چزاندن به سبک فرزندان

زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار

اورژانس اجتماعی سومین رتبه تماس‌های خود را به موارد سالمندآزاری اختصاص داده است. به‌نظر می‌رسد شیوع رفتارهای نامناسب با سالمندان در ایران رو به افزایش است. با توجه به اینکه در ایران، فرهنگ و باورهای سنتی همچنان نقش برجسته‌ای در زندگی افراد دارد و صنعتی‌شدن چالش‌های زیادی را ایجاد کرده که در کلانشهرها کاملا مشهود است. بعضی محققان این باور رایج که سالمند در بالای هشتاد و پنج سالگی بیشتر در معرض آزار است را رد کرده و معتقدند سالمندان کم‌سن‌تر بیشتر در معرض آزار هستند.
اما چگونه سالمندان آزار می‌بینند و اگر قرار باشد مصادیقی برای چنین سوء‌استفاده‌هایی تعیین کرد، شامل چه مواردی می‌شود؟ در موارد مراجعه شده به اورژانس نمونه‌های این آزار را کاهش وزن و سوءتغذیه یا کم‌آبی سالمند، مشکلات جسمانی درمان نشده مانند زخم بستر، محیط زندگی کثیف، رختخواب و لباس‌های کثیف و نشسته، تعویض نشدن لباس‌ها، استحمام نکردن یا نپوشاندن لباس مناسب در هوای گرم و سرد، محیط زندگی ناامن از نظر گرما و سرما، دادن داروهای زیاد و کم به سالمند، دست درازی به پس‌اندازهای او، ناسزاگویی و تهدید به فرستادن به خانه‌های سالمندان و آزار جنسی است. نخستین قانون کیفر عمومی ایران مصوب دهه ۱۳۱۰ هجری شمسی، درباره بی‌توجهی فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان را جرم شناخته است. اما برای روشن شدن موارد ذکر شده به تفکیک و با سرفصل‌هایی در پایین به آن پرداخته‌ایم.
 
سوءاستفاده مالی
گاهی سالمندان به‌علت کهولت سن یا ابتلا به بیماری‌های زوال عقل، کنترلی بر کارهای خود ندارند و امور مالی زندگی‌شان را به مراقبین‌شان می‌سپارند. از این‌رو دزدی و استفاده غیرقانونی یا نامناسب از اموال سالمند، برای سود شخصی یا سود افراد دیگر باعث زیان مالی سالمند می‌شود. سوءاستفاده از چک شخصی، کارت اعتباری یا حساب کاربری از این جمله محسوب می‌شود. بنابراین سرقت پول نقد، چک‌های شخصی یا کالاهای خانگی،‌جعل امضای سالمند و سرقت اطلاعات شرکت سالمند از سوی فرزندان، خویشان یا پرستاران نمونه‌هایی است که تا امروز اتفاق افتاده است.

آزار عاطفی و روانی
بیماری‌های مزمن روانی و آلزایمر، محدود بودن مراکز نگهداری از سالمندانی که به این بیماری‌ها مبتلا هستند و هزینه سنگین نگهداری از آنها، باعث می‌شود بعضی فرزندان که توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، پدر و مادر پیرشان را در خیابان رها کنند که معمولا این سالمندان توسط نیروی انتظامی از خیابان جمع‌آوری و به بهزیستی تحویل داده می‌شوند. اما به استثنای این موارد بی‌احترامی لفظی، تهدیدهای متداول مثل دوست نداشتن سالمند، مورد پسند نبودن، دشنام، تمسخر و استهزای سالمند در جمع، ممنوعیت برقراری ارتباط با دیگران، بی‌توجهی نسبت به نیازهای او از موارد آزار روانی محسوب می‌شود.

خشونت جسمی و جنسی 
این نوع خشونت علیه سالمندان زمانی روی می‌دهد که افرادی که از آنها مراقبت می‌کنند آگاهانه به آنها آسیب فیزیکی بزنند. نادیده گرفتن سالمندان و نیازهایشان (مانند محروم کردن آنها از غذا و مراقبت‌های بهداشتی) تا جایی که به آنها آسیب وارد کند خشونت جسمی علیه آنها محسوب می‌شود. از سویی آزار زنان سالمند و سوء‌استفاده از آنها بسیار بیشتر از آزار مردان سالمند است. این آزار و اذیت‌ها می‌تواند در خانه، در مراکز مراقبت از آنها یا مکان‌های عمومی انجام شود. اقداماتی مثل سیلی زدن، سوزاندن اعضای بدن، پرت کردن، کتک زدن، هل دادن، جلوگیری از درمان‌های پزشکی، تماس نامناسب جنسی از موارد سوء‌رفتار با سالمندان است که پزشکان باید درصورتی که جراحتی در معاینات می‌بینند، نسبت به آن حساس شوند.

آزار اجتماعی
نوع دیگری از خشونت علیه سالمندان، خشونت اجتماعی است. در این نوع آزار که شاید کمتر به آن توجه شود معمولا سالمند را از خانواده و دوستان جدا می‌کنند یا از فعالیت او بیرون از خانه جلوگیری می‌شود. البته بی‌توجهی در محیط‌های عمومی به این افراد، مانند بانک، اتوبوس، خرید و... در این دسته قرار می‌گیرد.

رها کردن سالمندان یا سالمندان سر راهی
افزایش تعداد سالمندان مجهول‌الهویه که به دلایل مختلف هیچ اطلاعاتی از هویت خود نداشته و در گوشه‌ و کنار شهر رها شده‌اند، پدیده اجتماعی «سالمندِ سرراهی» را به‌وجود آورده است؛ موضوعی که با روند افزایش جمعیت پیر، نگران‌کننده و چالش‌برانگیز است. این مشکل بیشتر گریبان خانواده‌های نیازمند را می‌گیرد. سالمندان رهاشده به‌علت بیماری آلزایمر در گوشه و کنار شهر رها می‌شوند و حتی نمی‌دانند آدرس‌شان کجاست. آنها معمولا مشخصات خود را نمی‌دانند و کنترل مسائل بهداشتی را ندارند.

غفلت و بی‌توجهی 
غفلت از نیازهای سالمند از موارد سالمندآزاری محسوب می‌شود. علاوه بر این سالمندآزاری با فشارهای اجتماعی و عدم‌حمایت اجتماعی در ارتباط است. هزینه عاطفی و مالی مراقبت دشوار و مستمر از سالمند یکی از دلایل سالمندآزاری است به‌خصوص برای آنها که از بنیه مالی و آگاهی کمی دارند. معمولا بی‌توجهی به آسیب‌های رسیده به سالمندان از موارد غفلت محسوب می‌شود. از این‌رو به پزشکان و پرستاران توصیه می‌شود در صورتی که شاهد چنین مواردی بودند گزارش کنند.



۲۵ درصد جامعه در ۳۰ سال آینده سالمندان هستند

123شماره تلفن اورژانس اجتماعی برای رسیدگی به چنین آزارهایی است

3رتبه سالمند آزاری در خشونت خانگی