جامعه
حکایت تلخ کودک‌مادران هامون
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان: در ازدواج‌های ثبت‌نشده، مردان بدون هیچ‌گونه حق و حقوقی می‌توانند زنان را طلاق دهند و آن‌ها را محروم از نفقه و مهریه رها کنند
دختران خردسالی که عروس می‌شوند و پسران نوجوانی که هنوز پشت لب‌شان سبز نشده، لباس دامادی بر تن می‌کنند حکایت تعداد زیادی از کودکان سیستان و بلوچستانی است.
سن ازدواج در ایران بر مبنای «بلوغ جنسی» تعیین شده در حالی که به گفته کارشناسان، بلوغ جنسی فقط بخشی از ابعاد بلوغ کامل انسان است. رشد، آگاهی، آموزش و آزادی در انتخاب اساسی‌ترین و انسانی‌ترین شروط برای تشکیل خانواده است.
به گزارش ایرنا، یکی از معضلات سیستان و بلوچستان ثبت نشدن برخی ازدواج‌ها در آن است که زنان را از حقوق قانونی محروم می‌کند و به مردان این آزادی را می‌دهد که بدون هیچ منع قانونی زنان را طلاق دهند یا همسر دوم و سوم اختیار کنند.
یکی از زنان روستایی خودسرپرست زاهدان گفت: فقط ۸ سال داشتم که مرا به عقد مردی ۴۰ ساله از توابع روستایمان که زن و فرزندان بزرگ‌تر از من داشت درآوردند.
وی که از ذکر نامش خودداری کرد، افزود: از آن‌جا که ثبت احوال از ثبت این ازدواج خودداری کرده بود مراسم عقد به صورت سنتی و شرعی در خانه پدرم انجام شد و تا یک سال پس از ازدواج در خانه پدر سکونت داشتم.
این زن سرپرست خانوار بیان کرد: در سن ۹ سالگی به خانه شوهر رفتم و پس از 3 سال صاحب فرزندی شدم. من در آن سنین، هیچ شناختی از بارداری نداشتم.
وی تصریح کرد: پس از مدتی شوهرم به جرم حمل مواد مخدر دستگیر و روانه زندان شد. من برای تأمین زندگی کودک خود به سراغ همسر اول وی رفتم تا از دارایی‌های او به من بدهند که مورد ضرب و شتم پسر بزرگ او قرار گرفتم.
او بیان کرد: به دلیل نداشتن حامی مالی پس از آن شروع به کار کردم و روزها برای تکدی‌گری به زاهدان آمدم. بارها به نهادهای مختلف مراجعه کرده‌ام اما به دلیل ثبت نشدن این ازدواج، کمکی به من نشد. به دلیل فشارهای زندگی به اعتیاد نیز روی آورده‌ام و نمی‌دانم سرانجام زندگی من و کودکم چه خواهد شد.
محرومیت زنان از حقوق قانونی
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان نیز در تشریح مشکلی دیگر از ازدواج‌های ثبت شده اظهار کرد: بر اساس دستورالعمل ثبت احوال، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق مجاز به ثبت ازدواج افراد زیر سن قانونی نیستند و این موضوع سبب شده ازدواج در سنین پایین بدون ثبت قانونی و فقط به صورت شرعی در مناطق مختلف انجام شود.
«کلثوم مؤذن» بیان کرد: بیشتر دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند خانواده‌های متمولی ندارند و مجبور به ازدواج با فردی به عنوان همسر دوم، سوم یا چندم وی می‌شوند که برای ثبت قانونی آن نیاز به اجازه همسر اول دارد و با توجه به این‌که در بسیاری موارد همسر اول فرد رضایت ندارد، افراد از ثبت آن خودداری می‌کنند.
وی افزود: با توجه به ثبت نشدن ازدواج دختران، مردان به راحتی و بدون هیچ‌گونه حق و حقوقی می‌توانند زنان را طلاق شرعی دهند.
موضوع نفقه و مهریه که فقط از طریق قانونی قابل پیگیری است، برای این زنان محلی از اعراب ندارد.
افزایش زنان خودسرپرست
مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان تصریح کرد: معمولاً پس از جدایی یا فوت همسر، این زنان وظیفه نگهداری از کودکان را بر عهده می‌گیرند و این امر سبب می‌شود این دختران در سنین پایین مجبور به تحمل بار سنگین زندگی شوند.
