سپندارمذگان جشن گرامیداشت زمین

میرجلال‌الدین کزازی؛ نویسنده و استاد دانشگاه

جشن سپندارمذگان که گاه آن را جشن اسپندگان نامیده‌اند، در سپندارمذ روز یا پنجم اسفند‌ماه از ‌ماه سپندارمذ یا اسفند برگزار می‌شود. این روز و این ‌ماه به نام یکی از 6 فرشته مِهین در آیین زرتشتی سپندارمذ نامیده شده‌ است. این 6 فرشته امشاسپند نامیده ‌می‌شوند. با اهورامزدا خدای کهن ایران 6 سپندان سپند یا 6 سپندینه‌ترین را پدید می‌آورند. امشاسپندان شش‌گانه به راستی 6 ویژگی بنیادین اهورامزدا هستند که در6  فرشته یا ایزد بزرگ نمادینه شده‌اند. یکی از این ایزدان یا فرشتگان در نمادشناسی کهن ایران تنها مادینه است. او سپندارمذ یا در ریخت اوستایی این نام سپنتا آرمِئیتی است. به درست از همین روست که سپندارمذ ایزد نگاهبان زمین شمرده می‌شود؛ زیرا در باورشناسی کهن، زمین، مادینه است دربرابر آسمان که نرینه است. در نمادشناسی باستانی ایرانی، مادینگی نماد کارپذیری و اثرستانی است در برابر نرینگی که نماد کارایی و اثرگذاری دانسته می‌شود. از آن روی که این روز از اسفند‌ماه به نام سپندارمذ نامیده شده است -که در نمادشناسی ایرانی مادینه شمرده می‌شود- جشن بزرگداشت زنِ ایرانی را نیز دربر دارد که یکی از جشن‌های کهن در این سرزمین سپند اهورایی است. از سوی دیگر اگر همچنان به کارکرد نمادشناختی این جشن بازگردیم به‌گونه‌ای جشن گرامیداشت زمین نیز هست؛ زمینی که مادر همه آفریدگان است. در این جشن، جشن سپندارمذگان، زن فرمانروا بوده است؛ فرمانروای خانه. بر تخت می‌نشسته است و شوی و فرزندان در فرمان او بوده‌اند و می‌کوشیده‌اند که هر خواسته او را برآورند و هرکدام بر خود بایسته می‌دانسته است که ارمغانی ارزنده، حتی اگر می‌توانسته‌اند بی‌مانند یا دست‌کم از گونه‌ای دیگر را به بانوی خانه ارزانی بدارد. این جشن با رسم و راه‌های دیگر نیز همراه بوده است که من از آنها درمی‌گذرم تا این گفتار به درازا نکشد.
در فرجام سخن بر خود بایسته می‌دانم که چونان مردی ایرانی این جشن بزرگ و بِهین را به همه زنان ایران‌زمین فرخ‌باد بگویم. آرزو ببرم که زنان ایرانی ارج و ارزش خویش را چونان زنی که در این سرزمین کهن می‌زید و در فرهنگ و منش ایرانی جایگاهی برین و بی‌مانند دارد، بشناسند. ایدون باد!