پوکی استخوان را بشناسیم و از آن پیشگیری کنیم

مهران زمان‌زاده_متخصص غدد داخلی و متابولیسم 

براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، پوکی استخوان یا استئوپروز، یک اختلال اسکلتی است که ویژگی بارز آن کاهش استحکام بافت استخوان است. این بیماری، فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد. آمارهای ارائه‌شده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد از هر 3زن بالای 50سال یک نفر و از هر 12مرد بالای 50سال یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شود. براساس همین آمار، شکستگی‌های لگن وخیم‌ترین عارضه پوکی استخوان هستند و میزان مرگ‌ومیر آن در سال اول ابتلا به بیماری به 20درصد می‌رسد. 50درصد دیگر از این بیماران قادر به بازگشت به حالت ایستاده قبل از بروز بیماری نمی‌شوند و از این تعداد، 10درصد مبتلایان نیازمند دریافت خدمات حمایتی و مراقبتی دائم می‌شوند. قابل توجه اینکه پوکی استخوان در زنان از سن سی‌وپنج‌سالگی آغاز می‌شود. در ایران پوکی استخوان به لحاظ عادات تغذیه‌ای غلط، کم‌تحرکی و وضعیت‌های بد هنگام خواب، خصوصیات نژادی، مصرف الکل و اعتیاد به مواد‌مخدر شیوع بالایی دارد. کمبود مواد مغذی مانند کلسیم، ویتامین و استعمال دخانیات، در بروز پوکی استخوان نقش عمده‌ای دارند، چراکه در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، این کمبود با برداشت از بافت‌های استخوانی جبران می‌شود و درصورت استمرار برداشت مواد مغذی از استخوان، بیماری پوکی استخوان پدید می‌آید. از سوی دیگر، این نکته را باید درنظر داشت که افزایش سن، پرکاری تیروئید، کم‌کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ، دیابت و مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئید، لووتیروکسین، فورزماید، هپارین و فنی‌توئین نیز در طولانی‌مدت سبب پوکی استخوان می‌شوند. از این رو، افراد باید در کنترل مصرف داروها و بیماری‌هایی که به ظاهر ارتباطی با پوکی استخوان ندارند حساسیت لازم را داشته باشند.

گروه‌های پرخطر کدامند؟
خانم‌های بالای ۶۵سال و آقایان بالای ٧٠سال، افرادی که به هر علت داروهای کورتیکواستروئیدی بیش از 2‌ماه مصرف کرده‌اند، افرادی که ستون مهره‌های غیرطبیعی دارند، بیمارانی که داروهای مسبب پوکی استخوان مصرف می‌کنند، بیمارانی که دچار پرکاری پاراتیروئید اولیه هستند و افراد بالای 45سال که سابقه شکستگی قبلی استخوان، ابتلا به بیماری آرتریت روماتوئید، سابقه شکستگی مفصل ران در والدین را دارند، افراد بسیار لاغر و مردان دچار هایپوگونادیسم ازجمله افراد و گروه‌هایی هستند که بیش از همه در معرض خطر پوکی استخوان هستند.

بیماری را چطور بشناسیم؟
درد مختصر و پراکنده استخوانی می‌تواند از علائم ابتدایی بیماری باشد. دردهای موضعی حین لمس، ایجاد تغییرات ظاھری و شکستگی‌های ریز درمحل‌هایی که استخوان فشار بیشتری را تحمل می‌کند مانند بخش انتهایی مهرهای کمر، گردن، استخوان ران، لگن و ساق پاها، از علائم هشدار‌دهنده مراحل پیشرفت بیماری است. درصورتی که به‌طور منظم طول قد اندازه‌گیری شود، کوتاه‌شدن قد نسبت به دفعات قبل نشانگر فروپاشی تدریجی بافت استخوانی خواهد بود. ھرگونه افزایش انحنا یا قوزدارشدن ستون مهرها به‌صورت افزایش خمیدگی، هشداری برای بروز این پدیده است. برخلاف بسیاری از بیماری‌های مزمن که علائم و نشانه‌های متعددی دارند، تا زمانی که شکستگی در استخوان رخ ندهد، بیماری شناسایی نمی‌شود و کار برای درمان یا پیشگیری از آن سخت‌تر می‌شود.

کنترل بیماری با چند راه ساده 
پوکی استخوان انتهای زندگی نیست و در سنین بالا تمامی افراد کم‌وبیش با آن دست‌به‌گریبان هستند. پوکی استخوان مترادف با آرتروز یا زمین‌گیرشدن نیست. القای این موضوع به‌دلیل دانش ناکافی یا ایجاد ترس در بیماران، با مقاصد سودجویانه انجام می‌شود. با انتخاب الگوی زندگی سالم، مصرف دارو و اجرای طرح‌های مراقبتی، تشخیص زودهنگام، رژیم غذایی مطلوب و فعالیت‌های بدنی کافی، نه‌تنها می‌توان روند بیماری را کاهش داد، بلکه می‌توان موجب تقویت بافت‌های استخوانی و ترمیم آنها شد. پیشگیری از این بیماری باید در تمام طول زندگی انجام گیرد و هدف از آن نیز افزایش تراکم بافت استخوان در سنین کودکی و نوجوانی و کند کردن روند پوکی استخوان در سنین بالاتر است. مصرف روزانه 100میلی‌گرم کلسیم در روز برای زنان جوان و 1500میلی گرم برای زنان بالای 50سال یا مصرف روزانه دست‌کم 1200میلی‌گرم برای زنان شیرده ضروری است. مصرف شیر، ماست، پنیر و ماهی، موادغذایی غنی از کلسیم، مصرف ویتامینD در صورت تجویز پزشک، اصلاح وضعیت بدن ازجمله هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن و هنگام فعالیت شغلی و اجرای مستمر تمرینات ورزشی خاص مانند 30دقیقه پیاده‌روی و شنا، کمک مؤثری به کنترل و پیشگیری از بروز بیماری می‌کند. سنجش تراکم استخوان نیز از راه‌هایی است که می‌تواند به شما برای شناسایی بیماری و پیشگیری از آن کمک شایانی کند.

درمان پوکی استخوان
اگر با قطعیت از نظر پزشک، مبتلا به پوکی استخوان شده‌اید، می‌توانید با روش‌هایی، بیماری خود را درمان کنید. هدف اصلی در درمان کسانی که مبتلا به پوکی استخوان هستند، پیشگیری از شکستگی‌های استخوان در این افراد است. استفاده از داروھای ضد‌پوکی استخوان، سرعت از دست رفتن استخوان را کاهش می‌دهد یا باعث ساخته‌شدن استخوان جدید می‌شود؛ بدین‌ترتیب، افزایش تراکم استخوان، خطر شکستگی استخوان را کاهش می‌دهد. علاوه بر مصرف داروهای ضدپوکی استخوان، استفاده از مقادیر توصیه‌شده کلسیم و ویتامینD نیز اهمیت زیادی دارد. در مورد پوکی استخوان ثانویه به علل دیگر، بهترین راه درمان، تشخیص و برطرف‌کردن آن علت است.