گزارش ویژه
بررسی مشکلات تردد معلولان به بهانه روز عصای سفید
شهر، توانیابان را نمی بیند
زینب زینال‌زاده‌ـ فاطمه عسگری نیا
توانیابان به‌ویژه روشندلان برای تردد در شهر علاوه بر عصای سفید، نیاز به مسیرهای همواری دارند تا بدون برخورد با موانع به مقصد برسند. این روزها تردد بدون مانع به آرزوی دست نیافته برای آنها تبدیل شده است و به همین دلیل، شعار «شهر بدون مانع» سرلوحه فعالیت‌های انجمن «باور» که متعلق به توانیابان است، قرار گرفته و همه اعضای آن از جمله روشندلان، طوماری را که در راستای محقق شدن این شعار تهیه شده امضا کرده‌اند. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، تردد آسان در معابر شهر و بهره‌برداری از امکانات رفاهی و تفریحی چون بوستان‌ها، خواسته توانیابان و روشندلان است. این خواسته نخستین بار سال 1395 به شکل اعتراض به موانع چهارراه ولی‌عصر(عج) با صدای بلند فریاد زده شد و مسئولان را به تکاپو واداشت تا کاری انجام دهند، اما پس از چند روز به دلیل همسو نبودن سیاست‌های شهرداری و پلیس متوقف شد. در این گزارش به مناسبت روز جهانی «عصای سفید» در گفت‌وگو با کارشناسان و متولیان شهر، حق و حقوق شهروندی روشندلان و چرایی اجرایی نشدن خواسته‌هایشان و برچیده نشدن موانع چهارراه ولی‌عصر(عج) را بررسی می‌کنیم.
محرومیت روشندلان از امکانات شهری
روشندلان از امکانات رفاهی، خدماتی، فرهنگی، اجتماعی و در یک کلام امکانات شهری محرومند. این مطلب را «علی‌اکبر جمالی» مدیرعامل انجمن نابینایان ایران می‌گوید و می‌افزاید: «روشندلان کمترین سهم را از امکانات شهری دارند.» به گفته او تنوع معلولیت‌ها در جامعه خدمات متنوع را هم می‌طلبد: «بخش زیادی از مناسب‌سازی‌های شهری برای معلولان، متمرکز بر معلولیت‌های حرکتی است و نابینایان سهمی از این طرح‌ها و مناسب‌سازی‌ها ندارند. از زمانی که شهردار تهران شعار «تهران؛ شهری برای همه» را سر داده است، کارهای خوبی در بلوار کشاورز و میدان شهدای هفتم‌تیر انجام شده اما متأسفانه به وضعیت جسمی نابینایان توجهی نشده است.» او به طرح مغفول مانده نصب چراغ راهنمایی در تقاطع‌ها و چهارراه‌ها اشاره و عنوان می‌کند: «سالیان زیادی است نصب چراغ راهنمای سخنگو در چهارراه‌ها را درخواست داده‌ایم اما در کلانشهر تهران اثری از این چراغ‌ها نیست. علاوه بر آن، ناایمن بودن پیاده‌راه‌ها و ایستگاه‌های مترو هم روشندلان را با چالش‌هایی مواجه کرده است.» تجهیز خطوط اتوبوس‌های تندرو به تابلوهای راهنمای بریل و سیستم‌های صوتی و موزاییک‌های شیاردار خدمات ارزشمند مدیریت شهری بوده است که جمالی از آنها هم چندان رضایت ندارد و می‌گوید: «این امکانات در همه خطوط وجود ندارد و سیستم‌های صوتی هم گاهی اوقات قطع است. در مجموع به نظر می‌رسد که روشندلان شهروندان این شهر نیستند و ناخواسته محکوم به محرومیت و انزوا هستند.»
