سال تفکر استارتاپی

استارتاپ‌ها در سال ۱۳۹۶ یکی از مهم‌ترین بحث‌های 2 بخش خصوصی و دولتی بودند. اگر تا مدتی قبل، در قطب سنتی مخالفان سرسختی پیدا می‌شدند که با جدیت خواهان کنار زدن این کسب و کارهای جدید بودند، اما در سال ۹۶ بحث حمایت از استارتاپ‌ها به داخل دولت هم کشیده شد؛تا جایی که شخص رئیس‌جمهور، ‌معاون علمی و فناوری او و وزیر ارتباطات درباره این کسب و کارهای ایده‌محور جوانانه نظرهای مثبتی ارائه دادند. شکل‌گیری یک اکوسیستم کامل استارتاپی، سخنی بود که سورنا ستاری- معاون علمی رئیس‌جمهور- ارائه داد. محمدجواد آذری‌جهرمی، از حضور بانوان و شهرستان‌های کوچک در این اکوسیستم کسب‌وکاری جدید گفت و شخص اول قوه‌ مجریه- حسن روحانی- با جدیت از کسب‌وکارهای مجازی سخن به میان آورد و در یکی از سخنانش در هیأت‌دولت، از تأثیرگذاری گسترده فضای مجازی در اقتصاد، فرهنگ، توسعه کسب‌وکار و اشتغال گفت و درک‌نکردن این فضا را باعث شکاف‌نسلی دانست. او گفت: دولت باید تلاش کند در حوزه توسعه اقتصاد فضای مجازی از جهان عقب نیفتیم». استارتاپ ایران در سال گذشته چه اتفاقاتی را از سر گذراند؟ زبان آمار در این‌باره چه می‌گوید؟

کم‌کردن اثر تحریم‌ها

یکی از مزیت‌های کسب‌وکارهای نوپا- اصطلاحی که در فارسی برای استارتاپ پیشنهاد شده- باز بودن دست مبتکرانش برای ایده‌پردازی، ارتباط ساده‌تر با بقیه اعضای اکوسیستم در دنیا (به‌خاطر ماهیت خاص و جهانی استارتاپ‌ها) و توانایی بومی‌سازی نمونه‌های موفق خارجی بنا به نیازهای داخلی است. آمازون، اوبر، ای‌بی، پی‌پل، فیسبوک و نت‌فلیکس نمونه‌هایی از استارتاپ‌های موفق خارجی هستند که به‌خاطر محدودیت‌هایی، ازجمله تحریم‌ها، سرویس‌دهی‌شان در ایران به‌طور کامل انجام نمی‌شود. در چنین فضایی، ‌استارتاپ‌های ایرانی با بومی‌سازی آنچه در کشورهای دیگر وجود داشته، نیاز مشتری‌های داخلی را برطرف کردند؛ درصورتی که در مشاغل سنتی عملا ساخت نمونه بومی‌سازی‌شده یک شرکت بسیار دشوار و در خیلی از موارد غیرممکن به حساب می‌آید.

تک‌شاخ‌ها در راه ایران

اکوسیستم استارتاپی ایران هنوز خیلی جوان است. سیلیکون‌ولی برخی استارتاپ‌هایش به سوددهی بالا رسیده و سهام‌شان به‌صورت عمومی در بورس عرضه می‌شود اما استارتاپ‌های ایرانی که تازه کارشان را آغاز کرده‌اند در بهترین حالت وارد مرحله جذب پول از سرمایه‌گذارهای خطرپذیر، مراکز نوآوری و... شده‌اند. البته وزیر ارتباطات در یکی از سخنرانی‌هایش در زمستان اعلام کرد که ایران تا حوالی تابستان ۹۷ چند تک‌شاخ خواهد داشت؛ دیدگاهی که در همان زمان توسط کارشناسان استارتاپی که با همشهری گفت‌وگو کرده بودند نیز تأیید شد. هرچند رسیدن به مرحله «یونیکورن» یا «اسب شاخدار» در استارتاپ‌ها نشان‌دهنده موفقیت آنهاست اما با توجه به زمانبر بودن رسیدن به این هدف، ‌عملا رسیدن به آن در زمان کوتاه امکان‌پذیر نیست.


رشد شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، به‌ویژه در شهرستان‌ها

مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر در سال گذشته افزایش پیدا کرده‌اند و بخش‌های دیگری از اکوسیستم استارتاپی ایران با ساخت مراکز رشد جدید تکمیل شده است. ساخت مجموعه‌های جدید استارتاپ‌محور در شهرستان‌ها و مناطق دور از پایتخت- هدفی که بخش‌های دولتی، نیمه‌دولتی و حتی بسیاری از خصوصی‌ها سال‌ها دنبال رسیدن به آن هستند- امسال به‌طور ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفته و اجرا شده است. آمارهای مرکز «توسعه تجارت الکترونیک ایران» نشان می‌دهد که در سال گذشته در ایران بیشتر از ۶۰ شتاب‌دهنده و فضای کار اشتراکی (با احتساب نمایندگی‌ها) و بیشتر از 70سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر داخلی و خارجی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران وجود داشته‌اند. هرچند بیشتر از ۵۷درصد کل شتاب‌دهنده‌های کشور در تهران هستند اما به‌وجود آمدن شتاب‌دهنده‌های جدید در استان‌هایی مثل گیلان، قزوین، اصفهان و فارس نشان می‌دهد که شهرستان‌ها، فضای جدیدی برای رشد در این فضا به‌حساب می‌آیند. بنا به آمار این مرکز، جز تهران، ‌۱۷ استان دیگر نیز شتاب‌دهنده دارند که فاصله برخی از آنها از پایتخت قابل‌توجه است.

شهرستانی‌ها فعال‌تر شدند




18 استان 
دارای شتاب‌دهنده هستند

آمار «مرکز توسعه تجارت الکترونیک‌ایران»‌ نشان می‌دهد، ‌هرچند شتاب‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذارهای اولیه در شهرستان‌ها جان گرفته‌اند اما رشد استارتاپ‌ها لزوما به‌وجود آنها متکی نبوده است. این آمار تعداد کل کسب‌وکارهای آنلاین تا بهمن ۹۶ را ۲۹۱۲۰ عدد اعلام کرده است. کمتر از ۵۰ درصد این تعداد کسب‌وکار (به‌طور دقیق‌تر 33/46درصد) در تهران هستند اما اصفهان، خراسان‌رضوی، فارس و آذربایجان‌شرقی رکوردهای بعدی را در اختیار دارند. هرچند سهم شهرستان‌ها هنوز به ۱۰ درصد هم نرسیده اما حضور کسب‌وکارهای نوپا در شهرستان‌هایی که ارتباط فیزیکی‌شان با پایتخت کمتر است، نشان می‌دهد که در این فضای جدید عملا مفهوم فاصله چندان در رشد یا از میان رفتن شغل‌ها تأثیری ندارد.