همزمان با سالگرد رحلت آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی سری به خانهموزه او در محله جماران زده‌ایم
یادگاری‌های همسایه امام ره
الناز عباسیان
سال‌ها همسایه امام(ره) بود. اصلا خود امام(ره) خواسته بود که او همسایه‌اش باشد. پس از ترور نافرجام آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی، در خرداد‌ماه سال1358 و حوادثی که در آن سال‌ها روی داد، به دستور و توصیه امام‌خمینی(ره) مبنی بر ضرورت حفاظت از شخصیت‌های ارزنده انقلاب، مرحوم هاشمی همراه خانواده از مهر سال1360 به جماران آمد و از همان سال‌ها تا آخرین روز حیات پرفراز و نشیب و پر مسئولیتش این خانه، محل سکونت او و خانواده‌اش شد. یک خانه دو طبقه که وجب به وجب آن پر از تاریخ و خاطره است. جایی که در و دیوار آن شاهد گرفتن تصمیمات سرنوشت‌سازی بوده‌اند. گرچه خانه یک سیاستمدار است اما جای دنج و زیبایی است. جایی که 35سال محل سکونت خانواده آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بود و حالا به رسم زمانه و مثل محل سکونت بسیاری از رهبران و مسئولان ارشد کشورها پس از وفاتش به موزه تبدیل شده تا مردم بیشتر با شخصیت و زندگی او آشنا شوند. بازدید از این خانهموزه اطلاعات خوبی از دوران‌های مختلف زندگی مرحوم هاشمی رفسنجانی را به بازدید‌کننده منتقل می‌کند؛ زندگی با نظم و برنامه، همراه با اثرگذاری در تصمیمات مهم کشور. این خانهموزه سوم شهریور‌ماه سال۱۳۹۷ مصادف با زادروز آیت‌الله هاشمی رفسنجانی افتتاح شده است. به مناسبت سالگرد رحلت او فرصت را مغتنم شمرده و راهی این خانه شدیم تا از نزدیک شاهد سبک ساده‌زیستی رئیس سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام باشیم. با ما همراه باشید تا سری به بخش‌های مختلف این خانه ارزشمند بزنیم.
موزه شناسنامه انقلاب اسلامی
برای بازدید از خانهموزه آیت‌الله هاشمی که بسیاری او را شناسنامه انقلاب اسلامی می‌دانند باید به محله جماران و به سمت حسینیه امام(ره) برویم. منطقه خوش و آب و هوای تهران که در تاریخ معاصر ماندگار شد. زیرا نبض انقلاب اسلامی در آنجا می‌تپید و کانون تصمیم‌گیری‌ها و رایزنی‌های سطح اول سیاست کشور بود. خوب که دلت را به تاریخ و خاطره‌های نه چندان دور بسپاری صدای همهمه مشتاقان دیدار امام(ره) و نشستن پای سخنرانی‌هایش را از گوشه و کنار می‌شنوی و شاید هم فراتر از رویاهایت، حضور امام(ره) و همراهانش را تصور کنی. چه سعادتی از این بهتر که در جایی قدم بگذاری که روزگاری بزرگان و سرنوشت‌سازان تاریخ ایران در آن زندگی می‌کردند. اینها شوق ما برای بازدید از خانهموزه را دوچندان می‌کند. به محض ورود به آنجا، با دیدن کوچه‌های باریک، مغازه‌هایی به سبک قدیم و ساختمان‌های کهنسال حس و حال این محله قدیمی را لمس می‌کنیم. پس از ورود به کوچه باریکی که حسینیه جماران در آن قرار دارد، باید مسافت کوتاهی را با پای پیاده طی کنیم تا به در اصلی حسینیه برسیم. برای بازدید باید از گیت امنیتی حسینیه جماران رد شویم. حالا دیگر خانه‌ای که آیت‌الله هاشمی حدود ۳۵سال در آن زندگی می‌کرده مقابلمان ظاهر می‌شود و اینجاست که ساده‌زیستی او را از گوشه و کنار خانه درک می‌کنیم.