مسیرهای ناهموار
تردد روشندلان در تهران به سختی انجام می‌شود. «مهری ذاکری» دبیر کانون معلولان منطقه 11 با بیان این مطلب می‌گوید: «نمی‌توان مدیران شهری را مقصر دانست و گفت که کاری انجام نداده‌اند. در برخی از محله‌ها کارهایی انجام شده است اما شهروندان موانعی در معابر قرار می‌دهند و مسیر تردد را برای عبور روشندلان دشوار می‌کنند. در برخی از نقاط هم کارها درست انجام نشده است. در بعضی از مکان‌ها تیرچراغ برق و درخت‌ها در پیاده‌راه در مسیر گذر روشندلان واقع شده و علائم هشدار هم وجود ندارد. علاوه بر چهارراه ولی‌عصر(عج) فضاهای دیگر شهری هم هستند که تردد روشندلان در آنها به سختی انجام می‌شود. نمونه بارز میدان انقلاب است که وضعیت مشابهی مانند تئاتر شهر دارد. با این تفاوت که چهارراه ولی‌عصر(عج) زیرگذر دارد اما میدان انقلاب زیرگذر ندارد و روشندلان باید مسافتی طولانی را طی کنند و از خطوط ویژه اتوبوس‌های تندرو عبور کنند تا بتوانند از عرض خیابان بگذرند.» مناسب نبودن پل‌های هوایی عابرپیاده هم معضل دیگری است که ذاکری به آن اشاره و عنوان می‌کند: «هیچ تمهیداتی برای استفاده روشندلان از این پل‌ها اندیشیده نشده است. مدیران شهری در اغلب طرح‌ها و برنامه‌ها چشمانشان را به روی وضعیت توانیابان و به‌ویژه روشندلان بسته‌اند و همین کوتاهی‌هاست که منجر به حوادث تلخ و ناگوار برای روشندلان می‌شود.»
معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 7
نمره خوب در خدمت‌رسانی به توانیابان
بوستان‌ها از جمله فضاهای عمومی هستند که باید در دسترس همه شهروندان باشند. در مقایسه با سالهای پیش، مدیران شهری خدمات خوبی در مناسب‌سازی بوستان‌ها انجام داده‌اند. «عباس مافی» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه 7 با تأکید بر خدمت‌رسانی به توانیابان به‌ویژه روشندلان می‌گوید: «در مقایسه با 5 سال گذشته، کارهای خوبی در منطقه انجام شده است. بیشتر بوستان‌ها دارای مسیر عصای سفید هستند و روشندلان می‌توانند بدون هیچ مانعی در بوستان‌ها تردد کنند. همچنین سرویس‌های بهداشتی و آبخوری‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که روشندلان می‌توانند به راحتی از آنها استفاده کنند.» او در ادامه می‌گوید: «در مقایسه با سالهای گذشته شهرداری منطقه عملکرد خوبی داشته و به جرئت می‌گویم که باید نمره 100 به مدیران شهری داده شود. بوستان‌هایی که در سالهای گذشته، ساخته شده‌اند برای روشندلان و همه توانیابان مناسب‌سازی شده‌اند و بوستان‌هایی هم که به تازگی ساخته شده‌اند بنا به دستورالعمل ابلاغی، متناسب با شرایط جسمی و نیاز توانیابان ساخته شده‌اند.» به گفته مافی خدمت‌رسانی به توانیابان همچنان ادامه دارد.
مناسب‌سازی براساس دستورالعمل ابلاغی
مناسب‌سازی نخستین و شاید تنها کاری است که در راستای هموار‌سازی مسیر تردد روشندلان در کلانشهر تهران انجام شده و منطقه 6 هم جدای از آن نبوده است. «ولی نجاتی» معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه عملکرد شهرداری را در مناسب‌سازی پیاده‌راه‌ها خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «روشندلان برای تردد در پیاده‌راه‌ها نیاز به مسیر مشخصی دارند. استفاده از موازئیک‌های شیاردار خدمتی بوده که براساس دستورالعمل شهرداری تهران در مناطق انجام شده است و تا حدودی تردد روشندلان را تسهیل کرده است.» او با بیان اینکه هنوز کارهای زیادی باید در خدمت‌رسانی به روشندلان انجام شود می‌گوید: «مسیرهای منتهی به ایستگاه‌های بی.آر.تی و خطوط مترو برای تردد روشندلان همسطح‌سازی شده است و در برخی از نقاط رمپ ایجاد شده است. همچنین 3 ایستگاه تندرو منطقه به تابلو راهنمای خط بریل تجهیز شده‌اند.» نبود چراغ راهنمای هوشمند، تابلوهای راهنمای مسیر به خط بریل و همچنین مناسب‌سازی خیابان‌ها و معابر اصلی اقداماتی است که نیازمند دستورالعمل است. نجاتی می‌گوید: «مناطق اجازه ندارند و نمی‌توانند خارج از دستورالعمل ابلاغی عمل کنند. بنابراین براساس آنچه به معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری منطقه ابلاغ شده، عمل و تلاش کرده‌ایم با بررسی‌های کارشناسی آنچه مورد نیاز روشندلان است، فراهم کنیم.»
