قالی‌بافی هنری است که در پنجه‌های زنان ایرانی به ودیعه گذاشته شده است
اوج هنر زنان سرزمین من
یک روزهایی بود که قالی‌بافی از شش‌سالگی شروع می‌شد. فرقی هم نداشت که این قالی‌باف شش‌ساله دختر باشد یا پسر. بچه‌های کوچک با دست‌های کوچک‌ترشان به صف روبه‌روی دار قالی می‌نشستند و به صدای نقشه‌خوان گوش‌هایشان را تیز می‌کردند تا گره‌هایشان را به جا و به رنگ بزنند؛ قالی‌باف‌هایی که هرقدر بزرگ می‌شدند از تعداد پسر‌هایی که حالا مرد شده بودند، کم می‌شد و به تعداد دختربچه‌هایی که حالا زن شده بودند، اضافه می‌شد. اینطوری است که ماندگاری زنان پشت دار‌ها، هنر فرش ایرانی را زنانه کرده؛ هنری که از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب در دست‌های هنرمند زنان این سرزمین است.
چه ابزاری می‌خواهد؟
ابزار کار که معلوم است. اما برای یادگیری آموزشی بهتر است یک نقشه کوچک که طبیعتاً نخ کمتر و دار کوچک‌تری می‌خواهد انتخاب شود. بنابراین دار و نخ چله و نخ مرینوس ابزار اولیه کار هستند و بعد از آن یک دسته ابزار بافت که تشکیل شده‌اند از سیخ و قلاب و قیچی و بقیه وسایل ظریفی که برای گرفتن تار و زدن گره و قطع کردن نخ و بعد شانه زدن رج بافته شده به‌کار می‌آیند.
چطور قالی می‌بافند؟
اولین چیزی که یک قالی‌باف به آن احتیاج دارد نقشه است. البته بعضی نقشه‌های سنتی را قالی‌باف‌ها از بر هستند و می‌توانند چشم بسته آنها را ببافند و ببرند. اما به هر حال وجود یک نقشه الزامی است. بعد از آن هم نوبت دار و چله‌کشی است؛ داری که تشکیل شده از 4تکه چوب که به شکل یک قاب عکس بزرگ به هم وصل شده‌اند. دار که آماده شد قالی‌باف شروع می‌کند به چله‌کشی. چله‌کشی از مهم‌ترین مراحل کار است؛ کاری که باید با دقت و وسواس انجام شود. چون کل فرش قرار است روی این تار‌و‌پود‌ها بافته شوند. بعد از چله‌کشی هم نوبت نقشه‌خوانی است و بافتن گره‌به‌گره فرش و بعد از آن بریدن قالی که یکی از هیجان‌انگیز‌ترین بخش‌های کار است؛ وقتی که دسترنج هنر قالی‌باف که هفته‌ها مثل تابلو روی دیوار بوده، جلوی پایش روی زمین قرار می‌گیرد. اینجاست که گل‌ها و برگ‌ها و بلبل‌ها و حوض‌ها به چشم قالی‌باف زیبا‌تر از همیشه می‌آیند.
چقدر طول می‌کشد یاد بگیریم؟
بستگی دارد هنرجو چقدر بتواند در روزهای اول پای دار قالی بنشیند. اما همین که نشستن و صبوری را یاد گرفت می‌تواند چله‌کشی را یاد‌بگیرد. بعد از آن هم نوبت گره‌زدن می‌شود. یک هنرجوی قالی‌بافی تا یکی،دو‌ماه فقط گره‌می‌زند. اما بعد از 2ماه کم‌کم شروع می‌کند به خواندن نقشه. نقشه‌خوانی را که یاد گرفت دیگر کار آموزش تمام‌شده است. یاد‌گرفتن نقشه‌خوانی هم تقریباً 6ماه طول می‌کشد.
کجا قالی‌باف شویم؟
حالا که کرونا، بیشتر کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی را تعطیل کرده، می‌شود سراغ انواع و اقسام ویدئوهای آموزشی رفت. با یک جست‌وجو ساده در اینترنت می‌توانید به ده‌ها و حتی صدها کلیپ آموزش قالی‌بافی دسترسی پیدا کنید. البته هیچ‌چیز جای کلاس حضوری را نمی‌گیرد و در نهایت باید شما فوت‌های کوزه‌گری را از یک استاد یاد بگیرید. اگر کلاس‌های حضوری راه افتاد، تقریبا تمام فرهنگسرا‌ها کلاس‌های آموزش قالی‌بافی دارند. اتفاقاً برای کسی که می‌خواهد این کار را اصولی و درست و ارزان و آینده‌دار یاد بگیرد، همین کلاس‌های فرهنگسرا‌ها بهترین جاهاست؛ کلاس‌هایی که از آموزش مبتدی تا آموزش سطح حرفه‌ای هنرجو می‌پذیرند و به غیر از آن امکانات ویژه‌ای برای هنرجو‌هایشان دارند؛ امکاناتی مثل وارد کردن آنها به بازار کار، خدمات بیمه‌ای و... . نکته دیگر هم اینکه در این کلاس‌ها هنرجو هزینه چندانی برای آموزش نمی‌پردازد و تمام هزینه‌اش فقط خرید ابزار و وسایل و نخ است. پس فعلا به شکل مجازی آموزش ببینید و بعد از یادگیری اولیه این هنر، سراغ کلاس‌های حضوری بروید.
طبقه‌بندی نقوش فرش
نقوش فرش ایران و نگاره‌های تزیینی آن و از همه مهم‌تر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران است که در طی چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در خصوص طبقه‌بندی صحیح و اصولی طر ح‌های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، اما به تدریج مطالعات انجام شده توسط کارشناسان و محققان ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست، می‌رود تا دنیای جدیدی را از طبقه‌بندی علمی و هنری طر ح‌های فرش ایران را ارائه دهد. براساس این طبقه‌بندی کلیه طرح‌های فرش ایران به 19 گروه اصلی طبقه‌بندی و هر یک نیز به چند شاخه کوچک‌تر تقسیم می‌شوند.
کسب درآمد
وارد شدن به بازار قالی‌بافی کار سختی نیست. حتی همان قالیچه‌ای که هنرجو در زمان آموزش می‌بافد، مشتری خودش را دارد. از طرفی قالی‌باف‌ها می‌توانند بسته به سرعتشان در سال هر چند‌تا که می‌توانند قالی ببافند و قالی‌هایشان را به نزدیک‌ترین فرش‌فروشی بفروشند. هنوز هم فرش دستباف در کشور ما ارج خودش را دارد و محال ممکن است کسی یک فرش دستباف حتی درجه چندم را با یک فرش ماشینی عوض کند. در کنار بافتن قالی کارهای تابلوفرش و فرش ابریشم و رفوکاری و نقشه‌کشی هم از کارهای جانبی در کنار قالی‌بافی هستند که در آمد خودشان را دارند.
رفو می‌کنیم
رفوکاری یکی از کارهایی است که قالی‌باف‌ها می‌توانند یاد بگیرند؛ کاری بسیار ظریف و البته با بازار خوب که قدیم‌تر‌ها فقط به‌صورت سنتی آموزش داده می‌شد، اما هم‌اکنون کلاس‌های آموزشی‌اش موجود است.
قالی‌باف با دست‌صاف
شاید مهم‌ترین مشکلی که کمی هم ترسناک است مشکلات جسمی حاصل از کار مداوم قالی‌بافی است؛ مشکلی که هم‌اکنون به‌خاطر صندلی‌های صاف و استاندارد و مدل بافت صحیح و ابزار، مدرن حل شده است.
