خود برای جلوگیری از لغو تحریم‌های ایران را اعلام کردند. به گفته ترامپ، آمریکا در یک هفته آینده برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه اقدام می‌کند؛ موضوعی که به‌دلیل خروج آمریکا از برجام به یک مناقشه حقوقی تبدیل شده است تا جایی که نه فقط ایران و همراهانش، بلکه کشورهای اروپایی و حتی در داخل آمریکا هم دولت ترامپ فاقد حق قانونی برای استفاده از مکانیسم‌های موجود در برجام تلقی می‌شود.

برجام 13بر2 آمریکا را شکست داد
روز گذشته محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مراسم تودیع و معارفه سخنگویان قبلی و جدید وزارت خارجه، درباره احتمال موفقیت آمریکا در فعال‌کردن مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک، گفت: اسنپ‌بک آمریکا آنچنان غیرقانونی است که قابل پذیرش نیست و آمریکایی‌ها خود این موضوع را می‌دانند.
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان تأکید کرد: خیال نکنید که وقتی یک حرف را بلند زدند و تکرار کردند، حق دارند. آمریکا می‌داند که نمی‌تواند اسنپ‌بک کند.
وزیر امور خارجه کشورمان در ادامه گفت: روز هشتم می‌۲۰۱۸ آقای بولتون در اوج سرخوشی از اینکه برجام را نابود کرده و ظرف 3‌ماه ایران را هم نابود می‌کند، در یک مصاحبه مطبوعاتی در کاخ سفید اعلام کرد که ما(آمریکا) دیگر عضو برجام نیستیم که از اسنپ‌بک استفاده کنیم.
ظریف افزود: هنوز صورت‌جلسه این مصاحبه روی سایت کاخ سفید است، مگر اینکه الان که من این موضوع را می‌گویم، آنها بروند و آن جمله را بردارند.
وزیر خارجه در واکنش به منتقدان برجام هم با اشاره به شکست آمریکا در شورای امنیت، گفت: سؤالی که برای مردم پیش آمده این است که چطور برجامی که در داخل کشور چندین‌بار تشییع و دفن شد، توانست آمریکا را 13به 2 شکست دهد؟ و چطور یک جنازه آمریکا را شکست داد؛ چون ما نخواستیم از خودمان دفاع کنیم، بنابراین نگفتیم اخبار مرگ زودرس برجام با حقیقت فاصله زیادی دارد.
محسن بهاروند، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه هم در گفت‌وگو با العربی، گفت: به‌نظر من آمریکایی‌ها نمی‌توانند درک کنند که بدون دیگر طرف‌های برجام و به‌طور یکجانبه از مکانیسم اسنپ‌بک استفاده کنند، زیرا آمریکا باید در چارچوب توافق فراگیر برجام اقدام کند درحالی‌که آمریکایی‌ها خودشان از برجام خارج شدند. دوم اینکه توافق مانع استفاده و به‌کارگیری این مکانیسم است. محمود واعظی، مسئول دفتر رئیس‌جمهور ایران سومین مقام ایرانی بود که دیروز توانایی آمریکا برای اسنپ‌بک را به چالش کشید و گفت: آمریکا در ادامه اشتباهاتش به‌دنبال مکانیسم ماشه است؛ با همان فرایندی که قطعنامه اخیر رد شد، بلکه با استدلال قوی‌تر سیاسی و حقوقی، باز هم شکست خواهند خورد.

پاسخ شرمن به ترامپ
طرح دولت ترامپ برای اسنپ‌بک آنقدر تخیلی است که حتی در داخل این کشور هم با تردید به آن نگریسته می‌شود. 
آنتونی بلینکن، مشاور جو بایدن نامزد دمکرات انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در پیامی توییتری در واکنش به ادعای ریچارد گلدبرگ، عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا مبنی بر حق این کشور برای به‌کارگیری مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها در توافق هسته‌ای، در صفحه توییترش نوشت: راهکارهای موجود در قطعنامه(۲۲۳۱) برای کشورهای «عضو» (در توافق) در دسترس هستند. کاخ سفید در خروج از توافق هسته‌ای، دقیقا آن را «پایان مشارکت آمریکا در برجام» عنوان کرد.
ریچارد گلدبرگ، کارشناس بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها در مقاله‌ای در نشریه فارن‌پالیسی قطعنامه‌2231 را مستقل از توافق هسته‌ای دانسته و ادعا کرده بود آمریکا با وجود خروج از توافق هسته‌ای، «شریک برجام» محسوب می‌شود اما وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در برجام با رد این ادعا، مکانیسم ماشه را صرفا ذیل برجام و نه قطعنامه دانسته و در پاسخ به او نوشته است: موشکی و تسلیحاتی بخشی از قطعنامه‌2231 و نه برجام است. برجام تحت پشتیبانی قطعنامه است اما مکانیسم ماشه صرفا در خود برجام قرار دارد.
چین و روسیه هم علنا با طرح آمریکا برای اسنپ‌بک مخالفت کرده‌اند و انگلیس و فرانسه هم موضعی مشابه درباره برجام داشته‌اند، با این حال از آنجا که در روابط بین‌الملل قدرت و نه منطق و حق حاکم است، ناتوانی آمریکا در اسنپ‌بک از پیش شکسته خورده نیست؛ همچنان که برای این کشور مسیری سخت و ناهموار در پیش خواهد بود و چه‌بسا تحولاتی در این قضیه رخ دهد که به یک بحران حقوقی در تاریخ شورای امنیت منجر شود.



   مسیر پیچیده و دشوار آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه


1ـ آمریکا با این استدلال که در قطعنامه۲۲۳۱ نام آن به‌عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است، شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به‌دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم می‌کند.
2ـ در مرحله دوم آمریکا منتظر می‌ماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه، چین یا روسیه یک قطعنامه آیین‌نامه‌ای را در شورای امنیت به رأی بگذارند که در آن حق ارائه شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به‌دلیل توقف عضویتش در برجام) مردود خوانده شده است.
3ـ از این مرحله به بعد، بازی آمریکا کمی پیچیده می‌شود. آمریکا در این مرحله وارد رویه‌های شورای امنیت می‌شود. براساس رویه شورای امنیت، قطعنامه‌ها یا آیین‌نامه‌ای هستند یا ماهوی. آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه ارائه‌شده از سوی چین یا روسیه، آیین‌نامه‌ای است یا ماهوی ایجاد تردید کند. آنها به غلط مدعی هستند هرگاه در این موارد تردید وجود داشته باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و به‌عنوان عضوی از اعضای شورای امنیت، قطعنامه‌ای که چین و روسیه داده‌اند را وتو می‌کند. هدف آمریکا از وتوی قطعنامه چین و روسیه چیست؟ اینکه شکایت اولیه‌اش به‌قوت خود باقی بماند.
4ـ تا این مرحله آمریکا تلاش می‌کند عضویت خود را در برجام به اثبات برساند؛ مسئله‌ای که طرفین دیگر برجام با آن مخالفند و استدلال می‌آورند که آمریکا حضور خود در برجام را متوقف کرده است. اگر به فرض آمریکا تا این مرحله بتواند طبق برنامه خودش پیش برود، گام بعدی آنها استفاده از بند37 برجام است. یعنی ارائه یک قطعنامه برای «تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت».
5ـ بعد از این مرحله آمریکا قطعنامه‌ای که خودش درباره تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت ارائه کرده را وتو می‌کند تا قطعنامه‌های پیش از برجام مجددا احیا شود!


برگرفته و تلخیص از صفحه توییتر رضا نصری، حقوقدان بین الملل