ماشه علیه ماشه

محمدمهدی اسکندری و محسن تولایی | روزنامه‌نگار

3کشور فرانسه، آلمان و انگلیس بامداد روز پنجشنبه (۶شهریور) با ارسال نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل، از فعال‌کردن سازوکار موسوم به «حل اختلاف» برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران خبر دادند. در این نامه 3کشور اروپایی تأکید کرده‌اند که طی ۳۰روز آینده و پیش از آنکه تحریم‌ها دوباره اعمال شود، آماده گفت‌وگو با ایران درباره توافق هسته‌ای هستند که بتواند این روند را متوقف کند. به بیان دیگر روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه ۳۰روز طول خواهد کشید و اروپایی‌ها قصد دارند این روند پیش از آنکه روسیه در ‌ماه اکتبر، ریاست شورای امنیت را برعهده گیرد به پایان برسد.

اقدام غیرقانونی اروپا
اقدام تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) برای فعال‌کردن سازوکار موسوم به حل اختلاف با اعتراض 2کشور روسیه و چین به‌عنوان 2عضو اصلی شورای امنیت مواجه شد. وزارت امور خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکوم‌کردن اقدام اروپا از جامعه بین‌الملل خواست این اقدام را رد کنند. روسیه تأکید کرد: «3کشور اروپایی هیچ مبنای قانونی‌ای برای استفاده از سازوکار بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران ندارند.» چین نیز با «غیرسازنده» خواندن این اقدام تصریح کرد: «راه‌اندازی سازوکار اسنپ‌بک شورای امنیت برای تحریم‌ها، سازنده نیست و روند حل‌وفصل سیاسی و دیپلماتیک مسئله هسته‌ای ایران را تضعیف می‌کند.»

واکنش ایران به فعال‌شدن مکانیسم ماشه
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، دیروز با ارسال نامه‌ای به کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، تأکید کرد: «3کشور اروپایی هیچ صلاحیت قانونی‌ای برای توسل به سازوکار حل اختلاف یا فعال‌سازی بازگشت خودکار تحریم‌ها ندارند.» وی همچنین یادآوری کرد که این موضع از سوی فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین نیز مورد حمایت قرار گرفته است اما پیش و بیش از چنین نامه‌نگاری‌هایی، مقامات کشورمان تهدید کرده بودند که درصورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه (با عنوان اصلی مکانیسم حل اختلاف) ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه کشورمان پیش‌تر در یک موضع‌گیری با اشاره به واکنش ایران درصورت فعال‌شدن مکانیسم اسنپ‌بک گفته بود: «ایران دست ‌روی ‌دست نخواهد گذاشت. ما پاسخ خواهیم داد... ما موظف به واکنش هستیم... حتی گزینه خروج از ان‌پی‌تی نیز همچنان روی میز قرار دارد.»
به همین مناسبت و بنا به اخبار و گزارش‌های منتشر‌شده مجلس شورای اسلامی قرار است طرح خروج ایران از ان‌پی‌تی را کلید بزند. در همین‌باره حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس روز گذشته از کلید خوردن تدوین طرحی سه‌فوریتی برای خروج کامل از معاهده پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و پروتکل الحاقی آن در مجلس خبر داد و گفت: «این طرح جمعه در سامانه مجلس بارگذاری شد تا در جلسات علنی هفته آینده مجلس روند قانونی جهت بررسی و تصویب را سپری کند.» وی با تأکید بر اینکه این طرح سطحی‌ترین واکنش مجلس خواهد بود، افزود: «اقدامات دیگر که برای کشورهای کلیدزن اسنپ‌بک پشیمان‌کننده هستند نیز انجام خواهد شد.»

