20 روز زندگی در دود

سیدمحمد فخار ـ خبر‌نگار

دی‌ماه امسال با ثبت 20روز آلودگی هوا، رکورد آلودگی 20سال اخیر را زده و از 8کلانشهر کشور در میان هزاران تن ذرات معلق و گازهای سمی جز سراب خاکستری رنگ، چیزی باقی نمانده است. وضعیت قرمز(بحرانی) و در برخی نقاط شهرها بنفش(خطرناک) است. در این شرایط نگران‌کننده اگرچه کم‌کاری‌های جدی میان مسئولان و نهادهای دخیل در کاهش آلودگی هوا وجود دارد اما نباید سهم مهم مردم در مطالبه مردمی هوای پاک را فراموش کرد. ده‌ها قانون نوشته و نانوشته وجود دارد که برای دولت، مجلس، دستگاه قضا و حتی برخی نهادهای خصوصی سهمی در برنامه آلودگی هوا تعیین کرده‌اند. طی دوره‌های مختلف منابع آلاینده دائمی، هوای شهرها را آلوده می‌کنند اما جز باد و باران کسی به کمک نمی‌آید. شگفت اینکه صدایی از 45میلیون شهروند ساکن در شهرهای آلوده نیز شنیده نمی‌شود و کسی دلش به حال محیط‌زیست نمی‌سوزد. اما فراتر از نقش حتمی نهادهای رسمی، مردم و گروه‌های مردم‌نهاد(سمن) چه نقشی در این مسیر دارند و چرا صدای آنها شنیده نمی‌شود؟ در گزارش پیش رو سراغی از برخی نمایندگان گروه‌های مردم‌نهاد و فعال محیط‌زیست گرفتیم. سمن‌ها بی‌شک نقشی مهم در مبارزه با غول آلودگی هوا و بهبود محیط‌زیست دارند.

دولت موظف به تأمین هوای پاک برای کودکان است
مونیکا نادی،  عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان

از جمله مهم‌ترین حقوق کودکان، حقی است که آنها در سلامت و تامین بهداشت جسمی و روانی خود دارند. دولت‌ها در همه‌جای دنیا به موجب قوانین داخلی و اسناد بین‌المللی، ازجمله پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک ملزم به رعایت آن هستند. این پیمان‌نامه در مجلس ایران نیز به تصویب رسیده و حکم قانون داخلی را دارد. دولت‌ها ملزم به تامین حق سلامت کودکان هستند. حق بر تنفس و حق بر هوای پاک ازجمله حقوقی است که به‌طور مستقیم با این بند از پیمان‌نامه حقوق کودک در ارتباط است. کودکان به‌دلیل شرایط جسمی متفاوتشان، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر آلودگی هوا دارند در نتیجه مخاطرات بیشتری آنها را تهدید می‌کند. تأثیرات آلودگی هوا بر کودکان جبران ناپذیر است و علاوه بر افزایش بیماری‌های قلبی، ریوی، قطعا آلودگی هوا می‌تواند اختلالاتی را در رشد ذهنی، جسمی- حرکتی و روانی آنها ایجاد و آن را تشدید کند. هر چه سن کودک کمتر باشد این تأثیرات به‌مراتب بیشتر است. جلوگیری از بروز چنین مخاطراتی امری بدیهی است و باید از بروز آن جلوگیری کرد. دولت باید به وظیفه‌ای که در مورد تامین سلامت افراد جامعه و به‌خصوص کودکان دارد عمل کند. کودکان حق دارند زندگی سالمی را تجربه کنند، از کودکی‌شان بهره‌مند شوند و با حضور در هوای پاک و آزاد شادمانه بازی کنند. آلودگی هوا به‌طور غیرمستقیم نیز حق کودکی آنها را نادیده می‌گیرد. بچه‌ها این روزها از حق حضور در طبیعت شهری محروم شده‌اند و نمی‌توانند از ایام کودکی لذت ببرند. از سوی دیگر حق بر داشتن هوای پاک، صرفا حقی محیط‌زیستی تلقی نمی‌شود و جزو حقوق اساسی بشر به‌حساب می‌آید. مطالبه هوای پاک، یک مطالبه جدی است و باید در مرکز توجه قرار گیرد. کودکان ما حق دارند که از زندگی بهتری برخوردار باشند.

