70 سال ترقی

  ندا زندی 
 
در دوره قاجار بود که برای نخستین‌بار تیمچه سرپوشیده حاجب‌الدوله، محل متمرکز کتابفروشان و ناشران در طهران شد و بعدها به تیمچه کتابفروش‌ها شهرت یافت. حاج شیخ باقر کتابفروش، پدر محمدعلی ترقی و از فعالان نشر در دوره قاجار نیز در همانجا کسب‎وکار داشت. عجیب نبود که محمدعلی هم راه پدر را در پیش گیرد. او در مدرسه سن‌لوئی درس خواند و دیری نپایید که اداره کتابفروشی اسدالله ترقی، از آزادی‌خواهان مشروطه را عهده‌دار شد. در دهه اول قرن، کسب‌وکار مستقل خود را در خیابان ناصرخسرو آغاز کرد و به‌دلیل اینکه معتقد بود ادبیات ایران را در جهان با نام خیام می‌شناسند، این نام را برای کتابفروشی و‌ انتشاراتش برگزید. ترقی، اهل سفر بود و آشنا به مبادلات کتاب میان ایران و هند و چاپخانه‌های بمبئی. در سفرهای متعددی که به هند داشت، با جمعی از ادبای علاقه‌مند به ادب فارسی آشنا شد که کتاب‌های چاپ ایران را برایشان سوغات می‌برد و از هند منابع فارسی را برای اهلش در ایران تحفه می‌آورد. رهاورد یکی از سفرهایش به هند، فرهنگ مشهور «آنندراج» بود که بعدها بارها در تهران تجدیدچاپ شد. کتابخانه خیام در انتشار کتب عمومی و تخصصی فعال بود. محمدعلی ترقی زمانی که یادگیری زبان انگلیسی در ایران رونق می‌گرفت یکی از کسانی بود که به حوزه چاپ فرهنگ انگلیسی به فارسی و کتاب‌های زبان‌آموز انگلیسی مبادرت ورزید و انتشار «فرهنگ انگلیسی به فارسی خیام» و بسیاری کتب مرجع تاریخی و ادبی را در کارنامه خود به ثبت رساند. ترقی میراث خود را همچون پدرش برای فرزندانش به ودیعه گذاشت و در زمینه تاسیس و فعالیت در اتحادیه ناشران و کتابفروشان سهم بسزایی داشت. نشر خیام در دهه 50 کم‌کم رو به زوال رفت و در سال‌های اخیر نیز فعالیت چندانی نداشته است. بیژن ترقی، فرزند محمدعلی، از ترانه‌سرایان و شاعران بنام ایران است.