نوروز مازندرانی در خانه‌ها

شهرام سوادکوهی| ساری - خبرنگار:

مازندرانی‌ها از روزهای پایانی نیمه نخست اسفند به استقبال بهار می‌روند. برای مازندرانی‌های قدیمی و مازندرانی‌هایی که هنوز در روستاها و مناطق کوهستانی ساکن هستند، بهار چند روز است که آغاز شده و زمین نفس کشیده و فقط سال نو را منتظرند که با تحویل سال و وارد شدن «سال مِج» که رسم «مارمِه» یا «مادِرمِه» را انجام می‌دهد، یک سال جدید دیگر را آغاز کنند و پای هفت‌سین بنشینند.

«سال مِج» همان شخصی است که از اعضای خانواده یا دوستان و بستگان انتخاب می‌شود تا با در دست داشتن سینی تحویل سال که بر آن قرآن ظرف آب، سبزه، «تِتی» یا شکوفه‌های بهاری و چند سکه قرار داده شده با برنج گذاشته‌اند، وارد خانه شود. «سال مِج» معمولا فردی است که دیگر اعضای خانواده معتقدند خوش‌قدم‌تر از بقیه است و ورودش به خانه در نخستین لحظات سال جدید به خانه برکت می‌آورد.

گاهی حتی همین اعتقاد باعث می‌شد که خانواده‌ها از فرزند یکی از همسایه‌ها یا بستگان بخواهند که برای آن‌ها «مارمه» را انجام دهد و سال را به خانه بیاورد. «سال مِج» باید لحظاتی پیش از تحویل سال از خانه بیرون می‌رفت. قدیم‌ترها رسم بر این بود که فرد حتی از حیاط هم خارج می‌شد و کنار دروازه‌های قدیمی منازل می‌ایستاد تا سال تحویل شود. پس از تحویل شدن سال، «سال مِج» وارد خانه می‌شد و از ظرف آبی که در سینی داشت، مقداری آب پای در هر اتاق می‌ریخت تا خیر و برکت سال جدید را به خانه بیاورد. او در هر اتاق خانه نیز یک شاخه سبز یا شکوفه بهاری قرار می‌داد تا طراوت بهاری را به همه قسمت‌های خانه هدیه دهد و سپس از بزرگ خانه عیدی خود را دریافت می‌کرد.


همیشگ

سبزینگی بخشی جدا نشدنی از زدگی مردم مازندران است. برای همین در سینی تحویل سال خود حتما شاخه سبزی قرار می‌دادند تا سالی سبز داشته باشند. در برخی مناطق استان و به ویژه مناطق غربی این شاخه سبز صرفا نوعی گیاه است که پیش از نوروز در مناطق جنگلی می‌روید.

«همیشِگ» نام این گیاه است که روی دامنه‌ها و حتی گاهی روی صخره‌ها می‌روید و سبزنگی خاصی دارد. این گیاه که از آن به نام «همیشه بهار» هم یاد می‌شود، به این دلیل برای نوروز مازندرانی‌ها انتخاب می‌شد که حتی با جدا شدن از ریشه، برای مدتی طولانی سبز و تازه می‌ماند. طولانی بودن مدت سبزینگی این گیاه باعث شد که مازندرانی‌ها آن را «همیشِگ» به معنای «همیشگی» بنامند. هنوز هم فروش «همیشگ» یا «همیشه بهار» در شهرهای غربی مازندران مرسوم است. عده‌ای در روزهای پایانی سال با حضور در جنگل‌ها اقدام به جدا کردن این شاخه‌های بهاری می‌کنند و آن‌ها را در بازار می‌فروشند.


