ثبت هیرکانی در حافظه جهانی

اشکان جهان‌آرای|‌ ساری - خبرنگار: 

جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های خزری شمال ایران که چند سال است درباره ثبت جهانی آنها صحبت‌هایی می‌شود، بالاخره در مسیر نهایی ثبت جهانی قرار گرفتند. 
به گفته معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، قرار است در روزهای پایانی شهریور یا اوایل مهر امسال، یک گروه کارشناس زبده متشکل از ارزیاب‌های سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی یونسکو برای ارزیابی شاخص‌های جنگل هیرکانی به منظور ثبت جهانی این میراث گرانبها به ایران 
بیایند.

«محمدحسن طالبیان» با اشاره به اهمیت بالای سفر ارزیابان یونسکو برای ثبت جنگل‌های هیرکانی از همه مسئولان کشوری، استانی و محلی خواست از هرگونه تلاش برای تحقق این هدف دریغ نکنند و همه سعی خود را برای تایید ثبت جهانی یونسکو به کار بگیرند. 
از نظر معاون میراث فرهنگی کشور، فرصت حضور کارشناسان یونسکو برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی با هم‌افزایی و تلاش مدیران استان‌های مازندران، گیلان، گلستان و سمنان می‌تواند به درستی استفاده شود. طالبیان تاکید کرد که از همه مسئولان این 4 استان انتظار می‌رود تا زمان حضور کارشناسان، مقدمات لازم را برای جلب نظر کارشناسان و اعلام تایید ثبت جهانی این جنگل‌ها توسط گروه ارزیاب فراهم کنند. 
جنگل‌های هیرکانی شمال ایران در کنار ویژگی‌هایی که برای ثبت شدن دارند، با چالش‌های زیادی هم مواجهند که می‌تواند برای این میراث طبیعی ارزشمند به جا مانده از دوران ژوراسیک در مسیر ثبت جهانی مشکلاتی ایجاد کند. مسائلی مانند پسماند و زباله‌ها، برداشت‌های غیرمجاز چوب، فعالیت معادن، گردشگری بی‌برنامه در جنگل‌ها و مسائلی از این دست که از نگاه مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران یک چالش جدی برای ثبت جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شوند. 

دکتر «حسینعلی ابراهیمی کارنامی» با بیان این‌که برای پیش‌بینی نظر ارزیابان، ابتدا باید بدانیم که چک‌لیست ارزیابان یونسکو شامل چه مواردی است، به همشهری می‌گوید: آذربایجان 12 سال پیش در پی ثبت این جنگل‌ها بود و به خاطر مساحت اندک جنگل‌ها موفق به این کار نشد. ما نزدیک به 100 برابر جمهوری آذربایجان جنگل‌ هیرکانی داریم و این یعنی یکی از معیارهای اصلی مد نظر هیات ارزیاب و ظرفیت ثبت این جنگل‌ها به نام ایران وجود دارد. اما چند تهدید جدی هم در این مسیر وجود دارد. بر این اساس برنامه‌ای که به گروه ارزیاب ارائه می‌کنیم، اهمیت بسیار زیادی دارد. 
این مسئول نخستین مساله جدی در این مسیر را ماجرای قدیمی و گسترده زباله‌ها و پسماند و شیرابه‌ها می‌داند و معتقد است که باید برای این حوزه برنامه‌های جدی و اثرگذار ارائه و اجرا شود. 
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران از الزامی شدن اجرای سیستم بهداشتی در همه مراکز تفریحی تا پایان سال جاری خبر داد و عنوان کرد که این اقدام در درازمدت اثرگذار است و دفن و دفع زباله در محیط‌زیست از نگاه ارزیابان قابل قبول نیست، اما یک گام به پیش محسوب می‌شود. 


تهدیدهای فعالیت‌های معدنی

مساله دیگری که ابراهیمی کارنامی از آن به عنوان یک تهدید برای ثبت جنگل‌های هیرکانی یاد می‌کند، اکتشافات و بهره‌برداری‌های معدنی است. 
وی می‌گوید: سال گذشته در چنین روزهایی چالش جدی با سازمان صنعت، معدن، تجارت و استانداری در رابطه با مجوزهای واگذار شده اکتشاف در 11 هزار و 200 هکتار از مناطق مختلف استان را داشتیم که خوشبختانه ملغی شده بود. اما امسال این تقاضاهای ضد محیط زیستی از کانال‌های فرااستانی در حال جان گرفتن هستند. این یکی از خطرات مهم برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی است و اگر مجوز اجرای آن صادر شود، تردید نداشته باشید که گروه ارزیاب ثبت جهانی را تایید نخواهد کرد. 

