ضرورت تنویر پیرامون‌FATF

حسن بهشتی‌پور _  کارشناس مسائل بین‌الملل

FATF و مسائل مرتبط به آن، اموری کاملا تخصصی بوده و پرداختن به آنها نیازمند برخورداری از دانش و تخصص لازم پیرامون ابعاد بین‌المللی، حقوقی، امنیتی، اقتصادی و روابط بانکی و مالی در سطح بین‌المللی است. بسیار مهم است که افراد با آگاهی و اطلاع کافی به اظهارنظر پیرامون مسائل FATF بپردازند. هرگونه اظهارنظر غیرکارشناسی پیرامون این موضوعات می‌تواند پیامدهای مهمی در سطح تصمیم‌گیری و سیاستگذاری درپی داشته باشد.

FATF یک گروه اقدام مالی بین‌المللی است که در سال1368 توسط 7کشور صنعتی تاسیس شد؛ در پی تاسیس آن کشورهای دیگر نیز به آن ملحق شدند. متناسب با تحولات بین‌المللی، مجموعه‌ای از اصلاحات در برنامه‌ریزی‌های آن در راستای مقابله با پولشویی و شفاف‌سازی‌ و نیز مبارزه با تروریسم از طریق قطع کمک‌های مالی به گروه‌های تروریست صورت گرفت. درپی فروپاشی شوروی در سال1991 برخی تحولات در مقررات و تعداد کشورهای عضو FATF شکل گرفت و نیز در سال2001 و درپی حادثه 11سپتامبر نیز اصلاحاتی در مقررات این گروه اقدام مالی ایجاد شد. همچنین در سال2001 و پس از شکل‌گیری تروریست‌های تکفیری مانند داعش باز هم مجموعه‌ای از تغییرات در قواعد FATF صورت گرفت. این تحولات نشان می‌دهد که FATF از زمان تاسیس آن تاکنون همواره تکوین یافته و در آخرین مرحله 37کشور عضو این گروه شده‌اند. اعضای این گروه عمدتا کشورهای توسعه‌یافته (مانند آمریکا، کانادا، انگلیس، ژاپن، کره‌جنوبی، چین و روسیه و...) و بعضا کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه و عربستان سعودی هستند.

از مجموع مقررات 50گانه FATF، 40مورد آن مربوط به مبارزه با پولشویی و 10مورد دیگر به مبارزه با تروریسم مربوط است. مبارزه با تروریسم از طریق کنترل مبانی مالی تروریست‌ها صورت می‌گیرد. تاکنون 181کشور ازجمله ایران، مقررات FATF را پذیرفته و اجرایی کرده‌اند. بنابراین، پذیرش مقررات FATF به‌معنای عضویت در FATF نیست. در ایران 2مورد از مقررات FATF، یکی پیوستن به کنوانسیون پالرمو (کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان‌یافته) و دیگری پیوستن به معاهده CFT (کنوانسیون مقابله با تامین مالی تروریسم) محل مناقشه قرار دارد؛ 2لایحه که به تصویب مجلس رسیده و درپی مخالفت شورای نگهبان به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده است. مجمع نیز طی یک سال گذشته از تعیین تکلیف این لوایح خودداری کرده است.

دلایل مخالفت با پذیرش مقررات FATF هنوز برای افکار عمومی روشن نیست؛ در مباحثی کلی گفته می‌شود که پذیرش آن به‌معنای خودتحریمی از سوی ایران است. مقصود آنها احتمالا این است که ممکن است در آینده گروه‌هایی مانند حزب‌الله و حماس یا نهادهایی مانند سپاه که آمریکا آن را به‌عنوان سازمانی تروریستی اعلام کرده است، در لیست تحریم‌های FATF قرار بگیرند. این در حالی است که گروه‌های مورد اشاره در لیست تروریستی FATF قرار ندارند و صرفا گروه‌هایی مانند داعش، القاعده و طالبان در این لیست قرار دارند. این استدلال مخالفان در حالی است که در مصوبات مجلس پیش‌بینی‌های لازم در این زمینه صورت گرفته و تأکید شده است که قوانین داخلی ایران ملاک عمل خواهد بود. اما مخالفان این تحفظات را ناکافی می‌دانند و معتقدند که ممکن است در آینده تحفظات ایران از سوی FATF پذیرفته نشود و در این صورت ایران راه برگشتی برای خروج از معاهدات FATF نخواهد داشت. این در حالی است که به‌جز ایران، کشورهای دیگر نیز مواردی را به‌عنوان تحفظ اعلام کرده‌اند و عملا مشکلی برای آنها پیش نیامده است. به هر حال هر آنچه در نتیجه پذیرش معاهدات پالرمو و CFT برای ایران پیش‌آید، شرایط بدتر از شرایط کنونی برای کشورمان قابل تصور نیست. بنابراین ما نباید با نگاه بدبینانه و برخی احتمالات، خود را از مزایای همکاری با FATF محروم کنیم. طرح اینگونه احتمالات درباره پیوستن ایران به کنوانسیون پالرمو در حالی است که هم‌اکنون 190کشور عضو این کنوانسیون هستند و اگر قرار باشد مشکلی پیش بیاید نه‌تنها ایران بلکه همه این کشورها در معرض آن هستند.

با همه این شرایط عدم‌الحاق ایران به 2کنوانسیون پالرمو و CFT به معنای آن است که ایران در وضعیت قرمز FATF قرار خواهد گرفت. ایران تا اواخر بهمن‌ماه در وضعیت تعلیق قرار دارد. در جهان، کره‌شمالی به‌عنوان تنها کشوری است که در وضعیت قرمز FATF قرار دارد. رد کردن این 2معاهده به‌معنای قرارگرفتن ایران در وضعیت مشابه کره‌شمالی است. مقاومت برای پیوستن ایران به این 2کنوانسیون در حالی است که حتی کشورهای دوست ایران مانند ترکیه، هند، روسیه و چین که عضو FATF بوده و ناگزیر از رعایت مقررات آن هستند، درصورت عدم‌الحاق ایران به این معاهدات، امکان مبادلات مالی با ایران را نخواهند داشت. در سال1395 درپی اجرای برخی مقررات FATF، وضعیت ایران از حالت قرمز (وضعیت7) به حالت تعلیق (وضعیت6) درآمد. وضعیت7 بالاترین ریسک سرمایه‌گذاری در کشورها را نشان می‌دهد. قرارگرفتن کشورها در وضعیت ریسک‌های بالاتر به مفهوم آن است که هزینه مبادلات مالی، بیمه‌های کشتیرانی و کالاهای صادراتی و وارداتی برای کشورها بالا خواهد رفت. درصورت رد معاهدات پالرمو و CFT ایران بار دیگر در وضعیت ریسک7 قرار خواهد گرفت. اما اگر ایران عضویت این 2کنوانسیون را بپذیرد این احتمال وجود دارد که وضعیت ایران در زمینه سرمایه‌گذاری کاهش پیدا کرده و از حالت 6 به 5 بهبود پیدا کند. این به‌معنای صرفه‌جویی در هزینه‌هایی است که ایران در وضعیت ریسک‌های بالا متحمل خواهد شد.
در شرایط امروز که مسئله پیوستن ایران به پالرمو و CFT به موضوع مناقشات عمومی تبدیل شده است، ضرورت دارد که پیامدها و ابعاد این موضوع توسط کارشناسان امر در برنامه‌های صدا و سیما برای افکار عمومی به دور از بازی‌های سیاسی و جناحی کاملا روشن شود.