گفت‌وگوی همشهری با کارشناسان درباره اینکه در شرایط فعلی باید چگونه بر کرونا و ترافیک تهران غلبه کرد
طلسم طرح ترافیک99
مجید جباری- خبر‌نگار
طرح ترافیک99 به اندازه کفش‌های میرزا نوروز به جلسه‌های مختلف رفته و بی‌نتیجه برگشته است. آخرین جلسه درباره این تصمیم به 29اردیبهشت بازمی‌گردد که شورای ترافیک تهران رأی به اجرای طرح داد اما به‌علت تعطیلات به 6خرداد موکول شد. شهرداری و استانداری، اجرای طرح را تأیید کردند و موضوع رسانه‌ای شد اما تماس تلفنی شبانه وزیر بهداشت همه‌‌چیز را تغییر داد. حالا اینکه سرنوشت مردمی را که باید نیمه شب از این تغییر یکباره اما مهم مطلع شوند، چه می‌شود کسی نمی‌داند.
حال سوال این است در چنین شرایطی که ترافیک در مناطق مرکزی شهر به اوج خود رسیده و کرونا نیز کنترل نشده است، چه باید کرد؟ برای این مهم سراغی از 2استاد دانشگاه و یک عضو شورای شهر گرفتیم و پرسیدیم که در شرایط تقابل کرونا و ترافیک باید برای کنترل کدام‌یک اقدام کرد و راهکار چیست؟
اجتناب از تصمیم‌های خلق‌الساعه
علی اعطا- سخنگوی شورای شهر تهران
به‌نظر می‌رسد در بحث کرونا در رابطه با موضوعاتی که تأثیر عاجل و روزانه در زندگی شهروندان دارد، نظام تصمیم‌گیری و پیام‌رسانی ما کارآمد نیست. ما به درستی ساختاری ستادی برای مدیریت بحران کرونا تشکیل داده‌ایم که سلسله‌مراتبی از سطح ملی تا سطوح استانی و شهری دارد، اما در نظام توزیع اختیارات، به درستی تعیین تکلیف نکرده‌ایم و مشخص نیست تصویب کدام مورد در سطوح پایین‌تر کفایت می‌کند و کدام تصمیمات حتما نیاز به مصوبه ستاد ملی کرونا دارد که مصوبات آن هم‌سنگ مصوبات شورای‌عالی امنیت ملی دانسته شده است.
در مورد پیشنهاد شورای شهر تهران برای تعطیلی حمل‌ونقل عمومی تا پانزدهم فروردین، شورای فرماندهی کلانشهر تهران به ریاست آقای زالی در تاریخ 7فروردین‌ماه امسال مصوبه‌ای داشت که منتشر شد. در آن مصوبه اعلام شده بود تعطیلات ناوگان عمومی شامل مترو، اتوبوس و سرویس ون در کلانشهر تهران انجام پذیرد و ضامن اجرای آن دادستان تهران است. طبیعتاً وقتی چنین صورتجلسه‌ای منتشر می‌شود و به‌عنوان ضمانت اجرایی از دادستانی نام برده می‌شود، لازم‌الاجراست؛ اما در سطوح فوقانی سلسله مراتب ستاد کرونا این امر نقض شد و تعطیلی حمل‌ونقل عمومی پذیرفته نشد.
حالا این موضوع، امر عاجلی نبود و با اینکه سردرگمی‌ها را دامن می‌زد اما بالاخره چند روزی تا تصمیم‌گیری و اعلام خبر قطعی فرصت بود، از ما سؤال می‌شد اما طبیعتاً من که مسئولیت اعلام مواضع رسمی شورا و اخبار را بر عهده دارم، توضیح می‌دادم که ما پیشنهادهای خودمان را ارسال کرده‌ایم، باید دید آیا تصویب می‌شود یا خیر؟
اما در مسئله اجرای طرح ترافیک، موضوع از چه قرار بود. واقعیت این است که صورتجلسه شورای ترافیک تهران به تاریخ 21اردیبهشت مقرر می‌کند از 29اردیبهشت اولا شروع ساعت طرح ترافیک ٨صبح و خاتمه آن ١۶عصر برای هر دو محدوده طرح ترافیک و کنترل آلودگی هواست. در ادامه می‌گوید از ساعت١۴ به بعد خروج از این هر دو محدوده مجاز است. مقرر شده بود که این طرح از ٢٩اردیبهشت تا اطلاع ثانوی اجرا شود، تا دوشنبه شب هم اتفاق متفاوتی رقم نخورده بود، اما دوشنبه شب ما شاهد اخبار مبهم و متفاوتی از زبان برخی مقامات مسئول در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بودیم.
