کاهش قیمت نفت چه تأثیری بر واردات عراق به‌عنوان یک کشور نفتی از ایران دارد؟
عراق، خرید از ایران را کاهش نمی‌دهد
خدیجه نوروزی_روزنامه نگار
براساس آنچه سازمان تجارت جهانی اعلام کرده، تجارت جهانی در سطح کل حدود 33درصد تاکنون افت کرده است. شرایط اقتصاد جهانی امروزه به دلایل مختلفی دچار رکود است و شاخص‌های منهای 10درصد با نگاه پیش‌بینی خوش‌بینانه و بدبینانه هم مطرح است. در شرایطی که تعاملات جهانی به هم ریخته درآمدهای کشورهای نفتی منطقه هم به‌علت افت قیمت نفت، با کاهش مواجه شده که ایران را نیز شامل می‌شود. در این بین نقش صادرات غیرنفتی بیش از گذشته در رشد اقتصاد کشور اهمیت دارد. مسئولان معتقدند ظرفیت 200 میلیارد دلاری صادراتی برای ایران در کشورهای همسایه وجود دارد اما با توجه به اینکه درآمدهای کشورهای نفتی منطقه مانند عراق با افت شدید قیمت نفت تحت‌الشعاع قرار گرفته آیا سهم تجارت خارجی ایران همچنان روند توسعه‌ای را طی خواهد کرد؟
حجم صادرات از نظر وزنی کاهش نمی‌یابد
سید حمید حسینی، عضو هیأت مدیره اتاق مشترک ایران و عراق در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «امسال با توجه به اینکه صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی ما عمدتا به بازار چین است و این کشور تا حدودی از بحث کرونا نجات پیدا کرده صادرات این بخش خیلی افت نکرده است. در ماه‌های اخیر هم روزانه حدود 40هزار تن بار از مرزهای عراق از 3مرز پرویزخان در کرمانشاه، باشماق در مریوان و تمرچین سردشت مبادله می‌شود. اخیرا هم 3بازارچه در اقلیم کردستان عراق بازگشایی شده و قطعا حجم صادرات ما به اقلیم کردستان افزایش پیدا می‌کند».
وی می‌افزاید: «اکنون هم منتظر هستیم تا ببینیم مرزهای عربی کی باز می‌شود که اگر این مرزها بازگشایی شود حجم صادرات ما به عراق از نظر وزنی کاهش پیدا نمی‌کند؛ چرا که عراق هم‌اکنون به مواد شوینده، بهداشتی و مواد ضد‌عفونی‌کننده و... که در پروتکل‌های بهداشتی قرار دارند به‌شدت نیازمند است». 40درصد بازار مواد غذایی عراق در دست ایران است و رشد حدود 7درصدی میزان صادرات در فروردین99 در قیاس با فروردین98 نشان می‌دهد که حتی در بحران کرونا نیز میزان مصرف عراقی‌ها بالا رفته است.
حسینی معتقد است به‌سرعت می‌توانیم کاهش صادرات در روزهای کرونا که مرزها بسته بود را جبران کنیم. ضمنا اینکه قیمت فرآورده‌های نفتی ما که به عراق و افغانستان صادر می‌شود بر اثر کاهش قیمت جهانی نفت، خیلی تفاوتی نکرده و هنوز با قیمت‌های قبلی کالاهایمان را به فروش می‌رسانیم.
ممکن است واردات عراق از کشورهای دیگر عموما از کشورهای اروپایی کاهش یابد اما به‌نظر نمی‌رسد این کاهش واردات ایران را هم شامل شود. عضو هیأت مدیره اتاق مشترک ایران و عراق عنوان می‌کند: «محصولات ایران در بهترین شرایط با قیمت و کیفیت مناسبی به این کشور عرضه می‌شود و عراق امکان این را ندارد که در کوتاه‌مدت واردات از ما را کاهش دهد. چون تولید کالایی ندارد و نمی‌تواند از واردات کالاهایی مانند مواد شوینده و بهداشتی و مصالح ساختمانی صرف‌نظر کند. قطعا باید واردات کالاهای لوکس و تجملی و غیرضرور را کاهش دهد و سفرهای گردشگری را کمتر کند. کالاهای صادراتی ما به عراق ضروری و مصرفی است. معتقدم صادرات ایران به عراق با کاهش قیمت نفت خیلی تحت‌تأثیر قرار نمی‌گیرد».