وی خاطرنشان کرد: این در حالی است که به دلیل ثبت نشدن ازدواج و نبود هیچ‌گونه مدرک مستدل، هیچیک از نهادهای متولی نمی‌تواند خدمات به آن‌ها ارائه دهند. همین عامل سبب افزایش روزافزون زنان خودسرپرست در این استان شده است.
کودکان بی‌شناسنامه
پس از زنان، کودکان قربانیان اصلی این گونه ازدواج‌ها هستند. مؤذن در این‌باره گفت: به علت ثبت نشدن ازدواج، کودکان حاصل از آن نمی‌توانند شناسنامه را به عنوان یک سند هویتی دریافت کنند. این کودکان به دلیل نداشتن شناسنامه از تمام حقوقی که در قانون برای اتباع ایرانی مشخص‌شده محروم هستند.
وی افزود: این کودکان حتی از حقوق اولیه خود یعنی تحصیل و علم‌آموزی نیز باز می‌مانند. این کودکان اغلب بدون هیچ‌گونه منبع درآمدی به جرگه کودکان کار می‌پیوندند.
اعتیاد، دزدی و آسیب‌های اجتماعی
یک زن متکدی در شهر زاهدان گفت: من فقیر و بدون سرپرست هستم و مجبورم برای تأمین معاش ۲ فرزندم تکدی‌گری کنم. وی که خود را «گل‌بی‌بی» معرفی می‌کند، افزود: شوهرم چند سال قبل ما را ترک کرد و از آن‌جایی که توان مالی و حرفه‌ای ندارم ۲ فرزندم نیز در خیابان‌های مکان‌هایی دیگر گدایی می‌کنند.
این زن سرپرست خانوار بیان کرد: شوهرم قاچاقچی بود و ازدواج ما نیز ثبت نشده است. پس از این‌که محموله مواد مخدر همسرم لو می‌رود، به پاکستان فرار می‌کند. من نیز گرفتار اعتیاد شده‌ام و بیشتر درآمدم صرف اعتیاد می‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا حاضر است دختر کوچک خود را به عقد مردی مسن درآورد، گفت: با وضعیت فقری که دارم حاضرم این کار را بکنم و امیدوار باشم که به سرنوشت من دچار نشود.
چرخه بی‌پایان فقر و اعتیاد
یک کارشناس اجتماعی درباره اعتیاد این دسته از زنان اظهار کرد: زنان کم سن و سالی که پس از رسیدن به سن بلوغ درمی‌یابند ازدواجشان از روی تحمیل خانواده بوده برای تحمل درد و فشارهای زندگی به مواد مخدر روی می‌آورند.
«م. سراوانی» افزود: در اغلب موارد، کودکان این خانواده‌ها نیز به دلیل نداشتن درآمد کافی، جذب قاچاق، اعتیاد و دیگر بزه‌های اجتماعی می‌شوند.
یک منبع آگاه از آمار بالای جرم توسط این زنان و فرزندان آنان در استان خبر داد. وی که از ذکر نامش خودداری کرد، گفت: بر اساس برخی آمارهای مربوط به چند سال قبل بیش از ۹۰ درصد زنانی که به جرم مواد مخدر دستگیر شده و در بند نسوان زندان زاهدان حبس بودند، زنانی بودند که مجبور به ازدواج در سنین پایین شده بودند و ازدواج آنان در هیچ جایی ثبت نشده بود.
وی تصریح کرد: همچنین آمار بالایی از کودکان و نوجوانان کانون اصلاح و تربیت را کودکان حاصل از این نوع ازدواج‌ها تشکیل می‌داد.
قانون ازدواج دختران زیر ۱۵ سال
مدیر کل سابق امور بانوان و خانواده استانداری سیستان و بلوچستان گفت: بر اساس قانون، ازدواج دختران زیر ۱۵ سال غیرقانونی است و به همین سبب این نوع ازدواج‌ها به صورت غیرقانونی انجام می‌شود. «مریم پویا» افزود: مهم‌ترین مشکل این ازدواج‌ها این است که در دفاتر ازدواج ثبت نمی‌شوند و نهادهای اجتماعی هیچ اطلاعی از این افراد ندارند.
وی تصریح کرد: دفتر امور بانوان استانداری جلسات و کارگروه‌های بسیار زیادی در استان برگزار کرده تا با فرهنگ‌سازی و آموزش، مانع ازدواج دختران کم سن و سال شود؛ همچنین برای جلوگیری از ازدواج دختران در سنین پایین مراکز مشاوره زیادی در استان راه‌اندازی شده تا به افراد مشاوره‌های رایگان ارائه دهد.
