ویژگی های منحصر به فرد مسئولیت پذیرها

فرشاد شیبانی _روانشناس


  مسئولیت‌پذیری ویژگی شخصیتی است که متغیرهای مختلفی مانند یادگیری، تجارب فردی، نوع نگاه و ارزش‌هایی که فرد در زندگی دارد در ایجاد آن نقش اساسی دارد. اینکه فرد تا چه اندازه در زندگی خود مسئولیت‌پذیر است و به الزامات آن توجه می‌کند مسئله‌ای است که ریشه در سرشت، ویژگی‌های ژنتیک، زیستی، اجتماعی، محیطی و تربیتی او دارد. ترکیب این عوامل با هم سبب می‌شود فرد شخصیتی مسئولیت‌پذیر یا مسئولیت‌ناپذیر پیدا کرده و به وظایفی که در قبال خود، دیگران و جامعه دارد توجه یا بی‌توجهی کند. موضوع دیگری که وجود دارد این است که ممکن است فردی در یک حوزه مسئولیت‌پذیری بالا اما در حوزه دیگری از این ویژگی عاری شده باشد.
اینکه چه عاملی سبب چنین رفتاری در فرد می‌شود ناشی از ارزش‌هایی است که او در زندگی خود تعریف کرده است.این احتمال وجود دارد که فرد نسبت به شغل خود مسئولیت‌پذیر باشد چرا که کسب درآمد، خوش‌خلقی و پیشرفت کاری برای او در درجه اول اهمیت قرار داشته باشد. اما همین فرد ممکن است به‌دلیل نپذیرفتن مسئولیت اجتماعی و تعهداتی که در قبال آن دارد، در موضوعاتی مانند رعایت بهداشت عمومی و توجه به هنجارهای اجتماعی توجه کافی از خود نشان ندهد. باید گفت، افرادی که دچار چنین رفتارهایی هستند، مسئولیت‌پذیری در آنها درونی نشده است و به این دلیل نمی‌توانند رفتارهای مسئولانه در اجتماع داشته باشند.

ایفای نقش و تعهد به حسن انجام وظیفه 
افراد مسئولیت‌پذیر چند ویژگی مهم دارند که یکی از آنها توجه به ایفای نقش و وظایف و تعهد به حسن انجام آن است. به‌عنوان نمونه، هر کدام از ما به شکل توامان در چند نقش زندگی می‌کنیم؛ مانند نقش فرزندی و نقش پدری. در هر کدام از این نقش‌ها مسئولیت‌ها و حقوقی وجود دارد که افراد مسئولیت‌پذیر به آنها پایبند هستند و صرفاً دنبال حقوق خودشان نیستند. مانند اینکه من در نقش یک شهروند حق دارم که از خدمات حمل‌ونقل عمومی خوبی برخوردار باشم و هوای پاک داشته باشم و در کنار آن مسئولیت دارم هزینه‌های استفاده از این خدمات را نیز پرداخت کنم نه اینکه به هر شکل از پرداخت بهای بلیت خودداری کنم. مسئولیت دارم اگر هوای پاک می‌خواهم، آلودگی خودروی خود را برطرف کنم. این به آن معنی است که افراد مسئولیت‌پذیر در کنار آشنایی به حقوقی که دارند، به مسئولیت‌هایی که در قبال جامعه، خانواده و دوستان خود دارند نیز آگاهی داشته و می‌دانند که در موقعیت‌های مختلف باید چگونه رفتاری از خود بروز دهند.

همدلی و هوش هیجانی 
ویژگی دوم افراد مسئولیت‌پذیر توانایی همدلی و هوش هیجانی بالا در آنهاست. هوش هیجانی و همدلی مستلزم این است که بتوانیم دیگران و نیازهای آنان و حقوقی که دارند را بدانیم و بفهمیم که افراد چه احساسی را در قبال رفتار ما تجربه می‌کنند. یعنی بدانیم اگر با سرعت زیادی رانندگی می‌کنیم، متوجه این باشیم که افرادی در خیابان از سرعت بالای رانندگی ‌ما  ترسیده‌اند. روانشناسان به این شناخت، ظرفیت همدلی می‌گویند. برخی این ظرفیت همدلی را ندارند و یاد نگرفته‌اند که چطور همدلی کنند و به شکل خودخواهانه تنها نیازهای شخصی خود را می‌بینند و به دیگران توجه نمی‌کنند. همه کسانی که در حوزه تربیتی کودک نقش دارند مسئولیت دارند که موضوع همدلی را به کودک خود منتقل و سلامت روان او را تضمین کنند.

عزت‌نفس بالا 
ویژگی سوم افراد مسئولیت‌پذیر این است که عزت‌نفس بالایی دارند و از شکست نمی‌ترسند و از اشتباه کردن هراس ندارند. این یعنی اینکه می‌پذیرند که به‌عنوان یک انسان ممکن است نقاط ضعفی داشته باشند اما نسبت به نقاط ضعف خودشان آگاهی دارند و تلاش می‌کنند این نقاط را برطرف کنند. این افراد چون عزت‌نفس بالایی دارند دیگران را مسبب و تنها عامل مشکلاتشان نمی‌دانند. یعنی اینکه بهانه‌ای برای شکست‌های خود نمی‌آورند و می‌پذیرند که اشتباه کرده‌اند و از شکست پلی برای موفقیت می‌سازند. این دسته از افراد برای رسیدن به موفقیت از دیگران نیز کمک می‌گیرند تا بتوانند مسئولیتی را که برعهده گرفته‌اند به درستی مدیریت کنند.

ایمان به قدرت فردی 
ویژگی چهارم افراد مسئولیت‌پذیر این است که آنها به قدرت خودشان به‌عنوان یک فرد باور دارند. این دسته از افراد ایمان دارند که یک‌دست صدا ندارد. باور دارند که تغییرات بزرگ از خود شخص شروع می‌شود و تغییر از درون اتفاق می‌افتد. آنها منتظرشخصی یا اتفاقی که از بیرون زندگی آنها را متحول کند نیستند و تلاش می‌کنند که خود قهرمان زندگی خویش باشند. این افراد نقش‌های زندگی خود را به‌درستی تعریف کرده و بر این اساس می‌توانند مسئولیت‌هایی را که برعهده گرفته‌اند درست به پایان برسانند.