یخ توافق در زوریخ شکست

اسماعیل سلطنت‌پور _ خبرنگار

ایران و آمریکا برای نخستین‌بار در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به یک توافق رسیدند؛ توافقی که شاید چشمگیر نباشد اما می‌تواند یک تحول در برون‌رفت از بن‌بست بین 2کشور باشد. روز گذشته محمدجواد ظریف وزیر خارجه در سفری ناگهانی به زوریخ سوئیس رفت. او عکسی از یک ایرانی بازداشتی در آمریکا در توییتر خود منتشر کرده و نوشته بود: «بسیار خوشحالم که استاد دکتر مسعود سلیمانی و آقای وانگ به‌زودی به خانواده‌هایشان ملحق می‌شوند. از همه کسانی که در این امر دخیل بودند به‌ویژه دولت سوئیس قدردانی می‌کنم.» ساعتی بعد از توییت ظریف، مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا هم در یک پیام توییتری از نقش سازنده ایران در آزادی وانگ ابراز خرسندی کرد.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هم خیلی زود خبر آزادی تبعه این کشور را اعلام کرد. ترامپ اردیبهشت سال گذشته هنگام آزادی 3تبعه آمریکایی توسط کره‌شمالی که یک ‌ماه قبل از دیدار او با رهبر کره‌شمالی بود شخصا از آنها استقبال کرد. به گفته مقامات وزارت خارجه، با تصویب شورای‌عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهادهای قضایی و امنیتی، «ژیو وانگ» شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در ایران بود با رأفت اسلامی آزاد شده است. ظریف اردیبهشت امسال زمانی که برای شرکت در یک اجلاس به نیویورک رفته بود اعلام کرد 6ماه قبل پیشنهاد تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا را مطرح کرده و اختیار این کار را هم داشته اما آمریکایی‌ها از این پیشنهاد استقبال نکرده‌اند. مسعود سلیمانی، پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس که جزو یک‌درصد دانشمندان برتر جهان از حیث استنادهای علمی در مجلات معتبر علمی شناخته می‌شود، ۱۵مهر سال گذشته در قالب یک فرصت مطالعاتی عازم آمریکا شد که در این کشور مورد بازداشت قرار گرفت. «ژیو وانگ» چینی‌الاصل با تابعیت آمریکا از 3سال قبل به اتهام جاسوسی در ایران زندانی بود و اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا که مذاکراتش منجر به آزادی تعدادی از زندانیان 2کشور شده بود نتوانست برای آزادی وانگ کاری انجام دهد.

ایران خردادماه هم به‌صورت ناگهانی نزار زاکا تبعه لبنانی-آمریکایی متهم به جرایم امنیتی را آزاد کرده بود و انتظار می‌رفت در مقابل، یک ایرانی آزاد شود. این احتمال زمانی تبدیل به واقعیت شد که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران زمانی که برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفته بود به‌صورت غیرمستقیم از عمل نکردن آمریکا به تعهداتش برای آزادی زندانیان گلایه کرد. جالب اینکه بلافاصله همزمان با آن سخنان روحانی خبر آزادی نگار قدس‌کنی تبعه ایرانی بازداشت‌شده در استرالیا که به آمریکا مسترد شده بود منتشر شد. با این حال توافق وانگ با سلیمانی را می‌توان نخستین تبادل رسمی بین ایران و آمریکا در دوران ترامپ دانست که می‌شود این عملیات را با تبادل زندانیان در دوران تبادل هسته‌ای مقایسه کرد. در آن زمان هم مقارن با مذاکرات هسته‌ای بین ایران و 1+5، خبر آزادی همزمان 4زندانی دوتابعیتی توسط ایران و 7زندانی ایرانی بازداشت‌شده در آمریکا منتشر شد که ترامپ به‌دلیل پرداخت بدهی‌های ایران در آن مقطع، همواره از آن اتفاق به‌عنوان یک فاجعه یاد کرده است.
موضوع مذاکرات ایران و آمریکا درباره زندانیان علاوه بر دوران توافق برجام در یک مقطع دیگر هم به شکسته‌شدن یخ مناسبات بین ایران و آمریکا منجر شده بود. شهریور سال1389 ایران با وساطت سلطان قابوس پادشاه عمان سارا شورد و 2تبعه دیگر آمریکا را آزاد کرد و این درست همزمان با مذاکرات محرمانه بین ایران و آمریکا در عمان بود.
سابقه میانجیگری عمان در تبادل زندانیان ایران و آمریکا و سفر هفته گذشته یوسف بن علوی به تهران یعنی چند روز قبل از تبادل سلیمانی و وانگ باعث شد برخی گمانه‌زنی‌ها درباره نقش داشتن عمان در این پرونده شکل بگیرد اما یک منبع مطلع به خبرنگار همشهری گفته که عمان در پرونده اخیر نقشی نداشته و موضوع از طریق دولت سوئیس که حافظ منافع آمریکا در ایران است پیگیری و اجرا شده است.