«الویس‌پریسلی» در سلمانی علی آقا
جوجه فکلی‌ها در مقابل کلاه مخملی‌ها؛ کدام مدل مو در تهران طرفدار داشت؟
زهرا اردشیری| خبرنگار:
کار، کار احمدشاه بود. قبل از او مدل مو برای مردان معنایی نداشت. احمدشاه جزو نخستین آدم‌های مشهوری بود که مدل مویش مد شد. تا آن زمان مدل موی مردان ایرانی ساده و تکراری بود. جز برخی گروه‌های اجتماعی مثل درویشان و برخی رسته‌های نظامی بقیه سر خود را با دستار و بعدها با کلاه می‌پوشاندند. اما از زمانی که شاه قاجار موهایش را روغن زد و فرق باز کرد حسابی تبدیل به مد شد. اروپایی‌ها هم با این موج همراه شده بودند و بیرون سفارت‌هایشان بدون کلاه حاضر می‌شدند و این‌طوری مدل جدید مو را به نمایش می‌گذاشتند.
این رفتار او از سوی ایرانیان خارج رفته و اشراف و اعیان آن زمان به سرعت مورد توجه قرار گرفت و نخستین نسل از مردان قرتی یا فکلی، ثبت و بعد از آن بازار سلمانی‌ها داغ شد و هرچند ماه یکبار مردان، طرفدار یک مدل مو می‌شدند. در این گزارش سراغ یکی از سلمانی‌های قدیمی تهران رفته‌ایم. پیرایش فلاور در گیشا که 45 سال از تأسیسش می‌گذرد و با «علی میرزاجانی دارستانی» صاحب مغازه از مدهای چند دهه اخیر حرف زده‌ایم.
میرزاجانی 50 سالی می‌شود که پیرایشگر مردانه است. از پادویی و شاگردی شروع کرده و استاد سلمانی شده. او از شکل و شمایل سلمانی‌های قدیمی می‌گوید: «2مدل پیرایشگر مردانه داشتیم. یکی سلمانی چایی دارچینی و دیگری سلمانی‌های مدرنی که شبیه به پیرایشگاه‌های امروزی بود. سلمانی‌های چایی دارچینی به سلمانی‌هایی می‌گفتند که گوشه خیابان بساطشان را پهن می‌کردند و دست به قیچی می‌شدند و چون به مشتری چای دارچینی می‌دادند با همین نام شناخته می‌شدند. همه‌کاری هم انجام می‌دادند. 3 کار مهم آنها دندانپزشکی، حجامت و ختنه بود.
این سلمانی‌ها طرفداران خودش را داشت و بیشتر قشر معمولی جامعه پای ثابتش بودند. این نسل از سلمانی‌ها تا اوایل دهه ۷۰ نیز به کارشان ادامه می‌دادند. آنها با یک ماشین اصلاح قدیمی در کوچه‌ها و خیابان‌ها راه می‌افتادند و سر مردم را می‌تراشیدند و فقط یک مدل بلد بودند؛ اینکه موها را از پشت تا خط گردن و از کناره‌ها تا بالای گوش کوتاه کنند. اما سلمانی‌های مدرن مثل امروز یک مغازه بود با استاد سلمانی و شاگرد و آینه‌های قدی و پوستر هنرپیشه‌های خارجی و مشتری‌هایش هم قشر مرفهی بودند که از مدل‌های روز پیروی می‌کردند.
از الویس پریسلی تا مدل موی رت باتلر
نخستین مدل‌هایی که به‌عنوان موج نو وارد کشور شد مدلی بود به نام آلمانی. در این مدل پشت مو پایین‌تر از خط گردن کوتاه می‌شد و یک سانتیمتر نیز روی گوش می‌آمد. البته این مدل مو 70 سال بعد از اینکه این مدل مو در کشور آلمان مد شد به ایران رسید.
دهه 40 بود که موجی از مدل‌های موی مختلف بین مردها رواج پیدا کرد. آن زمان بازیگران سینما شدند منبع الهام مدل‌های موی مردان. بعدها خوانندگان نیز به آرتیست‌های سینما اضافه شدند. میرزاجانی می‌گوید: «در دهه 40 تا اوایل دهه 50 دو مدل مو بین جوانان بسیار پرطرفدار بود. مدل موی دو بازیگر معروف‌هالیوودی، یکی ویلیام «کلارک گیبل» بازیگر نقش اول مرد فیلم معروف «بر باد رفته» که در نقش «رت باتلر» بازی می‌کرد و دیگری مدل موی «الویس پریسلی» ستاره‌هالیوودی. البته در این دهه مدل موی چند ستاره فوتبال ایرانی هم بسیار سر و صدا کرد. «ناصر حجازی» و «حسن روشن» ملاک‌های خوبی برای مدل مو بودند. همان زمان بود که مدل‌های موی بلند هم که پیش از آن مختص خانم‌ها بود در خیابان‌های شمال شهر تهران دیده شد.»