ابراهیم کارنامی یک موضوع دیگر را نیز در این زمینه اثرگذار می‌داند و آن هم خشکسالی است که اثرگذاری منفی روی جنگل‌های شمال داشت. این مسئول می‌گوید: پارسال از اواسط تیرماه برگ‌سوزی درختان جنگلی آغاز شد که شبیه پاییز زودرس بود. امسال هم همین وضعیت را داشتیم که خوشبختانه بارندگی مرداد آن را به تاخیر انداخت. وگرنه همین الان هم جنگل‌ها زرد هستند که در حقیقت سوختگی درختان است. در ثبت جهانی آثار یکی از معیارهای یونسکو حفاظت و حمایت است. این موضوع خیلی مهم است که در کنار آسیب‌های خشکسالی، برنامه‌هایی برای سازگاری با این پدیده طبیعی هم داشته باشیم. اگر برنامه نداشته باشیم و در کنار آسیب‌های خشکسالی به تخریب اضافه کنیم در ثبت دچار مشکل 
می‌شویم. 

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران تغییر کاربری، تصرف عدوانی و تجاوز به جنگل‌ها و قاچاق چوب را نیز از سایر مسائلی که ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی را تهدید می‌کند می‌داند و اظهار می‌کند: بخش زیادی از جنگل‌های ما مورد تجاوز و تخریب قرار گرفت. تکلیف هم بر عهده منابع طبیعی است. البته ما نیز پیگیر هستیم و تفاهم‌نامه‌ای با منابع طبیعی غرب و شرق استان امضا کردیم. باید بحث سندهای کاداستری را نیز در کنار تدقیق مرزی جدی بگیریم و به این فرایند سرعت دهیم.


فرصت کم است 

این مسئول چالش دیگر جنگل‌های هیرکانی را بی‌برنامگی در زمینه گردشگری جنگلی می‌داند و معتقد است که این ورود و خروج‌های بی‌برنامه به جنگل‌ها آفت بزرگی برای منابع طبیعی هستند. از نظر او بلاتکلیفی قانون در این زمینه و به‌ویژه در بعضی فعالیت‌ها مانند تورهای آفرود، آسیب‌های زیادی به جنگل‌های هیرکانی وارد می‌کند. 
ابراهیمی کارنامی اظهار می‌کند: به هر گونه اقدامی که تاکنون برای حفاظت از این جنگل‌ها انجام می‌دادیم باید سرعت دهیم. با این وضعیتی که داریم و مدت اندک تا حضور ارزیابان، فرصتی برای از دست دادن وجود ندارد. مسائلی مانند افزایش تجهیزات و نیروهای حفاظتی برای حفاظت از محیط‌زیست و همچنین منابع طبیعی بسیار مهم است. چون در ثبت جهانی بر این مسائل و حفاظت توجه زیادی می‌شود. زمان زیادی نداریم و باید برای همه چالش‌هایی که در زمان حضور هیات ارزیاب ثبت جهانی به چشمشان می‌آید برنامه داشته باشیم. اما این امر نیازمند همراهی بسیاری از دستگاه‌های اجرایی است. 


چشم آذربایجان به جنگل‌های هیرکانی
 
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به نکته‌ای هم اشاره کرد که در سال‌های اخیر برخی کشورهای همسایه برای میراث و داشته‌های فرهنگی ایران رقم زدند و آن هم ثبت این داشته‌ها در فهرست میراث جهانی به نام کشورهای همسایه است. به گفته «محمدحسن طالبیان»، جمهوری آذربایجان سال 1385 درخواست خود را برای ثبت جنگل‌های هیرکانی به نام این کشور تحویل یونسکو داد، اما کارشناسان این سازمان به دلیل مساحت کم جنگل‌های هیرکانی در این کشور و سهم کمی که جمهوری آذربایجان از کل جنگل‌های هیرکانی منطقه داشت، این میراث طبیعی را به نام آذربایجان ثبت نکردند. بنا بر آمارهای موجود جمهوری آذربایجان فقط حدود 20 هزار هکتار جنگل هیرکانی دارد که در مقابل سهم یک میلیون و 900 هزار هکتاری ایران از این جنگل‌ها قابل توجه نیست.