یاد گذشتگان

یکی از سنت‌های همیشگی مازندرانی‌ها در نوروز و پس از تحویل سال، حضورشان در آرامگاه‌هاست. علاوه بر خانواده‌هایی که در طول سال پشت سر گذاشته شده عضوی را از دست دادند، معمولا عمده خانواده‌های مازندرانی به ویژه در روستاها، آرامگاه‌ها نخستین محلی است که در سال جدید در آن حضور می‌یابند.
دلیل این کار هم حضور بر سر مزار تازه‌درگذشتگان برای همدردی با آن‌ها و اموات خودشان است. بازدید از خانواده‌هایی که در این یک سال عضوی را از دست دادند هم بخشی از این فرهنگ است که تقریبا در همه جای کشور دیده می‌شود، اما در مازندران با عنوان «دیدن» از آن یاد می‌کنند. البته چند سال است که رسم شده خانواده‌های داغدار لحظاتی پس از تحویل سال در مسجد محل حضور می‌یابند و سایر خانواده‌ها برای همدردی با آن‌ها و همچنین عاقبت‌به‌خیری برای باقی اعضای خانواده و آرزوی سالی با سلامتی به مسجد می‌روند و همه خانواده‌هایی که عضوی را از دست دادند را یکجا می‌بینند.


عیدی‌های متفاوت

عیدی‌های مازندرانی‌ها معمولا عیدی‌هایی متفاوت بود. تخم‌مرغ رنگی پای ثابت همه سفره‌های نوروزی مازندران در گذشته بود. البته تفاوت این تخم‌مرغ‌های رنگی با تخم‌مرغ‌های رنگی امروزی در این بود که به رنگ شدن با آبرنگ و گواش و مدادرنگی، با رنگ‌های طبیعی رنگ می‌شد. مادرها و مادربزرگ‌ها پوست پیاز قرمز یا پیاز زرد را جدا می‌کردند و در آب می‌ریختند و سپس تخم‌مرغ‌ها را در آن قرار می‌دادند تا بجوشد؛ هم تخم‌مرغ آب‌پز می‌شد و هم پوست پیاز در همین جوش خوردن‌ها رنگ پس می‌داد. به این ترتیب تخم‌مرغ‌ها رنگی می‌شدند.

بعضی‌ها هم از برخی گیاهان رنگی دیگر استفاده می‌کردند تا رنگ تخم‌مرغ متفاوت‌تر شود. مثلا لبو که باعث می‌شد تغم‌مرغ کاملا قرمز شود. این تخم‌مرغ‌ها مهم‌ترین عیدی‌های مازندرانی‌ها بودند که بخشی از سرگرمی عیددیدنی‌ها را رقم می‌زدند و بازی تخم‌مرغ جنگی در بیشتر مهمانی‌های نوروزی انجام می‌شد. افراد دو سر تخم‌مرغ‌هایی که عیدی می‌گرفتند را باید به هم می‌زدند و هر تخم‌مرغی که می‌شکست باید به فرد برنده تحویل داده می‌شد. همین بازی ساده برای خودش قلق‌هایی هم داشت. مثلا بعضی‌ها در نوع ضربه‌زدن دو سر تخم‌مرغ‌ها به شکلی عمل می‌کردند که برنده خودشان باشند.

یعنی بلد بودند که چطور ضربه بزنند. بعضی‌ها هم از تخم‌مرغ‌های خاصی استفاده می‌کردند. مرغی به نام مرغ شاخدار وجود دارد که پوست تخم‌مرغ آن بسیار سفت است. چند دهه پیش بعضی‌ از مازندرانی‌ها این مرغ‌ها را هم نگهداری می‌کردند. تخم‌مرغی که از این مرغ‌ها گرفته می‌شد گزینه مناسبی برای بازی تخم‌مرغ جنگی بود. بعضی مادربزرگ‌ها و مادرها هم تخم اردک و تخم غاز را برای عید رنگ می‌کردند و به بچه‌ها می‌دادند. در واقع تخم غاز و تخم اردک عیدی ویژه‌ای بود که طرفداران زیادی هم داشت. حالا چند سال است که تخم‌مرغ رنگی یک بار دیگر به خانه مازندرانی‌ها برگشته و طرفدار پیدا کرده. خیلی از خانم‌ها سعی می‌کنند تخم‌مرغ رنگی‌هایی را به عنوان عیدی در کنار عیدی‌های نقدی بدهند تا سنت تخم‌مرغ عیدی دادن مازندرانی‌ها احیا شود.