به گفته حسینی ما حدود 25میلیارد دلار صادرات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی، برق و گاز داریم و کاهش قیمت نفت قطعا روی این نوع درآمدهای ارزی ایران تأثیرگذار خواهد بود و احتمالا ارزش صادراتی در این نوع کالاها تا 18میلیارد دلار کاهش پیدا کند اما روی مابقی صادرات ما مانند مواد معدنی، صنایع غذایی و کالاهای صنعتی خیلی تأثیری نمی‌گذارد. البته در مقابل کاهش صادرات پتروشیمی به همان نسبت قیمت کالاهای وارداتی به کشور ارزان می‌شود.
تلاش عراقی‌ها برای جبران کسری‌ها
یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «ایران یک رابطه استراتژیک با عراق دارد. ما در سال98 حدود 12میلیارد دلار صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی و انرژی به عراق داشتیم که در بخش صادرات کالا این رقم حدود 9میلیارد دلار بوده است».
ایران در حوزه گردشگری حدود 3میلیون مسافر و زائر به عراق می‌فرستد که در بحران کرونا به‌دلیل حساسیت‌های بهداشتی از این ترددها جلوگیری به عمل آمده تا خطری متوجه 2کشور نباشد. در شرایط حمل کالا و تجارت از ایران به عراق هم به لحاظ بهداشتی یک سری ملاحظات در صادرات کالا به این کشور اعمال شده است. آل‌اسحاق اظهار می‌کند: «در بحران کرونا مرزهای جنوبی مانند شلمچه و مهران حساس‌تر بود و در این مرزها مبادلات کالای ما به حداقل ممکن رسید. ولی مرزهای اقلیم ما یعنی اقلیم کردستان به‌دلیل اینکه امکان و شرایط و اقتضائات این منطقه فراهم بود، هم‌اکنون باز است. روزانه بین 800 تا 1700 کامیون در حال تردد هستند و کالا صادر می‌شود. لذا درآن زمینه بازار اقلیم ما باز است ولی در ارتباط با جنوب هم در حال مذاکره هستیم تا تمهیدات لازم برای مسائل بهداشتی مراعات شود».
وی ادامه می‌دهد: «مسئله بعدی مربوط به درآمدهایی است که دولت عراق دارد و عمدتا بالای 90درصد از درآمدهایش ناشی از فروش نفت است. نفت هم از نظر حجم صادراتش و هم از نظر قیمت افت کرده و علی‌القاعده قدرت خرید عراقی‌ها افت پیدا کرده است. لذا آنها با گرفتن وام از بانک‌های جهانی و صندوق‌های بین‌المللی سعی دارند تاحدودی کسری‌هایشان را جبران کنند. مسائل مربوط به انتخابات هم این روزها جو این کشور را به سمت و سوی دیگری برده است. همه این عوامل دست به‌دست هم می‌دهند تا افتی را در تجارت ایجاد کنند ولی خوشبختانه باوجود همه مسائل عامی که وجود دارد صادرات ما ظرف فروردین‌ماه نسبت به فروردین‌ماه سال98 حدود 7درصد رشد داشته. عراقی‌ها دنبال جبران هزینه‌هایشان هستند لذا ما در ارتباط با بازار عراق افت چشمگیری نخواهیم داشت. پیش‌بینی‌های ما بر این است که به‌تدریج مشکلات موجود حل خواهد شد و آنها با پشت سر گذاشتن انتخابات اوضاع جدیدتری را پیش رو خواهند داشت. روابط ایران و عراق آنقدر مستحکم است که بعید است با کاهش قیمت نفت ما با نگرانی‌های جدی در زمینه کاهش صادرات به این کشور مواجه شویم». در این شرایط باید بوروکراسی‌ها کاهش یابد و تضمین‌ها را از طرف مقابل مخصوصا در پروژه‌های عمرانی بیشتر و روابط بانکی را تصحیح کرد. یعنی ما باید با جبران اقتضائاتی که اجباری نیز هست به تسهیل امور کمک کنیم البته با نظام تامین، تسهیل و تحمیل؛ تا مقداری از پروسه فشار کاسته شود. نیاز عراق به کالاهایی که از گذشته تاکنون صادر می‌شد همچنان وجود دارد و تغییر جدی در حوزه تنوع کالایی وجود ندارد.