امکانات فرهنگی محدود است
استفاده از مراکز فرهنگی و شرکت در کلاس‌های هنری و آموزشی مانند هر شهروند دیگر، نیاز روشندلان است. به گفته «سعید شرف‌دوست» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه 10 این نیازها آنگونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است: «نه تنها در منطقه 10 بلکه در بیشتر مناطق، امکانات فرهنگی کمی ویژه روشندلان وجود دارد و تعداد آنها از انگشتان دست هم کمتر است.» او از تنها کتابخانه ویژه روشندلان نام می‌برد و می‌گوید: «در تهران تنها یک کتابخانه مجهز به کتاب‌های صوتی و خط بریل هست که در فرهنگسرای «خاوران» قرار دارد و روشندلان برای استفاده از امکانات آن باید مسافت طولانی طی کنند که بی‌شک با توجه به شرایطی که دارند برایشان سخت است.» به گفته شرف‌دوست، ملزومات روشندلان پرهزینه است و شهرداری برای تأمین آنها بودجه‌ای ندارد. او می‌گوید: «سازمان بهزیستی متولی ارائه خدمات فرهنگی، اجتماعی و آموزشی به روشندلان و توانیابان است. بنابراین اگر مسئولان این سازمان حمایت کنند می‌توانیم فضایی در اختیارشان قرار دهیم تا برای استفاده روشندلان تجهیز کنند.» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه درباره امکانات فراهم شده در مراکز فرهنگی و سراهای محله برای استفاده روشندلان می‌گوید: «مناسب‌سازی‌هایی در این مراکز انجام شده است و آنها می‌توانند در کلاس‌های شنیداری مانند کارگاه‌های روان‌شناسی و مشاوره شرکت کنند، اما امکاناتی برای استفاده آنها از کلاس‌های دیداری و نوشتاری وجود ندارد.»
«تهران شهری برای همه» شعاری که «پیروز حناچی» پس از اینکه سکان شهر تهران را به دست گرفت، اعلام کرد و قرار شد کلانشهر تهران با همه امکانات رفاهی، اجتماعی، فرهنگی و.... متعلق به همه شهروندان باشد. معلولان و جانبازان و به‌ویژه روشندلان با شنیدن این شعار به آینده امیدوار شدند و در ذهنشان معابر و همه امکانات پایتخت را بدون مانع و قابل دسترس تصور کردند. همه چشم‌ها به چهارراه ولی‌عصر(عج) دوخته شد و منتظر ماندند تا موانع آهنی بریده شوند و راه را برای توانیابان، معلولان، سالمندان و از همه مهم‌تر روشندلان با عصای سفید باز کنند. این چهارراه از معابر مهم تهران محسوب می‌شود و متولیان شهر برای کاهش بار ترافیک آن تصمیم گرفتند با ساخت زیرگذر، عبور و مرور عابران پیاده را به زیرزمین منتقل کنند. کلنگ زیرگذر در سال 1390 به زمین زده شد و 2 سال بعد، گذر عابران پیاده به بهره‌برداری رسید و نرده‌های سفید و آبی با اشکال هندسی، اطراف چهارراه کشیده و برای همیشه معبر روگذر عابران پیاده مسدود شدند. این طرح هم مانند سایر طرح‌ها با نواقصی مواجه شد که در گذر زمان رخ نشان می‌دهد. بیش از همه این نواقص گریبانگیر توانیابان، سالمندان، جانبازان و روشندلان شده است. «امیر حسینی» جوان 25 سالهای که مادرزادی نابیناست، می‌گوید: «محدودیت‌هایی که در تهران وجود دارد زمینه را برای خانه‌نشینی معلولان به‌ویژه نابینایان فراهم کرده است.» او در آموزشگاهی مشغول کار است و برای رسیدن به محل کارش باید از چهارراه ولی‌عصر(عج) عبور کند. حسینی می‌گوید: «زیرگذر برای روشندلان طراحی نشده است. آسانسور ندارد و پله‌های برقی‌ها هم ایمن نیستند. در اصل مسیر ویژه نابینایان در زیرگذر وجود ندارد و همیشه با مکافات و کمک مردم از آن عبور می‌کنم.»