طرح سه‌فوریتی مجلس شامل چه مواردی است؟
در ماده‌ واحده طرح سه‌فوریتی نمایندگان مجلس آمده است که از تاریخ تصویب این قانون، ایران از معاهده پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان پی‌تی) و پروتکل الحاقی آن، خارج و قانون پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ‌مصوب ۲۲ دی‌ماه ۱۳۴۸ با اصلاحات و الحاقات بعدی نسخ خواهد شد. همچنین براساس این ماده ‌واحده، دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است اجرای تمامی الزامات ذیل این پیمان را ملغی و انجام هرگونه مذاکره با آمریکا و 3کشور اروپایی ناقض برجام را قطع کند و همه همکاری‌های نظارتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را خاتمه دهد.
از طرف دیگر، وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی کشورمان موظف‌ خواهند شد ظرف یک هفته گزارش جامعی درخصوص اقدامات انجام‌شده مبتنی بر این قانون را به مجلس شورای اسلامی ارائه کنند.
حضور اعضای شورای نگهبان در جلسه بررسی طرح سه فوریتی مجلس
با توجه به اینکه طرح خروج کامل ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای با قید 3‌فوریت در مجلس شورای اسلامی مطرح شده، اعضای شورای نگهبان بلافاصله در صحن علنی مجلس حاضر خواهند شد تا این مصوبه را از نظر انطباق با شرع و قانون اساسی بررسی و نظر خود را اعلام کنند. به این ترتیب و برخلاف روند معمول، این طرح منتظر ارسال و بررسی جداگانه در شورای نگهبان نخواهد ماند و در همان جلسه، مسیر نهایی برای تصویب و تبدیل شدن به قانون را طی
خواهد کرد.
ان‌پی‌تی چیست؟ 
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) یک توافقنامه بین‌المللی با هدف اصلی جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و دستیابی به خلع سلاح هسته‌ای است. معاهده ان‌پی‌تی در اول ژوئیه ۱۹۶۸ برای امضای کشورها آماده شد و در این تاریخ آمریکا و انگلیس و ۵۹ کشور دیگر آن را امضا کردند. چین در ۹مارس سال ۱۹۹۲ و فرانسه در ۳ اوت ۱۹۹۲ به عضویت این معاهده درآمدند. در حال حاضر ۱۸۶کشور جهان عضو این معاهده هستند. تنها کشورهای سودان جنوبی، رژیم صهیونیستی، هند و پاکستان عضو این معاهده نیستند. کره‌شمالی نیز چند سال پیش از این معاهده خارج شد.

برجام نیمه‌جان؛ خطای دیروز، تجربه امروز
محمدتقی نقدعلی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس
ارزیابی برجام پس از خروج آمریکا
  خروج آمریکا از برجام در سال۱۳۹۷ باعث از بین رفتن ماهیت این معاهده شد.
  پایبندی به برجام نیمه‌جان پس از آن یک خطای راهبردی ارزیابی شده است.
عملکرد طرف‌های غربی
  آمریکا و اروپا به مفاد برجام عمل نکردند.
  تمامی تحریم‌های ممکن اعمال شد و هیچ فروگذاری‌ای وجود نداشت.
  رفتار اروپا غیردیپلماتیک و غیردوستانه توصیف شد.
تأکید بر تغییر رویکرد
  ادامه حسن‌نیت ایران تنها پیام ضعف خواهد بود.
  هر اقدامی که پیام اقتدار دهد، ازجمله خروج از NPT، توسط مجلس انجام خواهد شد.
نگاه به مذاکره
  مذاکره با دولت‌های خارجی به آدامس بی‌خاصیت تشبیه شده که «نه سیر می‌کند و نه چاق».
  این مذاکرات تنها مشغول کردن دیپلمات‌هاست و ممکن است مضراتی به‌دنبال داشته باشد.
  نقل قول از رهبری: کسانی که حل مشکل را در مذاکره مستقیم با آمریکا می‌بینند ساده‌اندیش هستند.
نقش نظارتی مجلس
  مجلس درصورت مشاهده قصور از سوی دولت قطعا ورود خواهد کرد.
  این ورود صورت می‌گیرد مگر اینکه شورای‌ عالی امنیت ملی و قوا تصمیمی متفاوت اتخاذ کنند.

