تلاش برای حفظ 2هزار بنای معاصر تهران
مدیریت شهری و اداره‌کل میراث فرهنگی به‌دنبال راهکاری برای حفظ بناهای با ارزش‌های فرهنگی - تاریخی معاصر شهر تهران هستند
حامد فوقانی _ خبر‌نگار
ماجرا از 2بنای خاص شروع شد؛ یکی در شمال شهر و آن یکی در مرکز تهران. عمارت اقدسیه و بنایی با ارزش‌های معماری ویژه در خیابان ایتالیا. قضیه فروش این دو ساختمان در آینده، آنقدر پیش رفت که جدا از چند عضو شورای شهر و کارشناسان اداره‌کل میراث فرهنگی، چند نماینده مجلس هم نسبت به موضوع واکنش نشان دادند. در این بین، اگرچه عده‌ای هشدار تخریب این دو ساختمان را پس از فروش داده‌اند، اما مسئولان شهرداری دائم بر این نکته تأکید کرده‌اند که فروش بناهایی با چنین معماری و قدمت به‌معنای تخریب آنها نیست. البته پای یک نکته مهم دیگر هم در میان است و آن اینکه طبق قانون نمی‌توان با درخواست مالک بنایی که در فهرست آثار ملی ثبت نشده، برای گرفتن مجوز تخریب و صدور پروانه ساخت مخالفت کرد.
6 راهکار برای هدف برد - برد
آمارها نشان می‌دهد در شهر تهران بین 2 تا 3هزار بنای تاریخی معاصر با ارزش‌های تاریخی و معماری وجود دارد؛ بناهایی که شاید هرکدام از ما نمونه‌ای از آنها را در خیابان‌های ویلا (استاد نجات‌اللهی)، انقلاب، کارگر، آیت‌الله طالقانی و دزاشیب دیده باشیم. ساختمان‌هایی با بالکن‌ها و بهارخواب‌های جلو آمده و بعضا گرد. همان‌هایی که حیاط دلباز دارند، تزئینات داخلی تعدادی از آنها هوش از سر آدم می‌برد و نمای برخی هم واقعا ناب است. بعضی از آنها هم صندوقچه‌ای از خاطرات افراد مشهور هستند. اما به هرحال مسئله این است که قدمت، سرگذشت و معماری‌شان نتوانسته نظر کارشناسان میراث را برای جای گرفتن در فهرست آثار ملی جلب کند. به همین‌خاطر بیم تخریب‌شان می‌رود و کمیته معماری و طراح‌های شهری شورا به‌دنبال آن است تا طی جلساتی، تفاهم برای حفظ چنین بناهایی حاصل شود. هدف، برد- برد است تا هم ساختمان‌های واجد ارزش معماری و تاریخی پایتخت از تخریب در امان بمانند و هم ذی‌نفعان و مالکان خواسته‌شان تامین شود. البته که متقاعد ساختن بسیاری از مالکان کاری بس دشوار به‌حساب می‌آید اما شورای شهر در قالب طرح، 6راهکار را پیشنهاد داده است.
نبود ضابطه یکسان، مانع ثبت ملی 1000خانه ارزشمند
سجاد عسگری، دبیر کمیته حفاظت از خانه‌های تاریخی شهر تهران
آمار مشخصی از بناها وجود ندارد و ایراد سازمان میراث فرهنگی است که این بناها به‌صورت دقیق شناسایی نشده‌اند. اما به‌صورت تقریبی حدود 2 تا 3هزار بنای ارزشمند در تهران وجود دارد. بخشی از این بناهای دارای معماری مدرن اکثرا در مناطق 6، 7 و بخشی در منطقه 3 و یک واقع شده‌اند. ضمن اینکه بخشی از این بناها نیز در مناطق 11، 12 و 20 واقع شده‌اند. اما بیشتر بناهای مناطق 11، 12 و 20 به دوره قاجار می‌رسند و معماری مدرن و معاصر ندارند. در واقع، بخشی از 2 تا 3هزار بنای ارزشمندی که سازمان میراث فرهنگی در شهر تهران شناسایی کرده، یعنی صرفا حدود 40 تا 50درصد، دارای معماری مدرن هستند. با این اوصاف بیش از 1000بنای دارای ارزش معماری معاصر و مدرن در شهر تهران شناسایی شده که قدمتشان به دوران پهلوی اول و دوم و حتی دهه50 شمسی به بعد بر می‌گردد و تمرکز بناها در منطقه6 است. اما در میان این تعداد بنای ارزشمند، بناهایی مربوط به دوره قاجار هستند که برخی از آنها ثبت شده، بخشی دیگر به‌عنوان بنای ارزشمند شناسایی شده و بخشی دیگر حتی به‌عنوان بنای ارزشمند هم شناسایی نشده‌اند. براساس قانونی که سال1309 در مجلس تصویب شده، بناهای تا پایان دوره زندیه باید ثبت ملی شوند؛ اما سال1352 هنگامی که برج آزادی تکمیل می‌شود، هنگام ثبت ملی آن، این قانون اجازه ثبت بنا را نمی‌دهد. به همین‌خاطر، تبصره‌ای به ماده واحده قانون سال1309 الحاق می‌شود مبنی بر اینکه اگر اثری به تشخیص وزارتخانه فرهنگ و معارف وقت دارای شئون ملی باشد، می‌تواند با تصویب شورای‌عالی وزارت فرهنگ و هنر وقت، به ثبت ملی برسد. اما از سال1352 تا‌کنون یعنی 46سال است که ما تعریف دقیق و درستی از شئون ملی نداریم. در واقع ضابطه یکسانی برای تشخیص و شناسایی آثار واجد ارزش وجود ندارد که بر مبنای آن، آثار و بناهای ارزشمند و دارای معماری مدرن و معاصر شناسایی شوند. در واقع، به سبب نبود تعریف واحد از شئون ملی است که دیوان عدالت اداری آثار تاریخی را از فهرست ثبت ملی خارج می‌کند و میراث فرهنگی هم دلیل و تعریف قانونی و متقنی ندارد تا بر مبنای آن دیوان عدالت اداری را متقاعد کنند که مثلا یک بنا با استناد به این قانون، دارای ارزش برای ثبت ملی به حساب آید. نتیجه چنین خلأ قانونی هم این می‌شود که سازمان میراث فرهنگی بنایی بسیار زیبا متعلق به دوره پهلوی اول را در خیابان سی‌تیر فاقد ارزش معماری تشخیص می‌دهد؛ بنایی در خیابان ایتالیا را مجوز تخریب می‌دهد و خانه‌ای در کوچه صوفیانی در پامنار با نظر یک کارشناس، ارزشمند و با نظر کارشناس دیگر، فاقد ارزش معماری ارزشمند، تشخیص داده می‌شود. در نهایت نیز این خانه فرجامی جز تخریب پیدا نمی‌کند.