60نهاد بی‌اثر
 ژما جواهری‌پور، فعال محیط‌زیستی 

در بحث آلودگی هوای کلانشهرها ما با بیش از 60نهاد دولتی و غیردولتی سرو کار داریم. سال‌هاست از سوی نهادهای اندازه‌گیر آلودگی هوای تهران و کلانشهرها اعلام می‌شود که دو سوم آلودگی هوا مربوط به سوخت‌هایی مانند گازوئیل و مازوت است. همچنین آلاینده‌های ثانویه ناشی از تردد خودروها هم در جو شهر بازتولید می‌شوند و به شکل ذرات معلق به زمین باز می‌گردند. ما گروه‌های مردم‌نهاد، البته بر این نکته واقفیم که مشکلات زیرساختی تردد در تهران و شهرهای بزرگ باید حل شود تا بتوانیم به مردم بگوییم به جای خودروی شخصی از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند. فرسودگی در ناوگان ترددی تهران هر روز بیشتر می‌شود. در شهرهای دیگر هم وضع به همین منوال است. البته طی سال‌های اخیر اراده‌ای در دولتمردان برای نوسازی و تجهیز ناوگان ترددی شهرها ندیده‌ایم. فعالان عرصه مبارزه با آلودگی‌های زیست‌محیطی هر سال ماه‌ها زودتر از زمان وقوع نسبت به بحران آلودگی هوا و سایر بحران‌های محیط‌زیستی هشدار می‌دهند اما تا اراده‌ای بر افزایش امکانات ترددی نباشد، بهبود کیفیت هوا راه به جایی نمی‌برد.

نهادهای مدنی علیه آلوده‌کنندگان هوا
 محمد الموتی، سخنگوی شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی کشور

شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی کشور درخصوص آلودگی هوا طی 4سال اخیر که موج فزاینده آلودگی رخ داده، گاه و بی‌گاه بیانیه‌هایی صادر کرده و در جلسات مشترک با سازمان حفاظت محیط‌زیست همواره پیگیر موضوع بوده است. مطالبه قانونی و بحق تشکل‌های محیط‌زیستی این بوده و هست که دستگاه‌ها وظایف خود را برای تحقق هوای پاک و قوانین مصوب عملی کنند. هفته دوم دی در این‌باره جلسه‌ای با حضور تشکل‌های اجتماعی مختلف داشتیم تا اقدامات مردمی ممکن را پیش ببریم. در این خصوص به‌زودی با کمک تشکل‌های حوزه سلامت، حقوق شهروندی و محیط‌زیست علیه دستگاه‌های مسئول در امر آلودگی هوا اعلام جرم می‌کنیم. شمار این دستگاه‌ها طبق قانون هوای پاک 18نهاد است و ماده 66آیین دادرسی کیفری این حق را برای مردم قائل شده است.

نیازمند عزم سیستماتیک هستیم
ملیحه ساغری، عضو هیأت مدیره جمعیت زنان مبارزه با آلودگی

سال‌هاست در زمینه کاهش آلودگی هوا فعال هستیم و هم‌اکنون هم مکاتباتی برای بهبود هوا با مسئولان محیط‌زیست داریم. بحث نیروگاه‌ها و مازوت سوزی هم بسیار جدی است. البته این نهادها باید به‌صورت سیستمی عمل کنند. همواره مطالبه‌گری سمن‌ها وجود دارد، اما اگر یکی از مسئولان گوش کند و دیگری مطالبه را زمین بگذارد، کاری انجام نخواهد شد و هدف کاهش آلودگی هوا عملی نمی‌شود. ما جامعه مدنی برای اثرگذاری بر مردم و مسئولان تلاش می‌کنیم و فضا باید به‌صورت تعامل همه نهادها پیش رود. در چنین شرایطی ما اقدامی فوری برای درخت‌کاری در بوستان‌های شهر تهران و پارک‌های جنگلی نظیر سوهانک، کهریزک و تلو آغاز کرده‌ایم تا با تقویت کمربند سبز برای کاهش آلاینده‌های جوی مؤثرتر باشیم. البته با این مازوتی که در نزدیکی شهر سوزانده می‌شود، حقیقتا مطالبه‌های ما به جایی نرسیده اما امیدواریم مصرف مازوت به‌طور کامل تمام شود. همچنین کمپین درخت‌کاری را نیز به‌زودی راه می‌اندازیم ولی در انتظار اقدامات سیستماتیک حکومتی هستیم.