مدیر کل سابق امور بانوان و خانواده استانداری گفت: سیستان و بلوچستان در تعدد زوجات، ازدواج در سن پایین، ثبت نشدن طلاق و کودکان بازمانده از تحصیل در کشور رتبه اول را دارد و تاکنون ۵۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل در استان شناسایی شده‌اند.
وی بیان کرد: متأسفانه در این استان ازدواج‌هایی با اتباع خارجی صورت می‌گیرد که بعد از مدتی این فرد همسر و فرزندان خود را رها کرده و بدون توجه به مشکلات آنان به کشورش باز می‌گردد و هیچ‌گونه دسترسی به فرد مورد نظر نیست.
به گفته وی ضروری است با کشور متبوع توافق‌نامه‌هایی درباره ازدواج اتباع خارجی امضا شود.
سن شرعی و قانونی در ازدواج
پویا با اشاره به تعارضی که بین حکم شرعی و قانون مدنی ازدواج وجود دارد، بیان کرد: تعارض‌هایی بین حکم شرع و قانون مدنی برای ازدواج دختران وجود دارد. بر اساس حکم شرع سن بلوغ دختران ۹ سال است اما قانون مدنی و اجتماعی سن بلوغ را ۱۵ سال می‌داند.
مدیر دبیرخانه ائمه جمعه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان در این‌باره گفت: در این نوع ازدواج‌ها سن مطرح نیست اما از لحاظ قانونی دختر باید به سنی برسد که توان اداره زندگی را داشته باشد.
مولوی «عبدالغنی دهانی‌سورانی» افزود: از لحاظ قانون مدنی، دختری که ازدواج می‌کند نباید کمتر از 15 سال سن داشته باشد ولی از لحاظ شرعی اگر دختر رشد کافی داشته باشد و ظاهرش ۱۳ یا ۱۴ سال به نظر برسد برای ازدواج مشکلی ندارد.
وی تصریح کرد: چنانچه دختر را در سن کمتر از سن بلوغ شوهر بدهند ممکن است وقتی بزرگ شد این شوهر را دوست نداشته باشد. وقتی پدر دختر را شوهر داد تمام اختیارات این دختر از او سلب می‌شود. از لحاظ عقلی و عرفی درست نیست دختر را در سن پایین شوهر بدهند.
مدیر دبیرخانه ائمه جمعه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت استان گفت: از آن‌جا که بر اساس فقه حنفی، اگر کلمه طلاق 3 مرتبه بر زبان جاری شود طلاق رسمیت پیدا می‌کند، در این ازدواج‌ها طلاق نیز به راحتی اجرا می‌شود.
آمار دقیق ازدواج دختران در سن پایین
مدیر کل ثبت احوال سیستان و بلوچستان گفت: صدور سند سجلی برای فرزندان دخترانی که در سن کم و بدون ثبت قانونی ازدواج می‌کنند ۲ حالت دارد.
«رضا راحت‌دهمرده» افزود: در حالت نخست چنانچه فرزند آنان در بیمارستان متولد شود برای گرفتن شناسنامه، گواهی تولد و حضور یکی از والدین الزامی است. در حالت دوم اگر فرزند آنان در خانه متولد شود علاوه بر استشهاد محلی، حضور پدر و مادر برای گرفتن شناسنامه الزامی است و پدر و مادر هر ۲ باید به صورت مکتوب و شفاهی اعلام کنند که این فرزند حاصل ازدواج شرعی آنان است.
وی ادامه داد: به دلیل ثبت نشدن این نوع ازدواج‌ها آمار دقیقی از دخترانی که در سن کم ازدواج می‌کنند وجود ندارد.
سوءاستفاده از بندهای قانونی
«کلثوم مؤذن»، مدیرعامل مؤسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان، می‌گوید: در برخی موارد، افراد با استفاده از برخی بندهای قانونی می‌توانند مجوز ازدواج دختران را در سنین پایین کسب کنند؛ به این صورت که از دختران در دادگاه برخی سؤالات شرعی پرسیده می‌شود و در صورت پاسخ صحیح، دادگاه اجازه ازدواج را صادر می‌کند؛ البته در این موارد فقط برخی نکات شرعی به دختر دیکته می‌شود و او نیز در دادگاه بازگو می‌کند.