جلسه سران قوا در حیاط باصفای خانه
خانهموزه، نخستین خانه سمت چپ در کوچه اختصاصی حسینیه جماران است. یک در کرم رنگ که یک لنگه آن باز است. روی دیوار لبخند آیت‌الله نقش بسته روی تابلو و می‌گوید که خانهموزه هاشمی همین‌جاست. به دور از سوز سرمای بیرون و سودای شهر، این خانه آرام و گرم است. گویی کسی در خانه نیست. اما نه اشتباه می‌کنیم. صاحبخانه اینجاست و با لبخند همیشگی به مهمانان خوش‌آمد می‌گوید. تندیس آیت‌الله با همان عمامه سفید و قبای خردلی و تسبیح گلی در دست در جلوی سالن ما را غافلگیر می‌کند. دیدن لبخند آیت‌الله برای لحظه‌ای ما را به فکر فرو می‌برد. راستی چقدر دلمان هوای شنیدن صدای مرد مصلحت انقلاب را کرده است. با همین حال مسیر را ادامه می‌دهیم. برخلاف تصور خبری از اشرافی‌گری در این خانه نیست. خانه‌ای به دور از زرق و برقی که در این سال‌ها شنیده‌ایم. حیاط خانه هم بسیار باصفاست و جویباری کوچک از کنار آن روان است. به محض پا گذاشتن به حیاط نخستین چیزی که جلب نظر می‌کند، صدای آبنمای کوچکی است که مرحوم هاشمی رفسنجانی با دست‌های خودش و با قلوه‌سنگ‌های معمولی آن را در پشت در ورودی منزلش ساخته تا صدای آرامش‌بخش آب طنین‌انداز فضا شود. نمای کلی این خانه به‌خوبی سبک زندگی قدیمی اما بسیار باصفای گذشته را در ذهن تداعی می‌کند که به لطف دیوارچسب‌های سبز و زیبا و درختان سن و سال‌دار سرشار از انرژی‌های خوب است. این خانه به واسطه حضور آقای هاشمی محل آمد و شد شخصیت‌های سیاسی زیادی بوده است. در کنار درخت کهنسالی که در حیاط است یک عکس از همان محل به نمایش درآمده است که مرحوم موسوی اردبیلی و مرحوم هاشمی و آیت‌الله خامنه‌ای را نشان می‌دهد. این عکس جلسه سران قوا نامیده شده است. در محوطه حیاط یک استخر کوچک و ویلایی قرار دارد. در آن سوی حیاط دو نامه مرحوم هاشمی که عنوان بدون سلام دارند به نمایش گذاشته شده است. نامه اول خطاب به امام خمینی(ره) و دوم خطاب به رهبر انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای. اینها تازه شروع جذابیت‌های این خانه است تا بیشتر از اوضاع و احوال سیاسی سال‌های نه چندان دور خبردار شویم. همراه ما تعدادی هم برای بازدید وارد خانه شده و کنجکاوانه در و دیوار خانه را تماشا می‌کنند. یک نفر جلوتر ایستاده و درباره بخش‌های مختلف خانه توضیح می‌دهد. ورودی این خانه یک حیاط باریک دارد که از انتهای آن می‌توان به حیاط پشتی رسید و شاهد باغچه و استخر کوچکی بود که در آنجا خودنمایی می‌کنند.
خانه ساده و به دور از اشرافیت
ساختمان سفیدرنگ موزه 2طبقه و یک زیرزمین دارد. با ورود به طبقه اول، مجسمه تمام‌قد آیت‌الله هاشمی با لبخندی مهربان پذیرای بازدیدکننده‌هاست. در پشت مجسمه، تابلوهای متعددی که روی همه دیوارها نصب شده‌اند، ابعاد مختلف زندگی آیت‌الله هاشمی را در قالب عکس و متن‌نوشته‌های کوتاه و مختصر به تصویر کشیده‌اند. در راستای تغییر کاربری خانه شخصی این سیاستمدار پرنفوذ به موزه، تابلوی شیشه‌ای بزرگی روی دیوار روبه‌روی در حیاط نصب شده که یادآور تاریخ‌های مهم زندگی آیت‌الله هاشمی است. ناگفته نماند در مقابل ورودی باید کفش‌های خود را در بیاورید زیرا در این خانهموزه سعی شده تا وسایل و امکانات زندگی این بزرگوار، اشیا، مبلمان و کتابخانه‌ها با همان چیدمان و شرایطی که وجود داشت حفظ شود و در معرض دید همگان قرار گیرد. به‌طوری که حتی مثلا کاسه‌های کریستالی همچنان