آقای حناچی نیز موضوع را به‌صورتجلسه شورای ترافیک تهران ارجاع دادند؛ یعنی طرح بر همان منوال پابرجاست. اما گویا در ساعات پایانی شب 5 خرداد تماسی از سوی یکی از مسئولان عالی‌رتبه ستاد ملی کرونا با شهرداری گرفته می‌شود و خواهان توقف طرح ترافیک می‌شوند و شهرداری نیز تبعیت می‌کند. معنای این کار چیست؟ از یک سو مصوبه‌ای برای اجرای طرح ترافیک از ساعت 8 تا ١۶ با خروج آزاد از ساعت١۴ وجود دارد و از سوی دیگر بدون اینکه مرجع دیگری یا حتی ستاد ملی کرونا این مصوبه را لغو یا ابطال کرده باشد یا حتی مصوبه دیگری به تصویب رسیده باشد، تماسی گرفته شده و اجرای طرح متوقف می‌شود. در پایان باید نکاتی را برای جمع‌بندی این بحث عرض کنم؛ اول اینکه نباید در موضوعی که تمامی شهروندان با آن مواجه هستند، تصمیم خلق‌الساعه شبانگاهی بگیریم. وقتی نیمه شب تصمیم‌گیری درباره اجرای طرح ترافیک برای روز بعد تغییر می‌کند پس کی قرار است به شهروندان اطلاع‌رسانی کنیم؟ دوم اینکه بالاخره ما باید بدانیم براساس مصوبات عمل می‌کنیم یا با تماس‌های تلفنی؟ولو از طرف مقامات عالی‌رتبه ستاد ملی کرونا. اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا شأن ملی دارند و کلامشان نافذ است اما اگر قرار باشد تماس‌های تلفنی ملاک عمل باشد آن هم تماس‌هایی که بر مبنای این مصوبه نباشد این کار تشتت و نابسامانی در حوزه اداره شهر ایجاد خواهد کرد. اعضای ستاد ملی کرونا از ابتدای شیوع این ویروس متحمل زحمات بسیاری شدند. حالا به‌نظر می‌رسد این مشکل که از ابتدا وجود داشته یعنی روشن نبودن محدوده اختیارات هر سطح و اشکال در نظام توزیع اختیارات، باید حل و فصل شود و گرنه ممکن است باز هم با مواردی از این دست که شهروندان را بلاتکلیف می‌کند مواجه شویم.
استناد به الگوهای جهانی
امیرحسین پورجوهری- استاد دانشگاه در برنامه‌ریزی شهری
کرونا، مسئله غیرمترقبه‌ای در مقیاس جهانی است. تقریبا در سطح مدیریت شهریِ کشورهای دنیا، فرمول مشخصی برای مواجهه با این مسئله وجود نداشته است. راه‌حل‌هایی که شهرهای مختلف در این زمینه پیش گرفته‌اند، تاحد زیادی مبتنی بر سعی و خطا و مفروضاتی بوده که اتخاذ آنها می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. همانطور که تجربه جهانی در تمامی کشورها را می‌بینیم، شاهدیم که بسیاری از راه‌حل‌های اتخاذ شده در مقاطع مختلف زمانی، براساس بازخوردهایی که داشته، یا کنار گذاشته شده و یا اینکه اصلاح و تعدیل شده است. از این‌رو، طبیعی است که مدیریت شهری تهران هم براساس سیاست‌هایی که ستاد ملی کرونا اتخاذ کرده، در یک مقطع زمانی در رابطه با شهر تهران که به لحاظ وسعت، جمعیت و جایگاه ثقلی که در نظام شهری ایران دارد، تدابیر خاص و ویژه‌ای را - همچون توقف اجرای طرح ترافیک، با هدف تسهیل تردد مردم براساس قاعده فاصله‌گذاری فیزیکی و اجتماعی- اتخاذ کرده است. اینکه حالا، بعد از گذشت یک بازه زمانی نزدیک به 3ماه، به این جمع بندی رسیده‌اند که محدوده طرح ترافیک باید به حالت سابق برگردد و محدودیت‌ها بار دیگر ایجاد شود، به‌خودی خود بد نیست. چراکه شرایط به نسبت 3ماه قبل تغییر پیدا کرده و طبیعتا، شرایط جدید، سیاست‌های جدیدی را هم می‌طلبد. صرف‌نظر از اینکه تجربه افزایش آلودگی هوا و مسائل ترافیکی شدیدی را در ناحیه مرکزی اجرای طرح داشتیم، اما به هر حال برای این مقطع زمانی اتخاذ سیاست جدید، منطقی به‌نظر می‌رسد. کما اینکه در این برهه زمانی، بسیاری از سیاست‌هایی مثل قرنطینه، دورکاری و تعطیل شدن ادارات را هم که پیش از این، اتخاذ کرده بودیم کنار گذاشته‌ایم. از طرف دیگر، اینکه بازخورد اجرای