20سال مطالبه هوای پاک
 هامون طهماسبی، دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی تهران

آلودگی هوا موضوعی حاکمیتی است و اقدام برای کاهش آن باید توسط نهادهای درگیر انجام شود. مردم قطعا به اندازه حاکمیت نقش ندارند. ما در تشکل‌های محیط‌زیستی تهران از 20سال پیش مطالبه در بخش آلودگی هوا داریم. مطالبه اصلی ما اجرای قانون هوای پاک است. ما و مجموعه تشکل‌ها می‌توانیم در حوزه آگاه‌سازی مردم فعالیت کنیم ولی جنس مطالبه ما باید از قانونگذاران، مجریان و ناظران قانون باشد. برای نمونه در بحث حمل‌ونقل ما فعالیت می‌کنیم که کیفیت و کمیت بیشتر پیدا کند. البته برای کاهش آلودگی هوا معضلات مالی و منابع بودجه‌ای هم وجود دارد. تحریم‌ها هم بی‌شک اثر خود را دارد و سمن‌ها با درک این شرایط تلاش می‌کنند به جای فضای احساسی سراغ مطالبه‌های واقعی شدنی بروند. البته در کنار این روند کم‌کاری نیز به‌طور کامل مشهود است و متأسفانه در دوره‌هایی که هوا آلوده می‌شود، اقدامات انگشت‌شمار صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی بیانیه‌ها ، پیگیری‌ها و جلسات را پیش می‌بریم. در هفته پیش رو هم مطالبه را همچنان ادامه می‌دهیم اما بدنه مردم هم باید با ما همراه شوند.


 مکث
صدای مردم در همشهری
 ستایش ابراهیمی: آلودگی هوا برای تمامی گروه‌های سنی خطرآفرین است. حالاکه به جبر بیماری کرونا به زدن ماسک محکومیم باید لااقل در منازل یا با حفظ فاصله اجتماعی از هوای پاک بهره‌مند باشیم. این روزها سرفه‌های بی‌امان گوش آسمان را کر کرده. نگذاریم سرفه‌های ناشی از آلودگی هوا و تجمیع آن با کرونا کار کادردرمان را سخت‌تر کند.
ر.خلدی نسب: سال‌های قبل می‌گفتیم خودمان ماشین تک‌سرنشین می‌بریم و هوا آلوده شده اما امسال چطور؟ امسال که هم حجم ترددها و حجم سفرها کمتر شده باز هم ماشین‌های مردم مقصر آلودگی هستند؟ بیشترین آلودگی هوا به‌خاطر سوخت کارخانه‌ها و سوخت سیستم حمل‌ونقل عمومی است. کاش به دادمان برسند.
لیلی ملکی: هوا فوق العاده کثیف شده، ریه من مشکل پیدا کرده. با اینکه از کرونا فرار کردم، گلو درد و تنگی نفس دارم، همه اطرافیانم هم مشکل سرفه و گلودرد دارند، اگر از کرونا نمیریم از این هوا می‌میریم.
مریم یاوری: از زمانی که گازرسانی به نیروگاه شهید منتظری و 7 کارخانه سیمان اصفهان قطع شده، آلودگی هوا در اصفهان شدت گرفته است. چرا هیچ مسئولی حاضر نیست جلوی وزارت نفت را بگیرد که مازوت به خورد اصفهانی‌ها ندهد؟