آب شونه‌ای‌ها و هیپی‌ها
وقتی پای جاهل مسلک‌ها و داش مشتی‌ها به سلمانی‌های مدرن باز شد باید مدل مویی هم مختص آنها طراحی می‌شد. میرزاجانی می‌گوید: «به مدل موی داش مشتی‌هایی که همیشه کلاه سر می‌گذاشتند و معمولاً موهای پرپشتی هم داشتند می‌گفتند: آب شونه‌ای. آنها خودشان این اصطلاح را رواج دادند. یعنی یک آب به موهایم بزنم و یک شانه. این مدل مو بیشتر تمیز کردن موها و خلوت کردنش بود و مدل خاصی نداشت. در نقطه مقابل آنها هیپی‌ها بودند؛ افرادی که شاید نخستین نسلی بودند که همیشه موهایشان را بلند می‌کردند و البته تمیز نگه می‌داشتند.» جالب است بدانید هیپی یکی از جنبشهای اجتماعی جوانان بود که در دهه ۱۹۶۰ میلادی در آمریکا آغاز شد و به نقاط دیگر دنیا گسترش یافت. داشتن موی بلند و علاقه به موسیقی راک از شاخصه‌های این گروه بود. مدل موی هیپی یک مدل موی بلند نامنظم بود و بیشتر این افراد برای منظم کردن موهایشان به سلمانی می‌رفتند. مدل موی هیپی‌های آن زمان شبیه مدل موهای فشنی بود که در دهه 70 مد شد. کمی اوایل عجیب و غریب به نظر می‌آمد اما کم‌کم برای مردم عادی شد.
جوجه فکلی‌ها مسخره می‌شدند
در دهه 50 بود که دوگانه «جوجه فکلی» و «کلاه مخملی» خیلی به چشم می‌آمد. کلاه مخملی‌ها حاضر نبودند موهای پرپشت و سبیل‌های بلند خود را کوتاه کنند و جوجه فکلی‌ها هم سراغ مدل موهای جدید رفته بودند. فکلی‌ها نخستین نسلی بودند که برای مرتب کردن موهایشان از پارافین و کتیرا استفاده می‌کردند. آنان اکثراً سبیل‌های چوب کبریتی یا ذوزنقه‌ای شکل می‌گذاشتند و موهایشان برق می‌زد. جوجه فکلی‌ها اغلب از کارمندان و رجال دولتی بودند و تیپ و شکل و شمایلشان با بقیه فرق داشت.
مدل قارچی و ماجرای جالبش
از شروع دهه 70 هر روز شکل جدیدی از مدل مو بین جوانان رایج می‌شد. مدل قارچی یکی از پرطرفدارترین مدل‌های زمان خود بود. میرزاجانی می‌گوید: «در مدل قارچی، اندازه مو در جلو و عقب سر یکی است و به‌صورت یک دایره کامل اطراف سر را می‌گیرد. این مدل مو در دهه 70 و اوایل دهه ۸۰ مد بود که البته امروزه کمتر این مدل را می‌بینیم.» سال‌ها قبل در دفتر فیلمسازی جوناس برادرز یک انیمیشن ساخته شد به نام عصر حجر. کاراکتر اصلی این فیلم مردی بود که موهایی یکدست در اطراف سرش داشت؛ موهایی دقیقاً شبیه به قارچ. بعدها چند شرکت بسیار بزرگ در بحث فشن و مد مثل «رابرتیو» برای شو لباسشان از مردانی با مدل موی قارچی استفاده کردند. این کار زمینه‌ساز یک ماجرای جالب بود. مدل قارچی نیز برای خود فلسفه و تفکری داشت و حدود ۱۲ سال قبل یکی از مدل‌های بسیار مهم در تهران به شمار می‌رفت. میرزاجانی دو مدل موی پرطرفدار دهه اخیر را برایمان مثال می‌زند و می‌گوید در دهه‌های 70 و 80 مدل‌های پرطرفدار جوانان تن تن و تیفوسی بود.
از 5زار تا 100 هزار تومان
میرزاجانی درباره قیمت سلمانی‌ها توضیح می‌دهد: «نخستین نرخی که من با آن کارم را شروع کردم 5زار بود. تا اینکه کم‌کم نرخ به یک تومان رسید. البته آن موقع انعام دادن یکی از رسوم سلمانی رفتن بود. حتماً مشتری به شاگرد مغازه انعام می‌داد. اگر ریش و سبیل را هم مرتب می‌کردیم 2 تومان هزینه‌اش می‌شد. حالا نرخ آرایشگاه از 20 تا 100 هزار تومان است. آن موقع نرخ سلمانی موی داماد مشخص نبود؛ پیرایشگر به خانه داماد می‌رفت و موی داماد را اصلاح می‌کرد. اطرافیان یا ساقدوشان داماد روی سرش پول می‌ریختند که همه آن پول برای آرایشگر داماد بود. بستگی به خانواده داماد داشت. ممکن بود تا 20 تومان هم جمع شود.
آرایشگری وارد رشته‌های دانشگاه می‌شود
میرزاجانی، پیرایشگر قدیمی تهرانی تاکنون 7 کتاب داستان هم نوشته. او معتقد است که این روزها وضع پیرایشگاه‌های مردانه نسبت به قبل بهتر شده: «حالا دیگر این‌طور نیست که هرکسی بخواهد بتواند وارد این رشته شود. به تازگی با همت مصطفی گواهی، رئیس آرایشگران مردانه این رشته وارد رشته‌های دانشگاهی شده و اگر کسی بخواهد یک آرایشگر درست و حسابی شود باید درس این رشته را بخواند. چون آرایشگری یک هنر است.»
در همینه زمینه :
چهره روز
گرینویچ
داستان ایرانی