تخریب سازمان‌یافته بافت تاریخی پیرامون مسجد جامع عتیق

محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر دکتری مرمت بناها و بافت‌های تاریخی

اواخر سال97، چندین خانه تاریخی ارزشمند در بافت شمالی مسجد جامع عتیق اصفهان و در حریم این اثر ثبت جهانی تخریب شد که هیچ ارگان و نهادی مسئولیت تخریب آن را نپذیرفت و ابهامات به‌وجود آمده در مورد نهاد تخریب‌کننده و علت تخریب باعث نگارش نامه‌ای در تاریخ 1395/2/31 به معاون وقت میراث فرهنگی کشور شد، که از طرف وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم پیگیری و اقدامی صورت نپذیرفت. در مرداد ماه سال بعد با توجه به بازدید وزیر وقت راه‌وشهرسازی از این بافت و صحبت از توسعه و موافقت با ساخت‌و‌سازهای جدید در این بافت، مجددا نامه و گزارش مفصلی در تاریخ 1399/5/29 به وزارت راه‌وشهرسازی و وزارت میراث فرهنگی و معاونین این دو وزارتخانه ارسال شد و با پیگیری‌های انجام‌گرفته مشخص شد یکی از دستگاه‌ها، جهت ساخت یک مجتمع عظیم آموزشی، اقدام به تملک 3هکتار (30هزار مترمربع) از این بافت تاریخی کرده است و با تملک این بناها به‌عنوان بافت فرسوده شهری و اخراج ساکنان اصیل و رها‌کردن بناها و در نتیجه تجمع معتادان و بی‌خانمان‌ها، در نهایت اقدام به تخریب پنهانی یا آشکار خانه‌های ارزشمند این بافت تاریخی می‌کند. این دستگاه با آنکه هیچ طرح مصوبی در کمیسیون ماده5 استان برای اقدامات خود ندارد، تاکنون صرفا با تملک و تخریب به‌دنبال آزادسازی محدوده طرح است تا زمانی که موفق به تخریب تمام پلاک‌های واجد ارزش تاریخی شد، طرح خود را در کمیسیون ماده‌5 مطرح کند و با توجه به نبود پلاک ارزشمند و به نوعی نبود مزاحم اقدام به دریافت مجوز برای طرح خود کند. این نوع تخریب‌های سازمان‌یافته قبل از تصویب طرح در نمونه‌های مشابه ازجمله در مورد احداث گذر آقانجفی در جوار میدان ثبت جهانی شده نقش‌جهان اصفهان نیز عینا انجام شد، تا جایی که در زمان تصویب طرح گذر در کمیسیون ماده5 در سال94 حدود 60درصد مسیر خیابان، حد‌فاصل سال‌های 90 تا 94 تملک، تخریب و آزادسازی شده بود.
اما در ادامه روند تخریب‌های این بافت ارزشمند تاریخی، در آبان1400 خبر تخریب بخشی از خانه ثبت ملی و ارزشمند «امام جمعه» در جوار مسجد جامع عتیق رسانه‌ای شد که این اقدام هم تکمیل‌‌کننده پازل تخریب‌های سازمان‌یافته ‌ در چند سال اخیر برای مداخله‌ای بزرگ‌مقیاس در حریم بلافصل و درجه یک مسجد ثبت جهانی شده عتیق اصفهان و بافت ارزشمند پیرامونی آن است. حال سؤال اینجاست که وزارت میراث فرهنگی، وزارت راه‌وشهرسازی و شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور تا کی قرار است چشم خود را روی زیاده‌خواهی‌ها و اقدامات تخریبگرایانه در بافت تاریخی اصفهان ببندند و شاهد تخریب بناها و بافت ارزشمند واقع در جوار مسجد جامع عتیق اصفهان که نگین بی‌همتا و موزه تاریخ معماری ایران است، باشند؟!