مجدد طرح ترافیک چه خواهد بود، باید به‌نحوی باشد که بعد از رصد شدن و نسبت به بازخوردهای اعلام شده از سوی ستاد ملی کرونا بخشی از این محدودیت‌ها برداشته شود. بر این اساس، این موضوع، وجه مهمی است که می‌تواند به‌نحوی باشد که وضع مجدد محدودیت ورود به محدوده طرح ترافیک نگرانی‌های جدی را برای ما ایجاد نمی‌کند. از این‌رو به عقیده من می‌توانیم با رصدهای دوره‌ای مثلا هفتگی یا دو هفتگی، در سیاست‌ها تجدید نظر کنیم. اما در این رابطه، باید به موضوع مهمی توجه بیشتری شود؛ به‌عبارتی وقتی یک سیاست وضع می‌شود باید با مجموعه سیاست‌های به اجرا درآمده، تناسب داشته باشد؛ به بیان دیگر، باید در یک بستر سیاستگذاری سنجیده شود. از سوی دیگر، از روزی‌که محدوده طرح ترافیک برقرار شود، ما شاهد افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی در شهر تهران هستیم و بلیت مترو، هزینه‌های تاکسی و اتوبوس‌ها افزایش پیدا می‌کند. بنابراین به‌نظر می‌رسد در این قسمت ما با یک مشکل مواجه خواهیم شد. به‌عبارت دیگر اجرای سیاست بازگشت مجدد ممنوعیت ورود به محدوده طرح ترافیک با تسهیلات و تشویق‌هایی که باید برای استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی قائل شویم، همخوانی ندارد. یعنی اگر سیاست‌های ما در جایی، سیاست‌های سلبی است، حتما باید در جای دیگری مشوق‌های جایگزین را برای شهروندان ایجاد کنیم. مدیریت شهری تهران می‌توانست دست‌کم، بحث افزایش هزینه‌های تردد با حمل‌ونقل عمومی را مسکوت بگذارد و آن را به زمان دیگری موکول کند؛حتی به باور من مدیریت شهری با کمک دولت، می‌توانست از محل افزایش درآمد حاصل از اجرای طرح ترافیک، سوبسیدهایی را برای موازنه هزینه‌ای شهروندان تهرانی پرداخت کند. اما با توجه به مشکلات حاد مالی و بی‌توجهی دولت به مساعدت به شهرداری، هم‌اکنون این اتفاق به نوعی نگران‌کننده است؛ چرا که در این برهه زمانی، محدودیت به همراه افزایش هزینه را شاهد هستیم. در این میان، شهروندان نیز از بابت اطلاع‌رسانی نادرست درباره وجود ممنوعیت یا عدم ممنوعیت در خصوص محدوده طرح ترافیک حسابی سر در گم شده‌اند و همین مسئله به پیچیدگی ماجرا افزوده است.
به هر حال پیشنهاد من به مجموعه مدیریت شهری تهران این است که ضمن اجرای مجدد محدودیت ورود به طرح ترافیک که برداشته شدنش منجر به تمایل شهروندان به سفرهای کاذب شده بود، سوبسیدهایی را برای ناوگان حمل‌ونقل عمومی -مثل نیم بها کردن نرخ بلیت مترو یا اتوبوس‌های شهری- در دستور کار خود قرار دهد. شاید بتواند در مورد ساعت اعمال محدودیت ورود به محدوده یا گستره محدوده طرح ترافیک به‌صورت موقت، تجدید نظر کند و حتما براساس سنجش هزینه فایده افزایش آمار مبتلایان به کرونا در شهر تهران و یا پارامترهای دیگری مثل هزینه‌های ایجاد آلودگی هوا و یا ترافیک، دائما نسبت به بازبینی سیاست خودش اقدام کند.
در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته
شهاب‌الدین کرمانشاهی- عضو هیأت علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران
به‌عنوان یک معلم در دانشگاه تهران، در5 سال گذشته حدود 10مرتبه از اتومبیل شخصی‌ام برای رفتن به دانشگاه استفاده کرده‌ام، در 2ماه گذشته که کلاس‌ها به‌صورت مجازی برگزار می‌شده و حضورم در دانشگاه بسیار کم‌رنگ بوده، 5 بار! طبیعی است که به‌عنوان یک شهروند که در شرایط موجود نگران سلامتی خود و خانواده‌ام هستم، ترجیح می‌دهم برای جابه‌جایی از خودروی شخصی استفاده کنم. بنابراین در ابتدا ممکن است با هر سیاستی که من را مجبور به تغییر وسیله از خودروی شخصی به سایر شیوه‌های جمعی کند، مخالفت کنم.