روی میزها هستند و ریموت‌کنترل‌های تلویزیون را می‌توان روی میز مشاهده کرد. در سالن پذیرایی این خانهموزه، چیدمان مبلمان و میزناهارخوری به همان شکل عادی خود حفظ شده است. روی میزهایی که در گوشه‌های این سالن قرار دارند، قاب عکس‌های شخصی خانواده هاشمی را می‌توان دید که از کودکی تا بزرگسالی فرزندان او را شامل می‌شود. برخی از قاب عکس‌های بزرگ که روی دیوار نصب شده‌اند، نشان‌دهنده لحظه‌های شاد خانواده شاگرد امام‌خمینی(ره) هستند. جالب است بدانید تمامی اشیا و وسایل این خانه، اثاثه قدیمی منزل قبلی یا جزو جهیزیه همسر آیت‌الله هستند. طبقه اول ساختمان متشکل از یک آشپزخانه، سالن پذیرایی، اتاق نشیمن و 2 اتاق است. در یکی از اتاق‌ها که عاری از هرگونه مبلمانی است، روی دیوارها شاهد تصاویری هستیم که فعالیت‌های هاشمی رفسنجانی را نمایش می‌دهند. در یک باکس شیشه‌ای در کنار اتاق، شناسنامه و دفاتر خاطرات و وسایل شخصی او نگهداری می‌شوند. این طبقه از خانه بیشتر به دیدارها و جلسات کاری وی مربوط بوده است. از پلکان مارپیچی در گوشه سالن نشیمن می‌توان به طبقه دوم خانهموزه رفت. این طبقه نیز شامل هال و 4 اتاق است. بزرگ‌ترین اتاق، اتاق خواب آیت‌الله هاشمی است. در کنار تخت و میزتوالت، کمد دیواری‌ای با درهای شیشه‌ای در گوشه‌ای از اتاق خودنمایی می‌کند که حاوی وسایل شخصی اوست. 2 اتاق تقریبا از هرگونه وسیله‌ای خالی هستند و فقط روی دیوار اسناد و تصاویر و تاریخ زندگی آیت‌الله هاشمی نمایش داده شده‌اند. در اتاق سوم باز هم شاهد کتابخانه، میز تحریر و تردمیل هستیم. برای تردد بین دو طبقه این خانه یک آسانسور کوچک وجود دارد که فقط یک صندلی دارد.
کتابخانه سردار سازندگی
اتاق دوم در واقع نوعی کتابخانه شخصی است و سراسر اتاق را قفسه‌های کتاب‌های موردعلاقه آن مرحوم تشکیل داده‌اند. حتما می‌دانید که رازدار اسرار جمهوری اسلامی ایران، مفسر قرآن نیز بود و تعدادی کتاب با عنوان مجموعه خاطرات روزانه دارد. وی انگیزه‌اش را از نوشتن خاطرات روزانه علاقه به نویسندگی عنوان کرده‌بود. از میان تالیفات هاشمی رفسنجانی می‌توان به «سرگذشت، فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار» اشاره کرد که از نخستین آثار فارسی در دفاع از مردم فلسطین محسوب می‌شود. دستخط دکتر مصدق برای خریداری و اهدای این کتاب نیز در خانهموزه به نمایش گذاشته شده است. از دیگر تالیفات این نویسنده سیاستمدار می‌توان به کتاب «امیرکبیر: قهرمان مبارزه با استعمار» اشاره کرد که به زندگی و وقایع دوران امیرکبیر می‌پردازد. این کتاب در سال۱۳۴۶ منتشر و در آن از امیرکبیر تجلیل شده‌است. دیگر اثر او «تفسیر راهنما» است که از تفاسیر موضوعی قرآن به شمار می‌رود. علاوه بر این اتاق، زیرزمین خانه نیز مملو از کتاب‌های مختلف است که تعلق آنها به یکی از تعیین‌کننده‌ترین سیاستمداران ایران به‌هیچ‌عنوان جای تعجب ندارد. تا یادمان نرفته اشاره کنیم که در اتاق دوم طبقه اول خانهموزه آیت‌الله هاشمی مجسمه دیگری از او وجود دارد. جایی که دوباره می‌توان چهره این سیاستمدار را در کنار میزی پر از کتاب تداعی کرد. شک نداریم که این اتاق همان جایی است که او خاطرات لحظه به لحظه خدمت و زندگی‌اش را به تقریر درآورده است. خوب است بدانید آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از ابتدای سال1360تا یک روز پیش از رحلتش در دی‌ماه 95، خاطرات خود را روزانه ثبت می‌کرد.