منتظر دولت نمی‌مانیم
علیرضا سلیمی، عضو هیأت رئیسه مجلس
ورود قطعی مجلس
  مجلس به‌طور قطع نسبت به تصمیم اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ورود خواهد کرد.
ارزیابی از مکانیسم ماشه
  این مکانیسم بیش از آثار واقعی، جنبه روانی دارد.
  دلیل: تحریم‌های ثانویه آمریکا پیش از این بسیار گسترده بوده و کشور این تجربه را داشته است.
تأکید بر واکنش و استقلال
  واکنش به تصمیم اروپایی‌ها از پیش اعلام شده بود.
  دوران تصمیم‌گیری اروپا برای دیگر کشورها (تشبیه به قرون وسطي) به پایان رسیده است.
استقلال عمل مجلس
  مجلس برای تصمیم‌گیری منتظر فرصت یک‌ماهه مذاکرات و تصمیم دولت نخواهد ماند.
  مجلس تابع دولت نیست و مصالح کشور و منافع ملی را ملاک عمل قرار می‌دهد.
  سابقه: تصویب «قانون اقدام راهبردی» برخلاف مخالفت دولت وقت که به فرموده رهبر انقلاب، کشور را از سردرگمی نجات داد.
گزینه‌های پیش‌روی مجلس
  خروج از NPT گزینه‌ عنوان شده است.
  نکته: اگر NPT برای ایران بی‌فایده باشد و مانع استفاده از حقوق مصرح کشور شود، ادامه عضویت سودی ندارد.

پاسخ قاطع به بی‌قانونی غرب
محمداسماعیل کوثری، عضوکمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس 
نقض تعهدات توسط طرف‌های غربی
  آمریکا و اروپا امضاکنندگان و متقاضیان تعهدات برجام بودند.
  آمریکا نه‌تنها به تعهداتش عمل نکرد، بلکه به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد.
  کشورهای اروپایی نیز تعهدات خود را عملی نکردند و آن را به حاشیه بردند.
  نتیجه‌گیری: فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، فاقد وجاهت قانونی و حقوقی است.
راهکار و اقدام احتمالی ایران
  ایران می‌تواند از ظرفیت‌های خود در پاسخ به این اقدامات استفاده کند.
  خروج از NPT یک گزینه در دستور کار است.
پیامدهای خروج از NPT
  سلب امکان اقدام آژانس انرژی اتمی علیه ایران
  توقف ارسال گزارش‌های ضدایرانی به شورای امنیت
  هدف نهایی: اخذ تصمیم مطلوب برای خنثی‌سازی توطئه دشمن با در نظرگیری منافع کشور

حضور ایران در NPT به ضرر مردم است
علی خزائی، نماینده مجلس شورای اسلامی
تناقض‌گویی در مورد مکانیسم ماشه
  ادعای اولیه تیم مذاکره‌کننده: اسمی از مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) در برجام نبود.
  ادعای فعلی: همان افراد مردم را از فعال‌سازی این مکانیسم می‌ترسانند.
  نتیجه مقایسه تحریم‌ها: تحریم‌های ناشی از قطعنامه‌های شورای امنیت به اندازه تحریم‌های گسترده‌تر آمریکا نیستند.
نقض تعهدات توسط غرب و بی‌پایه‌بودن ادعاهای آنها
  آمریکا: از برجام خارج شد و آن را «پاره کرد».
  اروپا: به تعهدات خود در قبال برجام پایبند نبود.
  ایران: به تمامی تعهدات خود عمل کرد.
  پرسش اساسی: چگونه کشورهای بی‌تعهد، موضوع بازگشت تحریم‌ها را مطرح می‌کنند؟
ضرر خالص حضور ایران در NPT
  هدف اصلی عضویت: بهره‌مند‌شدن از مزایای معاهده (مانند به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی)
  واقعیت عملکرد آژانس: دبیر و بازرسان آن جاسوس هستند.
  ارزیابی: آژانس انرژی‌اتمی نقش مفیدی برای ایران نداشته و تنها ضرر به همراه آورده است.
  نتیجه‌گیری و پیشنهاد: عضویت در NPT به ضرر مردم و کشور است و باید پایان یابد.