اما سؤال این است که عواقب استفاده من و بقیه افرادی که مثل من از خودروی شخصی استفاده می‌کنند برای سایر افراد جامعه چیست؟ مگر همه شهروندان خودروی شخصی دارند که فقط با آزاد کردن قیدها از خودروی شخصی به ظاهر مسئله را حل کرد؟ برداشتن این قیود ممکن است ما را به ورطه بی‌عملی و بی‌توجهی به نیازهای سایر اقشار جامعه بیندازد. تا کی می‌توان به این روش ادامه داد؟ آیا با این وضعیت یک‌ماه یا دو‌ماه دیگر روبه‌رو هستیم؟ برخی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ممکن است در دوره‌ای طولانی‌تر از یک سال و حتی تا 2 سال با خطر طغیان مجدد مواجه باشیم و باید بیاموزیم که چگونه با آن زندگی کنیم. آیا در نیمه دوم سال با وقوع پدیده وارونگی هوا اتفاقی که خود سالانه به مرگ زودرس حدود 5هزار تهرانی می‌انجامد و با افزایش غلظت آلاینده‌ها متأسفانه این آمار نیز ممکن است افزایش یابد - می‌توان با همین شیوه ادامه داد یا باید راهکارهای جایگزین و متنوع برای مدیریت این بحران داشت؟ دقیقاً همان زمانی که پیش‌بینی می‌شود با طغیان مجدد ویروس مواجه باشیم (پاییز و زمستان) ممکن است با شرایط اضطرار از نظر آلودگی هوا، تعطیلی کامل شهر و احتمالاً نیاز به تخلیه اضطراری هم مواجه شویم. از دیدگاه من، راهکار درست نه اصرار به اجرای طرح ترافیک یا طرح‌هایی شبیه به آن و برگشت به شرایط قبل از شیوع بدون فراهم کردن تمهیدات مناسب برای روش‌های جایگزین ایمن است و نه آزاد کردن خودروی شخصی از قیود و بی‌توجهی به راهکارهای همه‌شمول و افتادن در دام بحران‌های قریب‌الوقوع دیگر. باید راهکارهای پایدار را با استفاده از تجارب بین‌المللی و توان و دانش داخلی بررسی کرد و آزمود. زمان قابل‌توجهی از دست رفته و فرصت زیادی وجود ندارد؛ افتادن در دام هریک از 2سر طیف از بازگشت به شرایط قبل از شیوع کرونا تا برداشتن تمام قیدهای معقول مدیریت تقاضا می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد.
ستاد ملی کرونا نشان داد با تدبیر، ایجاد وفاق و به رسمیت شناختن توان نیروهای مردمی و جهادی می‌توان بحرانی را که بسیاری از کشورهای پیشرفته را با چالش جدی مواجه کرده است کنترل کرد. ضمن ارج نهادن به این پیروزی بزرگ و غرورآفرین و ارج نهادن به زحمات مدافعان سلامت کشور، باید متذکر شد حفظ این پیروزی و حفظ تعادل در اهداف متفاوت سلامت و اقتصاد و اجتماع کماکان یک کار پیچیده و بزرگ است. فرصتی حدود 3ماه وجود دارد تا با همکاری وزارت کشور، وزارت راه‌وشهرسازی و کمیته‌های مدیریت بحران در کلانشهرها و به‌خصوص ستاد مقابله با کرونا در شهر تهران، راهکارهایی برای همزیستی با این ویروس و حفظ تعادل در اهداف متفاوت و گاهی متناقض حوزه‌های سلامت، اقتصاد و اجتماعی یافت. در این راه از ایده‌های نوآوران و استارتاپ‌ها به خوبی می‌توان بهره برد. هر چند نزدیک 2 ماه از فرصت از دست رفته، ولی هنوز فرصت کمی برای یافتن راه‌حل‌های پایدار و بلندمدت وجود دارد و می‌توان این چالش را برای حمل‌ونقل شهری به فرصتی برای اصلاح تبدیل کرد. اصلاح ساختار طرح ترافیک و محل هزینه‌کرد درآمد آن، نوآوری در حمل‌ونقل همگانی با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی (به‌خصوص استفاده از ناوگان تقریباً خالی اتوبوسرانی بخش خصوصی) و توسعه تسهیلات پیاده‌روی و دوچرخه سواری برخی از راهکارهای محتمل هستند و لیست مفصل‌تر و نقاط قوت و ضعف راهکارها با کمک کارشناسان و فعالان اجتماعی باید شناسایی شود تا سبدی متنوع از راهکارها برای مدیریت بحران در اختیار داشته باشیم.
در همینه زمینه :