حضور وی در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی که به پیروزی انقلاب اسلامی ختم شد، انتصاب و حضور در پست‌های کلیدی کشور مانند ریاست مجلس شورای اسلامی، ریاست‌جمهوری، جانشین فرمانده کل قوا در سال‌های جنگ تحمیلی، ریاست مجلس خبرگان رهبری، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و... عناوین و مناصبی هستند که مرحوم هاشمی رفسنجانی نزدیک به 4دهه از زندگی خود را صرف آنها کرد.
از سوی دیگر اشراف او به موضوعات کشوری، سیاسی، نظامی و... موجب شده تا از روزنوشت‌های وی به‌عنوان یک منبع موثق و سندی معتبر یاد شود؛ از این‌رو این خاطرات به‌صورت مجلد منتشر شده و تاکنون خاطرات 15سال وی انتشار یافته است.
یادگاری‌هایی از سفر
از وسایل جالبی که می‌توان در خانهموزه به آن اشاره کرد؛ کلید شهر لاهور و پارچه دیوار کعبه است که هدیه ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان است. همچنین می‌توان به انجیلی اشاره کرد که هدیه رونالد ریگان -رئیس‌جمهور اسبق- آمریکاست. اما در میان وسایل، 2 اسلحه کلت هم وجود دارد که یکی از آنها سلاحی است که گروه فرقان در سال58، آیت‌الله را با آن ترور کرد و دیگری نیز همان سلاحی است که آیت‌الله با آن، سال72 در مرقد امام(ره) مورد سوءقصد قرار گرفت. سایر وسایل نیز نشان‌ها و هدایایی هستند که سران کشورها به آیت‌الله هاشمی اعطا کرده‌اند. در آینده نیز قرار است به‌صورت دوره‌ای، اشیای موزه ریاست‌جمهوری شهر رفسنجان در خانهموزه آیت‌الله به نمایش گذاشته شود. از دیگر آثاری که در این سالن نگهداری می‌شود باید به اسناد ترورها ازجمله ترور گروه فرقان (خرداد ۱۳۵۸) و ترور کورش نیک‌اختر (بهمن ۱۳۷۲)، سایر هدایای دریافتی، یادگاری‌های سفر، تابلوها فرش‌ها و دست‌نوشته‌های او اشاره کرد.
یک پژوهشکده محدود در موزه
حفظ و نمایش واقعی منزل، اشیا و سبک زندگی او و نمایش زندگی شخصی و خانوادگی و به تصویر کشیدن مجدد خاطرات و جلسه‌هایی که در همین خانه برگزار شده با کمک فناوری واقعیت افزوده از دیگر‌های جذابیت‌های این خانهموزه است. ساماندهی یک پژوهشکده محدود برای علاقه‌مندان هم از بخش‌های دیگر این موزه است. شهرداری منطقه یک تهران در اجرای امنیتی و نگهداری موزه کمک مؤثری انجام داده تا این خانهموزه تکمیل شود. ناگفته نماند با توجه به اینکه مالکیت این ساختمان متعلق به دولت بوده، تاسیس این خانهموزه با تصویب هیأت وزیران انجام شده است. این مجموعه آمادگی دارد که اسناد و اشیایی از آیت‌الله هاشمی را که در اختیار دوستداران او قراردارد، حفظ کند یا به نمایش بگذارد.
روایت زندگی شیخ
در اتاق نشیمن، روایت زندگی آیت‌الله هاشمی از تولد،کودکی تا رحلت او به تصویر کشیده شده است. دوران کودکی، هجرت به قم، دوران مبارزه، دوران تثبیت انقلاب، دوران مجلس، دفاع‌مقدس، دوران ریاست‌جمهوری و سازندگی، دوران مجمع تشخیص مصلحت‌نظام و خبرگان رهبری که با استفاده از نمایش تصاویر و اشیا و بعضی از اسناد انقلاب به نمایش درآمده است. تنها چیزی که به خانه اضافه شده تابلوهای شیشه‌ای بسیاری است که روی همه دیوارهای خانه نصب شده و با متن و عکس، روزگار رفته آیت‌الله را نشان می‌دهد. تابلوی دوران مبارزه و هجرت به تهران، در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷، تابلوی مربوط به زندان‌ها؛ زندان قزل حصار، زندان عشرت‌آباد، زندان قزل‌قلعه، زندان اوین قدیم و زندان کمیته مشترک. نامه‌های محرمانه هم هست. ناگفته نماند برای جمع‌آوری تصاویر، فیلم‌ها و اسناد مربوط به مرحوم هاشمی دفتر نشرمعارف انقلاب و دوستان مجمع تشخیص مصلحت نظام همکاری داشتند.