مسیرها مسدود است
زیرگذر چهارراه ولی‌عصر(عج) به گونه‌ای طراحی شده که مردم با استفاده از 7 ورودی و خروجی می‌توانند به آن وارد یا از آن خارج شوند. در نگاه اول، همه چیز عادی است و خوب به نظر می‌رسد. پله‌های برقی روشن‌اند و مردم در رفت‌وآمدند. «فاطمه ریحانی» یکی دیگر از شهروندان روشندل طراحی زیرگذر را استاندارد نمی‌داند و می‌گوید: «یک طرح و پروژه زمانی موفق است که همه مردم با هر شرایط جسمی بتوانند از آن استفاده کنند. آیا کارشناسان شهری و طراحان زیرگذر خودشان از‌کاری که انجام داده‌اند، رضایت دارند؟ با این زیرگذر و نصب نرده‌ها دورتادور چهارراه ولی‌عصر(عج) مسیر عبور و مرور روشندلان و همه توانیابان مسدود شده است. چرا در اجرای طرح‌ها و پروژه‌های شهری به حقوق همه شهروندان توجه نمی‌شود؟» به گفته او توانیابان از هر فرصتی برای بیان گلایه‌هایشان از وضعیت چهارراه ولی‌عصر(عج) و رساندن صدایشان به گوش مدیران شهری استفاده کرده‌اند، اما فایده‌ای نداشته است.
تصمیمی که عملی نشد
توانیابان اعتراض می‌کنند و صدایشان از سوی مدیران شهری مناطق 6 و 11 شنیده می‌شود اما سیاستگذاری برای اجرای این طرح در سطح کلان بوده است و مدیران شهری مناطق دخل و تصرفی در اجرای آن نداشته‌اند. بنابراین پاسخی هم برای این اعتراض‌ها ندارند. با پیگیری انجمن نابینایان، صدای اعتراض روشندلان به گوش «محسن پورسید‌آقایی» معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران می‌رسد و او هم دستور جمع‌آوری بخشی از نرده‌های چهارراه ولی‌عصر(عج) را می‌دهد. این تصمیم از سوی پلیس بایکوت می‌شود و سردار«حسین رحیمی» فرمانده انتظامی تهران بزرگ درباره مخالفت با این کار می‌گوید: «زیرگذر چهارراه ولی‌عصر(عج) ساخته شد تا عبور و مرور عابران از زیر زمین انجام شود و بار ترافیک کاهش یابد. برای ساخت آن میلیاردها تومان هزینه شده است و اکنون نمی‌توانیم با باز کردن مسیر برای عبور و مرور عابران همه طرح را نادیده بگیریم. بنابراین مدیران شهری باید در زیرگذر شرایطی را فراهم کنند تا توانیابان و روشندلان، سالمندان و جانبازان هم بتوانند تردد کنند.» باز هم دود یک‌سو نبودن سیاست مسئولان شهری و انتظامی در چشم مردم می‌رود و هیچ‌کس حاضر به همکاری نیست و مدام توپ را در زمین یکدیگر پرتاپ می‌کنند. برچیده شدن نرده‌های چهارراه ولی‌عصر(عج) و فراهم کردن بسترها برای عبور و مرور روشندلان و توانیابان از زیرگذر، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد و با پیگیری‌های همشهری محله، هیچ مسئولی حاضر به اظهار نظر نیست.
حمایت از حقوق روشندلان
اعضای شورای اسلامی شهر تهران در برابر این اعتراض‌ها ساکت نمی‌مانند و «محمدجواد حق‌شناس» رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران موضوع اصلاح ساختار شهری به نفع توانیابان را مطرح می‌کند و می‌گوید: «شهرداری تهران در سالهای گذشته با اجرای طرح نرده‌گذاری اطراف چهارراه ولی‌عصر(عج) لذت پیاده‌روی را از توانیابان به‌ویژه روشندلان سلب کرده است. مدیران شهری باید در اجرای طرح‌های شهری از مشاوران زبده کمک بگیرند تا شاهد چنین اعتراض‌ها و گلایه‌هایی نباشیم.»
«حجت نظری» رئیس ستاد توان‌افزایی و حمایت از فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد شهر تهران و عضو شورای اسلامی شهر تهران در آخرین اظهار نظرش گفته است: «مدیران شهری باید به متن قانون حمایت از توانیابان در مناسب‌سازی محلی و شهری عمل کنند. اعضای شورای‌شهر پنجم نگاه ویژه‌ای به وضعیت توانیابان دارد و تلاش می‌کند تا تهران، شهری برای همه باشد.»
«زهرا نژاد بهرام» عضو کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه همه توانیابان حق دارند از حقوق شهروندی برخوردار باشند، گفته است: «تهران شهری برای همه است و شهروندان باید به‌شکل برابر از امکانات آن بهره‌مند شوند. بنابراین تلاش می‌کنیم تا هرچه سریع‌تر این شعار محقق شود.»
در همینه زمینه :
